Περί του Αρβάνου

Χάρτης 1.

Μιλώντας για αρβανίτες,υποχρεωτικά θα σταθούμε στις πιο παλιές βιβλιογραφικές αναφορές που θεωρούνται σχετικές: το νησί Άρβων και την περιοχή Άρβανον.

Το πρώτο [ο Άρβων,το νησί] δεν έχει καμία σχέση με τους αρβανίτες. Δείτε το θέμα/ανάρτησή μου: Περί του Άρβωνος

Ας δούμε και δυο στοιχεία για το Άρβανον:

1.Τον 6ο αι ο Στέφανος Βυζάντιος (4 ολόκληρους αι. μετά τον Πολύβιο),στο γεωγραφικό λεξικό του υπό το όνομα "Εθνικά",κάνει λόγο για μία πόλη στη γεωγραφική Ιλλυρία,την Άρβωνα,και ονομάζει τους κατοίκους της Αρβώνιους ή Αρβωνίτες.

Σήμερα θεωρείται βέβαιο ότι ο Σ. Β. αντέγραψε λάθος -όχι σκόπιμα- τον Πολύβιο.Αυτή η παραδρομή γεννά συγχύσεις ως σήμερα.Κατά την προσωπική μου εκτίμηση πια,μετά από χρόνια μελετών και με ώριμο τον προσωπικό λόγο,ο Σ. Β. δεν περιέπεσε σε σφάλμα.Πρέπει να είχε αναπτυχθεί στην περιοχή το τοπωνύμιο Άρβανον και ή το κατέγραψε λάθος (παρασυρθείς ενδεχομένως από το νησί Άρβωνα) ή όντως διαχεόταν και παράλληλη ονομασία.Εξάλλου,θα συναντήσουμε αργότερα στις πηγές παρεμφερείς τύπους: τα Άρβανα,η Άλβανος κ.ά.Τίποτα δεν αποκλείει η Άρβων (περιοχή; πόλη;) να υφίστατο ως πρώιμος/παράλληλος τύπος του Αρβάνου.

2.Σε χάρτη του Πτολεμαίου (150 μ.Χ.,βλ. Χάρτη 1) εμφανίζεται οι περιοχή Albanoi (αποδόθηκε και ως Albanopolis,πόλη των Albanoi,δηλαδή).Από δω,με συγκοπή,προέκυψε το τοπωνύμιο Άλβανον [Alba- non] και με ρωτακισμό: Άρβανον.

Ας το πιάσουμε απ΄ την αρχή,όμως.Όταν οι παλαίμαχοι Ρωμαίοι στρατιώτες απεσύροντο,το Λάτιο τους διένειμε τιμητικά εκτάσεις,όπου και εγκαθίσταντο.Τα πρώτα τέτοια γήπεδα μοιράστηκαν στους παλαίμαχους επί του λόφου Alba,έξω απ΄ τη Ρώμη.Εγκαθιστάμενοι εκεί οι παλιοί στρατιώτες ονομά- στηκαν,λογικά, Albanoi. Έφτασε γρήγορα,Albanus και βετεράνος να ταυτιστούν.

Η Ρώμη κατείχε την άλλη πλευρά της Αδριατικής [μετά τους δύο νικηφόρους Ιλλυρικούς,όπως λέγο- νται,πολέμους,230-228 π.Χ.]. Για λόγους καθαρά χωροταξικούς,αλλά και γεωπολιτικής,μετά από κά- ποιο διάστημα άρχισε να εγκαθιστά βετεράνους σε κατακτημένες -κοντινές ή μακρινές- περιοχές.Έ- τσι,παλαίμαχοι albanoi μοιράστηκαν γαίες στην απέναντι χώρα της κατακτημένης Ηπείρου και ί- δρυσαν εκεί την Αλβανόπολή τους.

Όπως βλέπετε,ο γεωγραφικός αυτός όρος του 150 μ.Χ. καμιά σχέση δεν έχει με τους σημερινούς Σκιπετάρ,όπως τσαμπουνάει η άθλια αλβανική προπαγάνδα. 

Χάρτης 2.

Γνωρίζουμε ότι οι Ρωμαίοι ίδρυσαν πολλές αποικίες,coloniae,στην Ιλ- λυρία.Η Albanopolis είναι σχεδόν βέβαιο πως είναι μία από αυτές.Οι Ρωμαίοι λεγεωνάριοι,που αρχικά αποτελούσαν φρουρά του Λατίου, και συγκεκριμένα στην περιοχή των Αλβανών λόφων (ακόμη ονομά- ζονται colli Albani από τους Ιταλούς) της Ρώμης,όταν απεστρατεύθη- καν στάλθηκαν στην Ιλλυρία.Γνωρίζουμε πως δεν ήταν Ιλλυριοί,από το γεγονός πως ο Δίων ο Κάσιος (75.2. 6) μας διαβεβαιώνει πως η λεγε- ώνα που στρατωνιζόταν στο Άλμπανουμ μόλις επί Σεπτημίου Σεβή- ρου,στα 193 μΧ (πενήντα χρόνια μετά την αναφορά του Πτολεμαίου) απέκτησε Ιλλυριούς Λεγεωνάριους (που έκαναν μάλιστα άσχημη ε- ντύπωση στους Ρωμαίους με τις χοντροκοπιές και τους γλωσσικούς βαρβαρισμούς τους),ενώ πριν μόνον λεγεωνάριοι επιστρατευμένοι από την Ιταλία,την Ισπανία,το Νόρικουμ (σημερινή Αυστρία) και την Μακεδονία υπηρετούσαν στους στρατώνες του Albanum.Στους από- στρατους λεγεωνάριους του Albanum δόθηκε η συγκεκριμένη περιοχή της Ιλλυρίας για να ιδρύσουν κολωνία (στρατιωτική αποικία) και να βιοπορίζονται καλλιεργώντας τα κτήματα που τους παραχώ- ρησε το κράτος,σαν συνταξιοδότηση (όπως γινόταν με όλους τους Ρωμαίους λεγεωνάριους απο- στράτους).Οι Ρωμαίοι δεν θα είχαν στείλει Ιλλυριούς ως αποίκους στην Ιλλυρία.

H Αλβανόπολις χάθηκε με το πέρασμα των χρόνων (άλλωστε μικρή κώμη πρέπει να ήταν και ο Στέφανος Βυζάντιος που μας δίνει χιλιάδες όσες μικρές και μεγάλες πόλεις και χωριά σε όλη την γνωστή Οικουμένη,την αγνοεί στα μέσα του 6ου αιώνα μχ.) και απ΄ ότι φαίνεται μόνον το όνομά της παρέμεινε,παρεφθαρμένο κι αυτό,σαν Αλβανόν ή Αρβανόν (σύμφωνα με την γλωσσική μεταλλαγή του "λ" και "ρ" κατά το αδεΛφός-αδεΡφός,όπως είναι γνωστό).Πάντως,κατά τον σοβαρότερο ανα- λυτή της Ιλλυρικής Ιστορίας,τον Γουϊλκες,ούτε καν αυτή η ταύτιση δεν είναι σίγουρη ("We cannot be certain that the Arbanon of Anna Comnena is the same as Albanopolis of the Albani,a place located on the map of Ptolemy" - Wilkes J. J.,The Illyrians,1992,page 279). Και,εν πάση περιπτώσει,το Άρβανον της Άννας Κομνηνής και του Ατταλιάτη δεν αναφέρεται σε πόλη αλλά σε περιοχή.Παρεμπιπτόντως,και ο δικός μας ο γνωστός γλωσσολόγος Γεώργιος Μπαμπινιώτης αμφιβάλει για τη γλωσσολογική συνάφεια και προέλευση του Άρβανον με την εξαφανισμένη παλαιόθεν άλλωστε Αλβανόπολη,αν και δέχεται σαν σίγουρη την προέλευση του Αρβανίτης και Αλβανός από το Άρβανον.

Οι νότιες παρυφές της Ιλλυρίας -σημερινή Αλβανία- ήταν περιοχή εν πολλοίς είτε παλαιόθεν Ελλη- νική ("Παλαιά Ήπειρος") ή Εξελληνισμένη ("Νέα Ήπειρος" και "Ελληνική Ιλλυρία") κατά την Ρω- μαϊκή περίοδο,πριν τον ερχομό των Σλάβων και των Σκιπερίων Αλβανών,όπως δείχνουν και τα ονόματα των Ρωμαϊκών επαρχιών (βλ. Χάρτη 2).

Μπορεί η ιστορική πραγματικότητα να βγάζει κάποιους αυτοχθονιστές και άλλους πιστούς της αι- ματικής καθαρότητας έξω από την βρεφική αιώρα τους,αλλά θα πρέπει σε κάποια φάση να ξεπε- ράσουν τις νηπιακές εθνο-ανασφάλειες.Όπως οι Αρβανίτες της Ελλάδας πρέπει να θεωρηθούν μείγ- μα ντόπιων Ελληνόφωνων στοιχείων με εισερχόμενους κατά τον ύστερο Μεσαίωνα Αρβανιτό- φωνους Ρωμιούς Ηπειρώτικης καταβολής,έτσι και οι περισσότεροι θεωρούμενοι σήμερα Αλβανοί της Βορείου Ηπείρου είναι μείγμα ντόπιων Ηπειρωτών Ρωμιών Ελληνικής καταγωγής,με Δακοθρακικής και βορειοΔαλματικής καταγωγής ποιμενικούς πληθυσμούς φερμένους ως τον 11ο αιώνα.

Τελειώνοντας προς ώρας,η ταύτιση της αρχαίας Αλβανόπολης με το σημερινό Zgërdhesh είναι του- λάχιστον αυθαίρετη,ίσως και πολιτικά επιβληθείσα για προφανείς εθνικοτουριστικούς λόγους.Πρώ- τον,το πιο πιθανόν είναι να πρόκειται για Αρχαία Ελληνική αποικία,αφού στις ανασκαφές βρέθηκε μαρμάρινο άγαλμα της Αρτέμιδος.Δεύτερον,δεν θα μπορούσε να είναι η Αλβανόπολη,αφού σύμφω- να με τους ίδιους τους αρχαιολόγους η πόλη αυτή εγκαταλείφθηκε τριακόσια πενήντα ολόκληρα χρόνια πριν ιδρυθεί η Ρωμαϊκή κολωνία Αλβανόπολις ("The city seems to have flourished for 300 or 400 years before being largely abandoned in the 2C BC"- http://albania.shqiperia.com/kat/m/shfaqart/aid/2285. html).

Το σίγουρο είναι πως το λήμμα "Αλβανοί" της Αλβανουπόλεως του Πτολεμαίου είναι δηλωτικό ονο- μαστικό πολιτών πόλεως και όχι εθνώνυμο "Ιλλυριών".Επαναλαμβάνω πως από πουθενά δεν συνε- πάγεται και πουθενά δεν αναφέρεται πως οι κάτοικοι της Αλβανουπόλεως ήταν έθνος και μάλιστα Ιλλυρικό.Στην περιοχή αυτή της Μακεδονίας ζούσαν Έλληνες άποικοι,Έλληνες Μακεδόνες,Φρύγες, Ιλλυριοί,Θράκες και Ρωμαίοι άποικοι.Εξυπακούεται πως κανένα σταθερό σκηνικό Αλβανικής αυτο- χθονίας δεν μπορεί να στηθεί πάνω στο όνομα πόλης με άπειρα Αλπικά,Αλφικά,Αλμπικά και άλ- λα συναφή "Αλβανικά" συνώνυμα σκορπισμένα σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ινδοευρωπαϊκής παρουσίας ανά την Ευρασία.

Μπορεί,ο ανήσυχος ανιχνευτής να εντοπίσει άρθρα ή και μελέτες που αποτυπώνουν άλλη εκδοχή για την ίδρυση της Αλβανόπολης,από Καυκάσιους Αλβανούς.

Μετά την πρώτη εκστρατεία του Νέρωνα στον Καύκασο (54 π.Χ.) και την ήττα των εκεί Αλβα- νών,κάποιοι απ΄ αυτούς άρχισαν να μετακινούνται στην ανατολική Αδριατική.

Είναι απίθανο μέσα σ΄ ένα αιώνα (ως το 150 μ.Χ.,που ο Πτολεμαίος στον χάρτη του σημαίνει στην Ιλλυρία περιοχή Albanoi),αυτοί οι ευάριθμοι ηττημένοι Καυκάσιοι μετανάστες να συνέστησαν πόλη [εχθρική,στην ουσία] στη μύτη της Ρώμης.

Η Αλβανόπολις,όπως έχουμε πει,υπήρξε colonia Ρωμαίων βετεράνων.

Αντιθέτως,με ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να σταθούμε σε εργασίες Ελλήνων επιστημόνων που απο- δεικνύουν ότι Άρβανον σημαίνει οροσειρά,ορεινή χώρα.Έχω αναρτήσει μία σχετική μελέτη (δείτε την εδώ) και θ΄ ακολουθήσουν κι άλλες.

Εικόνα 1.

 Η γενική απίσχναση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (ΒΑ) στα χρόνια του ύστερου Μεσαίωνα,που σημαδεύτηκε απ΄ την πρώτη άλωση της Πόλης (1204),δεν προδιέγραψε μόνο τον οριστικό θάνατο του Ανατολικού Ρωμαϊκού Imperium [απόλυτα Ελληνικού κατά τους τελευταίους τρεις αι. της ζωής του],αλλά και επέτρεψε καταλυτικά να ορθωθούν διεκδικώντας αυτόνομο ρόλο εθνικές οντότητες που ως τότε είτε ήσαν λίγο-πολύ υποταγμένες/υπήκοες στη ΒΑ είτε είχαν πετύχει κάποιας μορφής και βαθμού ανεξαρτησία.

Στην Ήπειρο,πανάρχαια κοιτίδα του Ελληνισμού,οι γηγενείς Έλληνες πιέζονται από επήλυδες πλη- θυσμούς που έχουν εδραιωθεί στην περιοχή.Έχει επικρατήσει εν παραλλήλω και το τοπωνύμιο Άρβανον- Άρβανα για την έκταση της αρχαίας Χαονίας [χοντρικά,ο νότος του ποταμού Γενούσου ως τα σημερινά Ελληνοαλβανικά σύνορα].

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Έλληνες χρησιμοποιούν τον ελληνοπρεπή όρο Άρβανον,προερχόμενο είτε απ΄ την ελληνική ρίζα αλφ- αλπ- κ.λπ. ή παράγωγο του λατινικού Albanopolis (Albanopolis → Albanum → Άλβανον → Άρβανον),ενώ οι «άλλοι» καταλήγουν στην λατινική εκδοχή [ή που προ- σιδιάζει στις γλωσσικές φόρμες τους] Arber.Και μόνο αυτή η διαφοροποίηση λέει τα πάντα: άλλο οι Έλληνες εξ Αρβάνου (Αρβανίτες),άλλο οι «άλλοι» από το Arber.Κοινός ο χώρος,αλλά διαφορετικοί λαοί με άσχετα συλλογικά υποσυνείδητα,αντίρροπες πολιτιστικές και ιδεολογικές προσλαμβάνου- σες που αποκλίνουν στον τελικό σημασιολογικό ορισμό του κοινού χώρου που η ιστορική ροή τους έφερε να συμβιώνουν.Το Άρβανον των μεν,είναι Arber για τους δε.Δυο ξένοι κόσμοι…

Ποιοι είναι οι «άλλοι»; Ας πούμε πρώτα τι δεν είναι: δεν είναι,φυσικά,Έλληνες.Ούτε Οθωμανοί.Δεν είναι Σλάβοι,ούτε Λατίνοι.Η διεπιστημονική έρευνα (Αρχαιολογία,Ιστορία, Γλωσσολογία,Εθνολογία) έχει αποδείξει ότι δεν είναι ντόπιοι,αλλά έποικοι.Τα λεγόμενα για απογόνους των Ιλλυριών είναι απλώς ανοησίες αγραμμάτων.Κατά τον Αχ. Λαζάρου [που παραθέτει την μόνη αξιόπιστη και τεκ- μηριωμένη εξήγηση] πρόκειται για απογόνους κάποιων βορείων Δαλματών (όχι των Κοστοβώκων, λαός Δακικός,μαρτυρημένος απ΄ τους συγγραφείς τουλάχιστον απ΄ τον 1ο αι. π.Χ. ή των ομοφύλων τους Κάρπων).Πριν εγκατασταθούν στην Ήπειρο [κάπου στον 6ο αι.],έζησαν 2-3 αι. στον χώρο των σημερινών Σκοπίων,που οι αλλόφυλοι αποκαλούσαν Scupis.Έτσι, όταν μετακινήθηκαν δίπλα,προς τα παράλια της Αδριατικής,έφεραν τον προσδιορισμό της προέλευσής τους: οι εκ του Scupis → Scupis-ίτες → Scupis-tes → Scupis-t(ar) → Scipitar.

Στα τέλη του 12ου αι.,όλοι αυτοί οι Σκιπτάρ,είχαν τόσο μπολιαστεί απ΄ τον υπέρτερο πολιτισμό των Ελλήνων Ηπειρωτών,που όχι μόνο υιοθέτησαν το γλωσσικό ιδίωμα των Ελλήνων Αρβανιτών,καθι- στάμενοι έτσι αρβανιτόφωνοι,αλλά οι ηγετικές τους τάξεις,επηρεασμένες απ΄ τον Βυζαντινό δεσπο- τισμό,αποκόπηκαν σε μια ιδιότυπη σκιπτάρικη αριστοκρατία που καλόβλεπε τοπικές ανεξάρτητες εξουσίες.Αναπτύχθηκε σταδιακά μια κοινωνική-πολιτική κινητικότητα στο εσωτερικό αυτής της λαότητας,κι ενώ η ΒΑ είχε μπει σε φάση αποσύνθεσης,με αποτέλεσμα να ξεπηδήσουν διάφορες Ηγεμονίες από φιλόδοξους φύλαρχους και ηγετίσκους:

Ηγεμονία Έμβλημα Έτη

1 Πριγκιπάτο του Arbanon   1190-1255

2 Δεσποτάτο της Angelokastron και Ναυπάκτου   1358-1374

3 Πριγκιπάτο του Αυλώνα και Κάνινα   1332-1417

4 Δεσποτάτο της Άρτας   1358-1416

5 Πριγκιπάτο του Αργυροκάστρου   1386-1418

6 Κοινωνία των Λέζα   1444-1479

7 Muzakaj Πριγκιπάτο του Berat   1335-1444

8 Πριγκιπάτο του Καστριώτη   1389-1444

9 Πριγκιπάτο του Δουκαγίνη   1387-1444

10 Πριγκιπάτου της Αλβανίας   1368-1444

Ο κατάλογος (δεν επενέβην,βλ. την εικόνα 1) προέρχεται από την Βικιπαίδεια,όπου φύρδην-μίγδην όλα αλβανοποιούνται.Παρουσιάζεται ως σκιπετάρικο και το κίνημα του Ελληνοσέρβου Γεωργίου Καστριώτη.Δεν είναι παράξενη αυτή η εικόνα,αν δει κανείς την παρατιθέμενη βιβλιογραφία στο τέλος: προέρχεται συντριπτικά από αλβανικές πηγές και οι υπόλοιπες συνάδουν.

Αυτό αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα της σύγχρονης ιστορικής επεξεργασίας: οτιδήποτε προέρχεται από την μεσαιωνική Ήπειρο,όπου είχε αναπτυχθεί παράλληλα το τοπωνύμιο Άρβανο,Άλβανος, Αλβανία σπεύδουν να το εντάξουν σε μια ανύπαρκτη τότε αλβανική εθνότητα.Ο όρος είναι γεω- γραφικός και αφορά όχι μόνο τους έποικους σκιπτάρ,αλλά και τους γηγενείς Έλληνες αρβανί- τες.Πάνω σε αυτή την σύγχυση/στρέβλωση έχει οικοδομηθεί το γνωστό παραμύθι της αλλοεθνίας των Αρβανιτών.Όλες αυτές οι κινήσεις που είδαμε παραπάνω ως απόπειρες σύστασης μεσαιω- νικών βασιλείων,που δεν είναι αναγκαστικά πολιτικές ενέργειες,αλλά και εκδηλώσεις κοινωνικών διεργασιών,δεν έχουν να κάνουν,όπως λανθασμένα έχει συνηθιστεί να αποδίδεται,με τους σκιπτάρ, αλλά και με τους Αρβανίτες ή και με κοινές απόπειρες των δυο λαών.Εν πάση περιπτώσει,επειδή σε τούτο το σημείωμα δεν μπορούμε να αποτυπώσουμε πλήρως την επιστημονική μας άποψη,να κα- ταλήξουμε σε τούτη την επισήμανση: όταν η Β.Α. έθνησκε στην Ήπειρο,η περιοχή αποτέλεσε μέτω- πο έντονων συγκρούσεων για την εποπτεία της.Τότε για πρώτη φορά αναφάνηκαν οι σκιπτάρ,που πρέπει να τονιστεί,δεν είχαν κατασταλαγμένη εθνική συνείδηση,αλλά μόνο αίσθηση διαφορετικό- τητας.Εύκολα άλλαζαν στρατόπεδο,μετέβαλλαν συμμαχίες και όταν η Οθωμανία επικράτησε,εντά- χθηκαν σε αυτή.Εδώ μάλλον πρέπει ν΄ αναζητηθεί και η ανάπτυξη ως τον κομμουνισμό του Μπε- κτασισμού: αυτή η έκφανση του ανεκτικού Ισλάμ επέτρεπε στους ομιχλώδεις Σκιπτάρ να βρίσκονται μέσα κι έξω απ΄ τον ασφυκτικό κρατούντα Μωαμεθανισμό [=θρησκευτικό δόγμα ταυτότητας] της Υψηλής Πύλης,να οσμώνονται αγαστά με τους Τούρκους [γι΄ αυτό και αποκλήθηκαν Τουρκαλβα- νοί] διατηρώντας συνάμα και μια διάκριση υπόστασης.Συμπεριφορές που δεν εξέφραζαν θεμιτά ένστικτα αυτοσυντήρησης,αλλά αγελαίο παζάρεμα,ταπεινά κουτοπόνηρα τεχνάσματα και ακραίας αθλιότητας ελιγμούς από ένα πρωτογονικό,απολίτιστο σκορποχώρι.

Η έστω και πρόχειρη περιδιάβαση της ιστορικής τους γραφής/πορείας αποδεικνύει το παραπάνω: συμφωνούσαν και αναιρούσαν,ούτε μπέσα,ούτε φιλότιμο,ούτε ιερά και όσια.Γι΄ αυτό και έμειναν σχεδόν 50 χρόνια πλήρως αποκομμένοι (1945-1991),πράγμα ακατανόητο και μοναδικό στην ευρωπα- ϊκή κουλτούρα και Ιστορία,μέσα στον αφύσικο αυτισμό του ΕνβερΧοτζικού κομμουνισμού.Λαός άφι- λος,ιδεοληπτικός,τυχάρπαστος,νεφελώδης,άρριζος.

Θα περάσουν πέντε αιώνες ώσπου αυτό το συνονθύλευμα ακαθόριστων εποίκων να αναζητήσει ανεξάρτητη μορφή [κείμενο του Πρίζρεν,1878].Λίγο μετά [1913],Αυστρουγγαρία και Ιταλία έστησαν το υβρίδιο του Αλβανικού κράτους σκλαβώνοντας τα εδάφη της μισής Ελληνικής Ηπείρου και τον συμπαγή πληθυσμό του πανάρχαιου γηγενούς ΒορειοΗπειρωτικού Ελληνισμού.

Γιάννης Βασ. Πέππας,Φιλόλογος