Κατσίκης

Απόστολος Κατσίκης
Καθηγητής Γεωγραφίας & Περιβάλλοντος Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Κατσίκης.  Ένα σύνηθες αρβανίτικο επώνυμο.

Για την προέλευσή του επικρατούν κατά τόπους,όπου απαντάται,διάφορες εξηγήσεις που όλες μάλ- λον πρέπει να τις θεωρήσουμε ως δοξασίες.Στον Βαρνάβα,λόγου χάριν,οι πρώτοι Κατσίκηδες,δύο α- δέλφια που ήρθαν απ΄ την Εύβοια,λέγεται ότι ονομάστηκαν έτσι επειδή φορούσαν ξούλια (είδος αρ- βανίτικου σκούφου) από κατσικοτόμαρο.

Στο βιβλίο του Μιχ. Λαμπρυνίδου "Οι Αλβανοί κατά την κυρίως Ελλάδα και την Πελοπόννησον", 1907 και στη σελ. 27 αναφέρεται ο σύντροφος του ανδρείου αρβανίτη Μανώλη Μπλέση [από το Άρ- γος],επίσης αρβανίτης και Αργείτης,ονόματι Κατσίκης.Οι δράσεις των δύο αχώριστων συντρόφων εστιάζονται περί το 1570,άρα έχουμε σαφή μαρτυρία για την παλαιότητα του επωνύμου.

Θυμίζω ότι,όταν οι συγγραφείς κατά τον 19^ο αι. μιλούσαν για «Αλβανούς»,εννοούσαν τους Έλληνες αρβανίτες.Δεν υπήρχε τότε κανένα αλβανικό έθνος.Οι γείτονες αυτοαποκαλούνται/λέγονται σκι- πτάρ.Έχουν κλέψει σημαία,εδάφη,εθνώνυμο,γλώσσα.

Θα μπορούσε η ετυμολογία του να αναζητηθεί στο τοπωνυμικό Γκατζίκ ή Γκατζίτ.Γκάτζια στα αρβανίτικα λέγεται η Ευβοιώτισσα.Έτσι,το Κατσίκης θα μπορούσε ν΄ αποτελεί παράγωγο του αρβα- νίτικου Γκατζίκ (: Ευβοιώτης. Ή,μήπως, Τζιώτης;).Πάντως,σε παλιά συμβόλαια,ορισμένοι Βαρναβιώ- τες Κατσίκηδες αναγράφονται ως Γκατσ[ζ]ίκηδες.

Ο Κωνσταντίνος Ντίνας στην (με λάθη) εργασία του: Η γλωσσική-κοινωνική ετερότητα και η ονοματολογία: μια κοινωνιογλωσσολογική προσέγγιση των κοζανίτικων επωνύμων,ΕΚΚΕ 2003 α- ναφέρει (σελ. 8) "Κατζικάς (< κατσίκα,κι αυτό  < αλβανικό kats ή το τουρκικό keci. Ανδριώτης 1971:153, + παραγωγική κατάληξη –άς), …"

Για  βρούμε τη λύση τελικά,θα πρέπει να κινηθούμε στο λεξιλόγιο των αρβανίτικων.Κατσιόλα,λε- γόταν μια πρόχειρη και μικρή κατασκευή που έπαιζε το ρόλο του αποχωρητηρίου.Θυμάμαι αμυδρά ότι είχα δει πολύ μικρός κατσιόλα από κλαριά δέντρων.Γινόταν μια μικρή τρύπα στο έδαφος (βό- θρος,ας πούμε) η οποία περιβαλλόταν από διάφορα υλικά και φτιαχνόταν έτσι ένας μικρός χώρος που εξυπηρετούσε τις σωματικές ανάγκες,μακριά από την οικία.

Κάτσιω,λεγόταν η κοντή,μικροκαμωμένη γυναίκα.Ένας άλλος όρος σχετικός ήτανε τότση.Η τότση και η κάτσιω ήταν χαρακτηρισμοί της κοντής,μικροκαμωμένης γυναίκας.Το πρώτο είναι παραφθο- ρά της δεικτικής αντωνυμίας τόσος (τόσος,η,ο),σημαίνοντας τοσοδούλα δηλαδή,,τοσοδούλικη.Το κά- τσιω,όπως και το κατσιόλα εμπεριέχουν την απάντηση για το Κατσίκης.Αν και δεν μαρτυρείται το αρσενικό του κάτσιω,θα ήταν το κατσίκ.Κατσίκ,είναι ο κοντός,μικροκαμωμένος άντρας.Αυτό μας διασώθηκε σε σύνθετα που κατέληξαν επώνυμα: Κατσιγιάνης,ο κοντός Γιάννης.Κατσιμπάρδης,ο κοντός ασπρουλιάρης.Κατσιμίχας,Κατσιφάρας,Κατσανέβας κ.λ.π. Και βέβαια το χωρίς σύνθεση Κα- τσίκης που σημαίνει κοντός,μικροφτιαγμένος.

Η λέξη προέρχεται από τη μεσαιωνική λέξη κατσί =γατάκι, από υποκοριστικό του κάτα = γάτα. Γάτα ← κάτα ← κάττα ← μτγν. Λατ. catta..Είναι ένα από τα πολλά λατινικά δάνεια που εντοπίζουμε στα αρβανίτικα.Η μικρή γάτα λοιπόν,το γατάκι (βλ. cat στα αγγλικά,chat στα γαλλικά).

Από δω η λέξη,όχι μόνο στα αρβανίτικα,αλλά και στα ελληνικά για να αποδώσει το μικρό,αλλά και την σμίκρυνση.Λέμε κατσιάζω για να πούμε ότι ζαρώνω,μαραίνομαι,συρρικνώνομαι,χάνω το σφρί- γος και τη ζωντάνια.Από δω και τα γνωστά κατσιασμένος,κάτσιασμα ίσως και κατσαρός.Βέβαια,το ρήμα έφθασε να πάρει και συναφείς έννοιες.Κατσιάζω=απομυζούμαι,αφυδατώνομαι,στεναχωριέ- μαι,θλίβομαι,γερνάω,αδυνατίζω.

Γιάννης Βασ. Πέππας,Φιλόλογος-Συγγραφέας