Δαιμόνια και ξωτικά στην λαϊκή αντίληψη των Ελλήνων Αρβανιτών.

 Έχω την εντύπωση ότι η λαογραφία των Αρβανιτών είναι διπλά παραμελημένη.Όχι μόνο η ιστορική μας διαδρομή,που δεν έχει φωτιστεί αρκούντως και τα αρβανίτικα,που έχουν αφεθεί έρμαια στην διάθεση του κάθε γλωσσολόγου και "γλωσσολόγου",αλλά και τα χαρακτηριστικά της καθημερινότητας,ο ηθικός κώδικας,οι λαϊκοί θρύλοι και τόσα άλλα θα χαθούν ακατάγραφα.

Θα κάνω μια συνοπτική αναφορά σε ένα κομμάτι της αρβανίτικης λαογραφίας,αυτό των δαιμονίων και των ξωτικών,που είναι εκπληκτικό, καθώς μας παραπέ-μπει ευθέως στον κόσμο της αρχαίας Ελλάδας.

1.Οι Κάλλκες,που δεν είναι παρά οι γνωστοί καλικά-τζαροι.Γι΄ αυτές έχω κάνει δημοσιεύσεις και ένα εκτενές ολοκληρωμένο κείμενο μου από περιοδικό έχω παρουσιάσει εδώ .

2.Πριγιάσμες,νεράιδες δηλαδή.Τις συναντάμε δίπλα σε ποτάμια και ρέματα,βρύσες και λιμνούλες που στα αρβανίτικα ονομάζονται πέλγκα (ενικός:πέλγκο). Έχει παρουσιάσει παλιότερα συνεργάτις μου την γνωστή ιστορία με την πριγιάσμα που την αιχμαλώτισε και παντρεύτηκε ένας θνητός (https://www.facebook.com/ groups/ 205512786227733/permalink/ 459535297492146/?stream_ref=3).Βέβαια,αυτός είναι ένας πανελλήνιος θρύλος,τον συναντάμε και στις «Κορφιάτικες Ιστορίες» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη (1911),αλλά και σε άλλους λαούς των Βαλκανίων.Ως προς αυτό θα επανέλθουμε.

3.Οι Νούσετε,οι αιθέριες Νύμφες δηλαδή.Νούσα στα αρβανίτικα σημαίνει νύφη.Παρουσιάζονται σε πολλές και διάφορες περιπτώσεις.

4.Βιτόρες,αγαθά πνεύματα που συμβάλουν στην ευχερή διαβίωση κυρίως των κτηνοτρόφων,αλλά και των κοπαδιών τους.Βιτ στα αρβανίτικα είναι ο χρόνος,το έτος.Έτσι,συναντάμε εδώ καταφανώς ευετηρικές δαιμονικές οντότητες,γνωστές απ΄ την αρχαιότητα. 

5.Μουτεΐδες.Κακές αέρινες οντότητες,πνεύματα αρνητικά.Στην ουσία δεν είναι παρά οι μικροί τοπικοί ανεμοστρόβιλοι που γεννούσαν απορίες και φόβους στους απλοϊκούς αρβανίτες.

6.Λιουγκάτηδες,υποχθόνια τρομερά δαιμόνια που δρούσαν στην ύπαιθρο,κυρίως σε χαράδρες και γκρεμούς.

7.Βορδολάκ,ο γνωστός βρικόλακας.Έχω ακούσει ιστορίες γι΄ αυτόν από τη γιαγιά μου που δεν διαφέρουν πολύ από τις συνηθισμένες κινηματογραφικές ταινίες.Εξολοθρευόταν ο βορδολάκ με «ου γκα ρίκι»,παλούκι από κάποιο ιδιαίτερο ξύλο δηλαδή,που έπρεπε να του καρφωθεί στην καρδιά.

8.Ορελίγκες,οι κακές ώρες δηλαδή.Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι στην αντίληψη των αρβανιτών η κακιά ώρα δεν προσδιορίζεται μόνο ως προς τον χρόνο,αλλά και εστιάζεται τοπικά.Μου είχαν πει οι παλιοί για ένα σημείο στον Βαρνάβα,δίπλα στην πλατεία του χωριού,όπου ενεργούσε μια ορελίγκα.

9.Λιάμια,που δεν είναι παρά η Λάμια των αρχαίων Ελλήνων.

10.Οβριοί.Όσο κι αν φαίνεται παράξενο,οι Εβραίοι συγκαταλέγονται στα ξωτικά των αρβανιτών. Ρόλο σε αυτό έχει παίξει σίγουρα ο λαϊκός Χριστιανισμός (οι Εβραίοι σταυρώσαν τον Χριστό), καθώς και η γενική απαξίωση τους από τους άλλους λαούς λόγω της φιλοχρηματίας που τους αποδίδεται.
11.Γκρουρόρα,θηλυκό βδελυρό,αποτροπιαστικό ξωτικό.Πιθανότατα η Αλφιτώ των αρχαίων.Σύνηθες στον πληθ.: γκρουρόρες (όπως και: βιτόρες.Κάτσε καλά,γιατί θα φωνάξω τις γκρουρόρες ← εκφοβισμός προς μικρά παιδιά).

12.Στρίγγλος,από την λέξη στρίγγλα,μυστηριακό και κακότροπο όν που φωλιάζει στριγγλίζοντας σε ρεματιές,χαράδρες και δάση,σκορπώντας την αρνητική ενέργειά του.Κατασκεύασμα της τελευταίας χρονικής περιόδου,όπως μαρτυρά και το όνομα,με πιθανότατο τοπικό περιορισμό.

13.Φασκιάς,μαγικο-παγανιστική σύλληψη με άσχημες επιδράσεις σε ανθρωπογενείς ή όχι δραστηριότητες στην ύπαιθρο.Μπορούσε να σε "δέσει",να σε "φασκιώσει",όπως οι λειτουργοί της μαύρης μαγείας. Χρησιμοποιόταν από τους απλοϊκούς χωρικούς περισσότερο ως αποτρεπτικό φόβητρο (αν πας από κει,θα σε περιλάβει ο φασκιάς!).

Όλα τα παραπάνω φυσικά,χρήζουν επεξεργασίας,μελέτης,αλλά και συγκριτικής έρευνας,ώστε να αποτυπωθεί με ευκρίνεια τμήμα της λαογραφικής θεώρησης των Ελλήνων αρβανιτών.Μαζί με αυτά κι ένα σωρό στοιχειά (των πηγών,του δάσους κ.λπ.),αλλά και ζωόμορφα τέρατα που συναντάμε στις παραμυθένιες αφηγήσεις των προγόνων μας,τότε που η πυρηνική οικογένεια μαζευόταν γύρω από το τζάκι και ο λόγος διόγκωνε τα σημεία και τις συναρτήσεις της φύσης δημιουργώντας παγανιστικές εκλογικεύσεις.

Γιάννης Βασ. Πέππας,Φιλόλογος-Συγγραφέας

Από μια παλιά συζήτηση

Κωσταντής Καραθανάσης

7 Νοεμβρίου 2013

Λάμιες (Λιάμιετ), Καλικάντζαροι (Κάλκετ), Βρυκόλακες (Λιουγκέτ), Μούσες ή Νεράιδες (Νούσατ).

Το ανεπτυγμένο συναίσθημα της πίστης στο Θείο από τους Αρβανίτες,μερικές φορές καταντούσε εξάρτηση, αλλά ήταν απαραίτητο, διότι εκτός του Θείου υπήρχαν κι άλλα μεταφυσικά πράγματα τα οποία βλάπτουν τον άνθρωπο άλλα απ΄ αυτά λίγο κι άλλα πολύ.Επίσης μερικές φορές αυτά τα όντα,έβλαπταν τα υπάρχοντα και τα ζώα,γι΄ αυτό ήταν απαραίτητη η λήψη προληπτικών μέτρων.

Η Λάμια ήταν η προσωποποίηση της κακίας θηλυκού γένους και κατοικούσε στα δάση,κοντά σε περάσματα, ώστε να μπορεί να επιτίθεται στους περαστικούς όχι για να ληστέψει,αλλά για να βασανίσει αυτούς,να φάει τα ζώα τους και να καταστρέψει ό,τι μετέφεραν.

Γνωστή στην περιοχή του Θριασίου ήταν η φοβερή Λάμια του Κοκίνη,φόβος και τρόμος στους ταξιδιώτες από και προς Δερβενοχώρια.Κατά τον μύθο,μια άλλη Λάμια,εξολόθρευσε ένα χωριό ολόκληρο τρώγοντας όλα τα ζώα και τους ανθρώπους και μόνο η ευχή μιας μάνας κατόρθωσε να την νικήσει.

Οι Καλικάντζαροι ήταν τα γνωστά σε όλη την Ελλάδα ενοχλητικά όντα που εμφανίζονται την περίοδο των Χριστουγέννων,μόνο την νύχτα και αναστατώνουν την ζωή των ανθρώπων και των ζώων.Ένας μύθος μιλἀει για την παρενόχληση των καλικάντζαρων σε κάποιον που πήγαινε στον μύλο την νύχτα,και πως εκείνος κατόρθωσε να τους αποφύγει με πονηριά,μια και οι καλικάντζαροι είναι εντελώς κουτοί πέρα από την κακία τους.

Οι Βρυκόλακες (Λιουγκάτηδες) στους Αρβανίτες δεν πίνουν αίμα,παρά μόνο βγαίνουν από το μνήμα τους και παρενοχλούν συγγενείς και φίλους.Έχουν ιδιαίτερη αδυναμία στο κρασί,γι΄ αυτό τα κελάρια την νύχτα είναι χώρος που πρέπει ν΄ αποφεύγει κανείς ή να παίρνει τ απαραίτητα μέτρα,αν πρέπει να πάει.Επίσης οι Λιουγκάτηδες αρέσκονται να ενοχλούν τα ζώα (άλογα και μουλάρια) που τρομάζουν και προκαλούν ζημιές στον στάβλο και στο σπίτι γενικότερα.Φοβούνται όμως πολύ τους σκύλους και μισούν την μυρωδιά του σκόρδου,γι΄ αυτό το σκόρδο είναι απαραίτητο φυλαχτό στο σπίτι,αλλά και στον στάβλο.

Η εξολόθρευση ενός Λιουγκάτη απαιτεί άνοιγμα του μνήματος και κάψιμο με λάδι,υπό τις οδηγίες του Ιερέα.Ένας μύθος μιλάει για κάποιον που το μοναδικό του αμάρτημα ήταν η ασωτία, κι αυτό έγινε η αιτία να γίνει Λιουγκάτης όταν πέθανε.Κάθε βράδυ πήγαινε στο σπίτι του κι έπινε κρασί στο κελάρι,μέχρι που άδειασε όλα τα βαρέλια.Η παραπάνω ιστορία έχει μεγάλο ενδιαφέρον,και θα σας την γράψω κάποια στιγμή.

Οι Μούσες η Νεράιδες (Νούσετ) είναι κι αυτές κάτι μεταφυσικό,κατοικούν κοντά σε ποτάμια και για να τις δει κανείς πρέπει να είναι ελαφροΐσκιωτος. Δεν πειράζουν ποτέ κανέναν,απεναντίας μερικές φορές οι ίδιες έχουν πέσει θύματα ανθρώπων.Κι εδώ ένας μύθος λέει πως κάποιος παραφύλαξε κι έκλεψε το μαντήλι,εκείνο που την βοηθά να πετάει και να εξαφανίζεται,και την υποχρέωσε να τον ακολουθήσει για πάντα.Άλλη μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία που θα σας γράψω κάποτε.

Βεβαίως,δεν είναι μόνον αυτοί οι μεταφυσικοί «φόβοι» των Αρβανιτών,μια και υπάρχουν δοξασίες πως κάποιοι συνομίλησαν και με τον ίδιο τον Ξαποδό (Σατανά) Ο οποίος μεταμορφώνεται σε ζώο που μιλάει (συνήθως τράγο) και αυτό που φοβάται είναι κυρίως η πυρίτιδα (μπαρούτι).Κι οι τραγοπόδαροι έχουν αναφερθεί πολλές φορές,κάτι που παραπέμπει στην λατρεία του Διόνυσου και του Πάνα με τους Σάτυρους,μια κι οι αναφορές λένε πως ομαδα τραγοπόδαρων με μουσικά όργανα έκανε την εμφάνισή της σε διάφορα μέρη την νύχτα.......

Αρέσει σε 58 σχόλια

5 Παναγιώτης Μπουραντάς και 4 ακόμη

Σχόλια

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΠΠΑΣ Ενδεικτική, ... ,αναφορά στα ξωτικά,κατά την αντίληψη των Ελλ. Αρβανιτών.Να πω ότι στα μέρη μου βρικόλακας είναι ο Βορδολάκ.Ο Λιουγκάτ είναι άλλο δαιμόνιο.Αν καταφέρω να ολοκληρώσω το βιβλίο μου: "Δαιμόνια και ξωτικά στη λαϊκή αντίληψη των Ελλήνων Αρβανιτών",όλα θα αναλύονται εμβριθώς,καθώς και οι αρχαιοελληνικές ρίζες τους.

7 Νοεμβρίου 2013 στις 8:57 μ.μ. · Μου αρέσει! · 2

Eugenia Papadimitriou Στο χωριό μου η Λάμια έβγαινε τις ημέρες που οι νοικοκυρές βαριόντουσαν να πλύνουν την μπουγάδα στα έξω από το χωριό πηγάδια (πούσι) και την επικαλούνταν συχνά.Ένα άλλο εξωτικό ήταν η Βιτόρα πάντα μεταμορφωμένη σε μορφή γάτας.Διέμενε συνήθως σε πλουσιό...Δείτε περισσότερα

7 Νοεμβρίου 2013 στις 9:32 μ.μ. · Μου αρέσει! · 2

Κωσταντής Καραθανάσης Στα χωριά της Βοιωτίας είναι Λιουγκάτ (Βρικόλακας)!Ο βρυκόλακας με την έννοια των ταινιών τρόμου δεν υπάρχει στ΄ αρβανίτικα! Δεν πίνει αίμα ούτε τρώει ανθρὠπους,απ΄  όσο γνωρίζω.....

Βιτόρε είναι η προστάτιδα δύναμη η οποία προστατεύει την οικογένεια, τ...Δείτε περισσότερα

7 Νοεμβρίου 2013 στις 10:18 μ.μ. · Μου αρέσει! · 2

Vagelis Gkliatis στο χωριό μου,στον Κουβαρά,η Βιτόρα ήταν πάντα με την μορφή φιδιού και συγκεκριμένα δραγκολιάς (δεντρογαλιά),πάντα σύμφωνα με τις αφηγήσεις των παλαιότερων ήταν ένα φίδι μεγαλύτερου μεγέθους από το κανονικό και αν τύχαινε ο νοικοκύρης του σπιτιού να το δει,έπρεπε κανονικά να το ταΐσει για να μην του φύγει.....!!.

8 Νοεμβρίου 2013 στις 2:03 π.μ. · Μου αρέσει! · 4