Ανάκτορο Α, Ακρόπολης Όρραον
Ανάκτορο Δ, Ακρόπολης Όρραον
 |
Ερείπια υδατοδεξαμενής στην αρχαία ακρόπολη Όρραον
|
Μυρτάλη - Ολυμπιάδα, Χρυσό περίαπτο,
Aρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης
Ονομα - Τεκμηρίωση - Ετυμολογία
Το όνομά της πόλης είναι γνωστό από την αρχαία γραπτή παράδοση και από επιγραφικά κείμενα του 4ου και 2ου αιώνα π. Χ. Το Όρραον μελετήθηκε αρχικά από Γερμανούς αρχαιολόγους του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου (1972) και από τον Καθηγητή αρχαιολογίας
Σωτήριο Δάκαρη ο οποίος έγραψε:
«Ο αρχαίος οικισμός στη θέση Καστρί Γοργόμυλου ταυτίζεται με το Όρραον, με βάση την επιγραφή της Αμβρακίας . Είναι το αυτό με το Horreum που αναφέρει ο Τίτος Λίβιος κατά τις επιχειρήσεις των Ρωμαίων στην Ήπειρο το 168 π.Χ.» [4])( Σωτήριος Δάκαρης, 1965). Μόλις την πενταετία 2000-2005 η ακρόπολη αυτή έγινε επισκέψιμη στο κοινό χάρις στις εργασίες της ΙΒ Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων
[5],
[6].
Σύμφωνα με τον ιστορικό Π. Αραβαντινό
[7] o οικισμός αυτός στην Αρχαία Μολοσσία αναφερόταν ως Ωρείον
[8]. Συγκεκριμένα, ο Αραβαντινός γράφει:
"Ωρείον ήτο πόλις ποτέ της Μολοσσίας, μεσόγειος, κειμένη ίσως πλησίον του Αγίου Γεωργίου, χωρίον της, του Καραβασαρά, περιοχής, όπου ερείπια άξια λόγου σώζονται"[9]. Ο Καραβασαράς ήταν επί Τουρκοκρατίας ο
Γοργόμυλος (
Καρβασαράς ήταν η
Αμφιλοχία, από το Caravan Serai= Πανδοχείον). Ο Γοργόμυλος (Καραβασαράς) ήταν επαρχία (ναχαές, ναχιγιές) της Τουρκικής Διοίκησης Άρτας, μαζί με τους ναχαέδες Κάμπου, Βρύσης, Λάκκας, Τζουμέρκων, και Ραδοβυζίου.
[10].
Η ελληνική λέξη
Ωρείον, προέρχεται από το ρήμα
Ωρεύω, που σημαίνει φροντίζω, μεριμνώ για κάποιον. Συνώνυμο είναι επίσης και το ρήμα
Ωρέω που σημαίνει Χρονίζω, από το οποίο
Ώρος σημαίνει χρόνος,
Ώρα είναι η γνωστή μας λέξη και
ώρημα είναι το αντικείμενο φροντίδας και επιμέλειας. Συνεπώς το Ωρείον είναι το οίκημα φυλάκων, φυλακείον και αργότερα Φρούριο.
[11].
Στα λατινικά ο
Τίτος Λίβιος αναφέρει την ακρόπολη του Όρραου ως
Horreum (= Αποθήκη οίνου και εμπορευμάτων, σίτου, κλπ) ενώ σήμερα οι αρχαιολόγοι στις επιγραφές το αναγράφουν ως
Orrhaon μεταγράφοντας απλώς την προφορά σε λατινική γραφή. Συνεπώς οι όροι Horreum και Ωρείον ταυτίζονται.
[12].
Ιστορία
Το Αρχαίο Όρραον αποτελεί μια εντυπωσιακή αρχαία ακρόπολη των
Μολοσσών. Όλοι οι οικισμοί των Μολοσσών από το υψίπεδο των Ιωαννίνων προς την πεδιάδα της Άρτας και τον Αμβρακικό Κόλπο, με τις κοιλάδες Λούρου και Αράχθου, αποτελούσαν πέραν των άλλων σκοπών (φυλάκια, φρούρια) και ενδιάμεσους σταθμούς διακίνησης προϊόντων. Το Όρραον ιδρύθηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. σε μια στρατηγική θέση (ύψωμα) πλησίον της
Αρχαίας Αμβρακίας. Η ακρόπολη είναι οχυρωμένη με ισχυρό διπλό τείχος, το οποίο ενισχύουν τετράγωνοι πύργοι. Εντός των τειχών σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση ιδιωτικές κατοικίες και πιθανά ανάκτορα αξιωματούχων. Η ίδρυση και ο περιτοιχισμός του Ορράου πρέπει να έγινε επί του βασιλέως των Μολοσσών
Αλκέτα Α΄ (385-370 π.Χ.) ή το αργότερο στο δεύτερο τέταρτο του 4ου αιώνος π.Χ. Η επιλογή της στρατηγικής αυτής θέσης από τους φιλόδοξους Μολοσσούς έγινε, αφενός για τον έλεγχο του εμπορικού διαύλου επικοινωνίας με τη Νότιο Ελλάδα και αφετέρου για τη φύλαξη του ζωτικής σημασίας για την άμυνα του κράτους τους στρατιωτικού περάσματος
[6]. O
Αλκέτας Α΄ ήταν Μολοσσός βασιλιάς της Ηπείρου, γιος του
Θαρρύπα (ή Θάρυπου) και απέκτησε δύο παιδιά. Τον
Αρρύβα, μετέπειτα παππού του Βασιλιά
Πύρρου Α' της Ηπείρου, και τον
Νεοπτόλεμο Β', μετέπειτα παππού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Υπενθυμίζεται ότι η
Μυρτάλη -
Ολυμπιάδα είναι κόρη του Νεοπτόλεμου Β', και επειδή έμεινε ορφανή σε μικρή ηλικία, την μεγάλωσε ο θείος της
Αρύββας, ο οποίος παντρεύτηκε την μικρότερη αδελφή της και ανεψιά του
Τρωάδα. Ενώ βρισκόταν υπό την κηδεμονία του Αρύββα, η
Μυρτάλη πήγε ως ενήλικη νεαρά πριγκίπισσα «για διακοπές» στη
Σαμοθράκη, για να συμμετάσχει στα
Καβείρια Μυστήρια. Εκεί γνώρισε τον
Φίλιππο Β΄ με τον οποίο σύντομα παντρεύτηκε. Η Μυρτάλη - Ολυμπιάδα και η αδελφή της Τρωάδα μεγάλωσαν στην νότια περιφέρεια των Μολοσσών,
Αρχαία Αμβρακία, και Αρχαίο Όρραον, στα ταξίδια της δε στην Ήπειρο είναι αυτονόητο ότι διέμενε εδώ. Ταξίδια στο Αρχαίο Όρραον έκανε ως παιδί και ως ενήλικας ο
Μέγας Αλέξανδρος [13]. Όταν η Ολυμπιάδα ίδρυσε την Ηπειρωτική Συμμαχία, τα Όρραον συμμετείχε σε αυτήν.
Η καταστροφή του Όρραου
Το έτος 168-167 π.Χ. ο οικισμός Όρραον καταστράφηκε από τους
Ρωμαίους του Αιμίλιου Παύλου, με την ολοσχερή ισοπέδωση των τειχών του, επειδή ήταν μία από τις τέσσερις ηπειρωτικές πόλεις που προέβαλλαν αντίσταση κλείνοντας τις πύλες τους στις ρωμαϊκές λεγεώνες του Ανίκιου Γάλου. Το μίσος των Ρωμαίων εναντίον των Ηπειρωτών για τις επιθέσεις του Βασιλιά Πύρρου Ι στην Ιταλία, ήταν τόσο, που διέταξαν την ολοσχερή καταστροφή 70 Ηπειρωτικών πόλεων και τη σύλληψη ως δούλων 150.000 Ηπειρωτών.Στο γεγονός αυτό κάνει αναφορά ο Λατίνος ιστορικός
Λίβιος [14]. Ήταν τέτοια η καταστροφή που επέφεραν οι Ρωμαίοι στην Ήπειρο, που ο γεωγράφος Στράβων, μετά από ταξίδι του στην Ήπειρο γράφει:
"Εις την Εύανδρη Ήπειρον και εις όλη την Ιλλυρίαν, επικρατεί πολλή ερημίά, και όλοι οι κατοικούμενοι Οικισμοί κείτονται ερειπωμένοι".(
[15]) Αργότερα το Όρραον ανοικοδομήθηκε μερικώς και κατοικήθηκε επί χρόνια. Τελικά οι κάτοικοί του αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν για να συνοικισθούν στη Νικόπολη που ίδρυσε ο Αύγουστος Οκταβιανός μετά τη νίκη του στη
Ναυμαχία του Ακτίου εναντίον της Κλεοπάτρας και του Μάρκου Αντώνιου, το 31 πΧ.
[5].
Ανασκαφές και εργασίες στο Όρραον
Η ακρόπολη Όρραον ήταν γνωστή στους ξένους περιηγητές από τον 19ο αιώνα, ενώ ο Άγγλος ιστορικός
Νίκολας Χάμοντ (Nickolas Hammond) στο μνημειώδες για την τοπογραφία της αρχαίας Ηπείρου έργο του "Ήπειρος"
[16], υπέθεσε ότι ο οικισμός ήταν η
Φυλακή, μια πόλη που επίσης προσπάθησε να αντισταθεί στις ρωμαϊκές λεγεώνες χωρίς επιτυχία. Η πρόταση του δεν έγινε αποδεκτή από την κατοπινή έρευνα. Το έτος 1972 πραγματοποιήθηκε στον οικισμό ολιγοήμερη δοκιμαστική έρευνα από την τότε Προϊσταμένη της ΙΒ΄ ΕΠΚΑ Ιουλία Βοκοτοπούλου. Από το έτος 1972-1975 το
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων υπό τη Διεύθυνση του καθηγητή κ. Σωτήριου Δάκαρη, σε συνεργασία με το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, άρχισαν ανασκαφική έρευνα στο «Σπίτι 1» του αρχαίου οικισμού (ανάκτορο). Η ανασκαφή του «Σπιτιού 1» συνεχίστηκε το έτος 1981. Στερεωτικές εργασίες σε τοίχους των αρχαίων οικιών έγιναν κατά τα έτη 1972, 1973, 1974, 1975, 1976 και το 1981 από τη ΙΒ΄ ΕΠΚΑ. Οι ανασκαφές και υποστηρικτικές εργασίες συνεχίστηκαν από το έτος 2003 με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (3ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, 294.000 ευρώ) από την ΙΒ' Εφορεία Αρχαιοτήτων υπό τον καθηγητή Αρχαιολογίας Κωνσταντίνο Ζάχο και συνεχίσθηκαν μέχρι το έτος 2006. Στις ανασκαφές βρέθηκαν αρχαία νομίσματα. Ήδη από το έτος 2002 έως και 2006 η ΙΒ΄ Εφορεία αρχαιοτήτων Ιωαννίνων ολοκλήρωσε τις εργασίες στο Όρραον και αποκατέστησε το χωμάτινο δρόμο που πηγαίνει στην καστρόπολη πλέον με αυτοκίνητο, κατασκεύασε δε και χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων.
[5].
Ξενάγηση στο Όρραον
Η ξενάγηση αρχίζει με την είσοδο από την κεντρική πύλη των διπλών τειχών. Το ισχυρό διπλό τείχος, περιμέτρου 750 m., ενισχυμένο με θλάσεις και με πύργους, περιέκλειε ωοειδή έκταση 5,5 εκταρίων, με 100 περίπου σπίτια, εκτός από την απότομη και βραχώδη νότια πλευρά του λόφου, όπου δεν διατηρούνται ίχνη οχύρωσης. Ο πληθυσμός που συγκέντρωνε στην περίοδο της ακμής του υπολογίζεται σε 1.500 – 2.000 άτομα, κατά μία άποψη, ίσως όμως και μέχρι 5.000 – 10.000 άτομα αν ληφθούν υπ’ όψιν υπάρχουσες οικίες εκτός των τειχών, ερείπια των οποίων διακρίνονται αδρά. Στο εσωτερικό των τειχών διακρίνονται ίχνη δρόμων και κτίρια, που υποδηλώνουν πολεοδομική οργάνωση κατά το ευθύγραμμο γεωμετρικό σύστημα, με ένα συνήθως σπίτι σε κάθε νησίδα. Ορισμένα από αυτά τα κτίρια διατηρούνται σε άριστη κατάσταση και έχουν ονομασθεί "Οικία Α", "Οικία Β", "Οικία Γ", "Οικία Δ" κλπ.
[5]. Στο βόρειο τμήμα του οικισμού θεωρείται ότι βρισκόταν ο δημόσιος χώρος, εξαιτίας της ύπαρξης του μικρού διοικητικού κτιρίου με τους ορθοστάτες και μιας μεγάλης κτιστής δεξαμενής, χωρητικότητας 400 m
3. Αναπαράσταση της σκεπαστής αυτής δεξαμενής ύδατος, σχεδίασε πρόσφατα η ΙΒ' Εφορία Αρχαιοτήτων και εκτίθεται στον χώρο. Τον ειδικό φρουριακό χαρακτήρα της ως πολίσματος - φρουρίου μαρτυρούν οι στενοί δρόμοι, η έλλειψη κοινόχρηστων χώρων, ο εφοδιασμός της με δεξαμενές νερού και κυρίως ο ισχυρός ενισχυμένος με πύργους οχυρωματικός περίβολος, σε συνδυασμό με τη στρατηγική θέση του οικισμού. Δώδεκα στενοί παράλληλοι δρόμοι, με κατεύθυνση Β-Ν διασταυρώνονται με δύο κάθετους δρόμους, δημιουργώντας μακρόστενες νησίδες πλάτους 15 m. Στο πλάτος κάθε νησίδας είναι κτισμένο συνήθως ένα "σπίτι" που ορίζεται από δύο παράλληλους δρόμους. Η εξαιρετικά καλή κατάσταση διατήρησης των κατοικιών, που σε ορισμένες περιπτώσεις σώζουν και τον άνω όροφο, είναι μοναδική στον ελλαδικό χώρο προκειμένου για οικίες της ύστερης
κλασικής εποχής. Οι ιδιωτικές λιθόκτιστες οικίες του Ορράου, περίπου εκατό, σπάνιας διατήρησης, σώζουν ενίοτε και τους τοίχους του άνω ορόφου ως τη στέγη, με τα παράθυρα, τις παραστάδες των θυρών και τις δοκοθήκες του άνω ορόφου. Πρόκειται για ευρύχωρα σπίτια, εμβαδού 270 m2 στον τύπο της αγροικίας, εξολοκλήρου λιθόκτιστα με ισοδομική τοιχοποιία από ντόπιο ασβεστόλιθο. Το εντυπωσιακότερο παράδειγμα, οι τοίχοι του οποίου σώζονται σε ύψος 5-7 μ., φέρει τη συμβατική ονομασία «Σπίτι Δ» ή «Οικία Δ».
[6]. Κατά την άποψη του Χαράλαμπου Γκούβα το «Σπίτι Δ» έχει τέτοια ποιότητα και πολυτέλεια κατασκευής που θα πρέπει να είναι με βεβαιότητα βασιλικό ανάκτορο, στις αναλογίες φυσικά της μικρής αυτής πόλης. Συμβολικά αποκαλέσαμε το ανάκτορο αυτό «Ανάκτορο του βασιλιά Αλκέτα». Η στέγη του έχει καταρρεύσει μαζί με τμήμα της τοιχοδομίας του δευτέρου ορόφου, αλλά όλο το οικοδομικό υλικό του ανακτόρου βρίσκεται επί τόπου και είναι εφικτή η πλήρης αναστήλωση του μνημείου αυτού που είναι μοναδικό σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα εκτός από τα καλά σωζόμενα ερείπια κτιρίων σώζονται το υδρευτικό και το αποχετευτικό σύστημα της πόλης. Ο επισκέπτης βλέπει από τη μια μεριά την κοιλάδα του Αμμότοπου και από την άλλη το πανύψηλο Ξεροβούνι. Το έτος 2010 ολοκληρώθηκε ο ασφάλτινος δρόμος προσπέλασης στο Όρραον και επίσης κοντά στο Όρραον (200-300m) βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη τα έργα κατασκευής της Ιονίας Οδού που θα ενώνει τα Ιωάννινα με την Πάτρα. Συνεπώς το Όρραον θα βρίσκεται σε απόσταση "αναπνοής" από την Ιονία οδό.
[5].
Παραπομπές
- Άλμα πάνω↑ Όρια Νομών, Geodata.gov.gr.
- Άλμα πάνω↑ Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Αρχαιολογικοί Χώροι Nομού Άρτας.
- Άλμα πάνω↑ Διαρκής Κατάλογος Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων της Ελλάδος, Αρχαιολογικός χώρος στο λόφο Καστρί στο Όρραον, Αμμότοπος Άρτας.
- Άλμα πάνω↑ Sotirios Dakaris, P. Cabanes, J. Andreou: Excavations in ancient Ambracia, The Journal of Archaeology, 1965
- ↑ Άλμα πάνω, στο:5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Χαράλαμπος Γκούβας: «Η ιστορία του Νομού Πρέβεζας», Eκδόσεις ιδρύματος "Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας Χαράλαμπος Γκούβας", 2009, ISBN 978-960-87328-2-7
- ↑ Άλμα πάνω, στο:6,0 6,1 6,2 Σωτήριος Ι. Δάκαρης (καθηγητής αρχαιολογίας): «Το Όρραον», Αρχαιολογική Εφημερίς, 1986, σσ. 108-146
- Άλμα πάνω↑ Παν. Αραβαντινός: Χρονογραφία της Ηπείρου, τόμος Β, Σελ. 180, έκδοση 1856
- Άλμα πάνω↑ Βασιλική Κωστούλα-Νταλαμάγκα:"Προέλευση της ονομασίας του αρχαίου οικισμού Όρραον", Περιοδικό Άπειρος Χώρα, τεύχος 166, σελίδα 7
- Άλμα πάνω↑ Παν. Αραβαντινός: Χρονογραφία της Ηπείρου, τόμος Β, Σελ. 180, έκδοση 1856
- Άλμα πάνω↑ Βασιλική Κωστούλα-Νταλαμάγκα:"Προέλευση της ονομασίας του αρχαίου οικισμού Όρραον", Περιοδικό Άπειρος Χώρα, τεύχος 166, σελίδα 7
- Άλμα πάνω↑ Βασιλική Κωστούλα-Νταλαμάγκα:"Προέλευση της ονομασίας του αρχαίου οικισμού Όρραον", Περιοδικό Άπειρος Χώρα, τεύχος 166, σελίδα 7
- Άλμα πάνω↑ Βασιλική Κωστούλα-Νταλαμάγκα:"Προέλευση της ονομασίας του αρχαίου οικισμού Όρραον", Περιοδικό Άπειρος Χώρα, τεύχος 166, σελίδα 7
- Άλμα πάνω↑ Χαράλαμπος Γκούβας: «Η ιστορία του Νομού Πρέβεζας», Εκδόσεις ιδρύματος "Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας Χαράλαμπος Γκούβας", 2009, ISBN 978-960-87328-2-7
- Άλμα πάνω↑ Livius: Historia
- Άλμα πάνω↑ Στράβων, Γεωγραφικά, Ήπειρος, Ιλλυρία
- Άλμα πάνω↑ Nickolas Hammond: «Epirus», Oxford, 1967, σελ. 154-156)
Βιβλιογραφία
- Nickolas Hammond: «Epirus», Oxford, 1967, Ελληνική Μετάφραση (3 τόμοι) εκδόσεις Δωδώνη, 1995
- Σωτήριος Ι. Δάκαρης (καθηγητής αρχαιολογίας): «Το Όρραον», Αρχαιολογική Εφημερίς, 1986, σσ. 108-146.
- Αντώνης Νταλαμάγκας (αντιστράτηγος εα): «Ο Γοργόμυλος και η περιοχή Ξεροβουνίου», Εκδοση της αδελφότητος Γοργομυλιωτών, 2007.
- Ελένη Παπαβασιλείου (αρχαιολόγος): «Το Όρραον», αρχαιολογικό άρθρο στό διαδίκτυο.
- Χαράλαμπος Γκούβας: «Η αρχαία Ακρόπολη Όρραον». Άρθρο στις τοπικές εφημερίδες Πρέβεζας, 2007.
- Χαράλαμπος Γκούβας: «Η ιστορία του Νομού Πρέβεζας», Eκδόσεις ιδρύματος "Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας Χαράλαμπος Γκούβας", 2009, ISBN 978-960-87328-2-7.
