Το «μακρυνάρι»

Το «μακρυνάρι» είναι ο χαρακτηριστικός τύπος του στενόμακρου,κεραμοσκεπούς (ή,παλιότερα,με ντράσιες) λαϊκού αρβανίτικου σπιτιού με συνεχόμενα δωμάτια και την είσοδο στη μακριά πλευρά του.

Στην αρχική του μορφή ήταν ένα μονόχωρο σπίτι με δάπεδο χωμάτινο,όπου άνθρωποι και ζώα μοιράζονταν την ίδια στέγη. Χωριζόταν με ένα χαμηλό τοίχο σε δυο χώρους: το «αχούρι» για τα ζώα και τη «γωνιά» για τους ανθρώπους που ήταν στοιχειωδώς οργανωμένη.

Άναβαν τη φωτιά στη βάτρα,σε ένα μικρό πεζούλι,με τον καπνό να διαχέεται σε όλο τον χώρο και να βγαίνει από τις χαραμάδες της σκεπής.

Για την αποθήκευση τροφίμων και αντικειμένων υπήρχαν τσιγκέλια,παλούκια,ράφια,καθώς και μικρά ανοίγματα στους τοίχους (πονίτσες).

Οι άνθρωποι,αρχικά,κοιμόντουσαν στρωματσάδα κι έτρωγαν σε σοφρά.

Για το μακρυνάρι γράφει,μεταξύ άλλων,η Ευτυχία Σύρμα (http://agiosthomas.50webs.com/ilikizoi.htm?fbclid=IwAR3oW6HiZmYI9FefjEwJPjrt3-2-jGG6q6x9OaqKGwnBYGXyGM2veaWIIG4 ):

Λαογραφία - Υλική Ζωή στον Άγιο Θωμά Τανάγρας

-Κατοικία

Τα πρώτα σπίτια του χωριού εμφανίζονται  παραλληλόγραμμα (μακρόστενα):  μακρυνάρια.

Η είσοδός τους συναντάται στην μεγάλη πλευρά. Το σπίτι χωριζόταν σε δωμάτια, αλλά μετρούσαν με γνώμονα τον αριθμό των κουφωμάτων. Κούφωμα ήταν ο χώρος μέσα στο πλατυμέτωπο τούτο κτίριο που είχε διαστάσεις 2.5 μέτρα μήκος και 5 μέτρα πλάτος. Ένας καλός γεωργός έπρεπε να είχε μέχρι 8 κουφώματα. Δηλαδή το σπίτι του θα είχε μήκος 20 μέτρα και πλάτος 5 μέτρα.

Τα υλικά που χρησιμοποιούσαν για το κτίσιμο ήταν χώμα και πέτρα. Το δωμάτιό όπου διέμενε η οικογένεια επιχρίεται (σοβατίζεται) με άμμο και ασβέστη. Η στέγη είναι αμφικλινής, σκεπασμένη με κεραμίδια. Εσωτερικά, ανά ένα κούφωμα, ανά 2.5 δηλαδή μέτρα, φέρει ένα σταύρωμα (χοντρό σανίδι που στηρίζεται πάνω στους δύο μακριούς τοίχους. Οι δύο απέναντι τοίχοι , των στενών πλευρών υπερέχουν κατά ένα τρίγωνο( αετωματική). Επάνω στις δύο κορυφές, στο ισόπλευρο αυτό τρίγωνο, στερεώνονται τα άκρα ενός (ή περισσοτέρων ενωμένων) χοντρού σανιδιού που λέγεται 'κορφιάσμ'. Αυτό είναι τοποθετημένο σε σχήμα σταυρού προς το σταύρωμα. Ανάμεσα στο κορφιάσμ και στους εκατέρωθεν τοίχους μεσολαβούν άλλα λεπτότερα καδρόνια παράλληλα προς το κεντρικό, τα λεγόμενα παΐδια σε απόσταση ενός περίπου μέτρου το ένα από το άλλο. Αυτός είναι ο σκελετός της στέγης. Ανάμεσα στα παΐδια υπάρχουν σανίδια πλάτους 0.20 μ. περίπου, τα άκρα των οποίων στηρίζονται στους τοίχους που στηρίζεται το σταύρωμα, στο κορφιάσμ και στα παΐδια. Είναι 2 σειρές των σανιδιών αυτών, δεξιά και αριστερά του κορφιάσμ, που ενώνονται πάνω σ' αυτό σχηματίζοντας μια δίεδρη αμβλεία γωνία και δίνοντας το αμφικλινές σχήμα στη σκεπή. Από τα άκρα του σταυρώματος ξεκινούν δύο καδρόνια κατευθυνόμενα προς το κορφιάσμ, όπου και ενώνονται σχηματίζοντας γωνία και συγκρατούν κατά κάποιο τρόπο όλη τη στέγη. Τα δύο αυτά σανίδια ονομάζονται ψαλίδια ή 'γκρσιερτζ'. Επάνω στα σανίδια στηρίζονται τα κεραμίδια με την ίδια διεύθυνση με τα σανίδια.

Οι φτωχότερες οικογένειες δεν είχαν στα σπίτια τους σανίδια στην σκεπή, αλλά ξύλα μακριά που έκοβαν από τα πεύκα μόνοι τους, τα λεγόμενα 'στροπίνες'. Τα τοποθετούν στη θέση των σανιδιών κοντά - κοντά το ένα με το άλλο, δηλαδή σε απόσταση 15 περίπου εκατοστά, όσο χρειάζεται να στηριχθούν το ένα κεραμίδι με το άλλο.

Το δωμάτιο της οικογένειας ήταν στην αρχή του μακρόστενου κτιρίου, στο 'κεφάλι' του. Αποτελείται από δύο κουφώματα, έχει δηλαδή διαστάσεις 5Χ5. Είναι στρωμένο με κουρασάνι(τριμμένο κεραμίδι) και ψηλότερο κατά ένα σκαλί από το επόμενο δωμάτιο που αποτελεί τον στάβλο, χωρίς όμως να έχουν χωρισθεί με τοίχο. Διαθέτει την ίδια πόρτα με το στάβλο και ένα μικρό παράθυρο. Γι' αυτό ανάβουν το λύχνο και την ημέρα.

Στη μέση του στενού τοίχου συναντάμε το τζάκι. Το τζάκι είναι κουφωμένο μέσα στον τοίχο με πλάτος 70 πόντους. Πολλές φορές πάνω από το στάβλο φτιάχνουν ένα στράτη με ξύλα και βάζουν επάνω τα σανά. Το στράτη το ονομάζουν 'Μπιότσκα'.

Πολύ αργότερα φτιάχνουν τους πύργους. Το ισόγειο ή υπόγειο χρησιμοποιείται ως αποθήκη και στάβλος και ο πρώτος όροφος, δωμάτιο της οικογένειας. Ένα μεγάλο δωμάτιο, χωρίς καμιά εσωτερική διαρρύθμιση, με 3 πόρτες και 6 παράθυρα συνήθως.

Τα παράθυρα είναι μεγάλα με εσωτερικά παραθυρόφυλλα μόνο, χωρίς τζάμια από μέσα. Το χώρισμα είναι πάτωμα με σανίδια και διαθέτει καταρράκτη δηλαδή σε μια γωνία ένα άνοιγμα όσο χωράει να περνάει ένας άνθρωπος. Από εδώ κατεβαίνουν με σκάλα στο υπόγειο συνήθως τη νύκτα για να μη βγούνε έξω. Το σπίτι μέσα είναι εντελώς άδειο. Έχει ένα σοφρά (πολύ χαμηλό στρογγυλό τραπέζι), που χρησιμοποιούν για φαγητό και μετά το τοποθετούν σε μια άκρη. Τα θρόνια (απλά ξύλινα καθίσματα πολύ χαμηλά), που τα βάζουν γύρω στο τζάκι, δύο μπαούλα όπου βάζουν το ρουχισμό οι γυναίκες.

Οι γυναίκες έχουν μεγάλο ρουχισμό: 10 πονόβες ( χονδρές μάλλινες κουβέρτες), δύο ή και περισσότερες ανδρομίδες ( είδος κουβερτών), δύο 'πλιάφχια' (σαν τα σημερινά φλοκάτια), μαξιλαροθήκες που τις ονομάζουν μαξιλαρομάνες (πολύ μεγάλα μαξιλάρια), γιατί σε μια μαξιλαρομάνα θα κοιμάται όλη η οικογένεια. Κρεβάτια δεν υπήρχαν. Στρώνουν στο πάτωμα, στη γωνία για όλα τα μέλη της οικογένειας. Για χαλιά χρησιμοποιούν ψάθες.

Διαθέτουν ακόμη σαράντα περίπου σεντόνια υφαντά και κεντημένα τζακόπανα που καλύπτουν στο τζάκι. Αργότερα βέβαια που το κάθε σπίτι έχει τα απαραίτητα έπιπλα: τραπέζι, κρεβάτι, καρέκλες, κεντούν και στόρια, τραπεζομάντιλα, πάντες που τοποθετούν πάνω από το κρεβάτι στο τοίχο, μαξιλάρια, πετσέτες, πετσετοθήκες.
Εκτός από αυτά διαθέτουν αρκετά υφαντά για ντύσιμο.

Γιάννης Βασ. Πέππας