Η πρωτοτρύγητη σοδειά

Αρβανίτες,αυτοί οι παλιοί Έλληνες 5 Σε κάποιες περιοχές τους οι αρβανίτες αφιέρωναν ένα ενδεικτικό τμήμα της πρώτης σοδειάς τους στην εκκλησία.Αυτή η προσφορά τους λεγόταν "φάρα" (θα ετυμολογήσω χώρια τη λέξη).Έτσι,συνήθως,αφού ολοκληρωνόταν το θέρος και τ΄ αλώνι,πήγαιναν ένα πιάτο στάρι (ή βρώμη,κριθάρι) στην εκκλησιά. Στα Μεσόγεια,τη μέρα του Σταυρού [14 Σεπτεμβρίου] πήγαιναν στο ναό ένα πιάτοσταφύλια πρωτοτρύγητα. Ο σκοπός της ενέργειας προφανής: να ΄ναι βλογημένη η παραγωγή,πλούσια η σοδειά (μπερικέτι,όπως έλεγαν,μ΄ ένα τούρκικο γλωσσικό δάνειο) με τη βοήθεια και συνεισφορά της θείας δύναμης ή,όταν τα αμπάρια και τα βαρέλια είχαν γεμίσει,να αποδοθούν ευχαριστίες στο Θεό και τους αγίους για τη γόνιμη συμβολή τους στην καρπερότητα γης και ζωντανών. Πρόκειται για ζώσα συνέχεια του αρχαιοελληνικού Θάργηλου ή Θαργήλιου άρτου (απ΄ αυτόν ξεπήδησε και η Πρωτοχρονιάτικη χριστιανική βασιλόπιτα,βλέπε εδώ) Οι Αρχαίοι Έλληνες προσέφεραν στους θεούς σε κάθε μεγάλη καμπή του χρόνου ή της ζωής τους «εορταστικούς άρτους». Κάθε Αθηναίος στρατιώτης, πριν ξεκινήσει για τον πόλεμο, αφιέρωνε στον Άρη,τον θεό του πολέμου,τρία ψωμάκια.Ένα για να πάει καλά,ένα για να νικήσει και το τρίτο για να γυρίσει γερός και αρτιμελής. Οι κυνηγοί, για να έχουν πλούσιο κυνήγι αφιέρωναν παρόμοια ψωμάκια στην θεά Άρτεμη,την προστάτιδα του κυνηγιού. Οι θεριστάδες της γης αφιέρωναν αρτίδια στην θεά Δήμητρα, που τα ονόμαζαν «θαλύσια αρτίδια» στη γιορτή της συγκομιδής και απλώς «άρτους» ή «πλακούντες» στη γιορτή των Θεσμοφορίων. Ο λαογράφος Φίλιππος Βρεττάκος στο βιβλίο του “Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των” αναφέρει: “Οι πρόγονοί μας εις την αρχαιότητα κατά τας μεγάλας αγροτικάς εορτάς προσέφεραν εις τους θεούς, ως απ αρχήν, έναν άρτον. Επί παραδείγματι κατά την εορτήν του θερισμού, που ελέγετο Θαλύσια και ήτο αφιερωμένη εις την Δήμητρα, κατασκευάζετο από το νέον σιτάρι ένας μεγάλος εορταστικός άρτος (ένα καρβέλι), που ελέγετο “Θαλύσιος άρτος”, κατά δε την προς τιμήν Απόλλωνος εορτήν των Θαργηλιών εψήνετο, κατά το έθιμον,ο “θάργηλος άρτος”. Τα Θαργήλια γιορτάζονταν την 16η και την 7η ημέρα του μηνός Θαργηλιώνος προς τιμή του Απόλλωνος Δηλίου στην Αθήνα, τη Μίλητο, τη Δήλο και πολλές άλλες Ιωνικές πόλεις. Η γιορτή άρχιζε με θυσία μιας άμναδος και ενός κριού. Ακολουθούσε πομπή και μετά μουσικοί αγώνες από κυκλικό χορό, όπου ο νικητής έπαιρνε ως βραβείο τρίποδα, τον οποίο αφιέρωνε στο «Πύθιον» Ιερό του Θεού που είχε ιδρυθεί από τον Πεισίστρατο. Στη συνέχεια τα παιδιά τοποθετούσαν στις εξώθυρες των οικιών τους την «ειρεσιώνη» δηλαδή κλαδί ελιάς παγκάρπου. Προσφέρονταν θυσίες και καρποί, ενώ από τους πρώτους ώριμους σπόρους ζύμωναν τον άρτο «Θάργηλο». Επίσης υπάρχουν αναφορές ότι παρόμοιοι άρτοι δίνονταν και κατά την διάρκεια της Αρχαιοελληνικής εορτής των «Κρονίων» και αργότερα των ρωμαϊκών «Σατουρναλίων». Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν τις συνήθειες των Αρχαίων Ελλήνων. Πρέπει ν΄ αναφέρω δύο συναφείς εκδοχές της ίδιας παρακλητικής παράδοσης στους αρβανίτες: όταν ένας νεαρός ή μια ομάδα αγοριών θα έφευγαν φαντάροι,την προηγούμενη από κοινού όλες οι οικογένειές τους "λειτουργούσαν" την εκκλησία του χωριού ή ένα ξωκλήσι. Για να ΄χουν καλό στρατιωτικό και να γυρίσουν πίσω γεροί".Ακολουθούσε γλέντι.Στον Βαρνάβα,εκεί,γύρω στα 1980-85,η παράδοση σταμάτησε. Το δεύτερο: όταν κάποιος αρρώσταινε,του πήγαιναν ρούχα (κατά κανόνα εσώρουχα) να λειτουργηθούν 40 μέρες,να τα φορέσει μετά,"να γίνει καλά". Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος