Ουνάζ και Χούντα

Ουνάζ και Χούντα

Σε άλλη ανάρτηση μιλώντας για το βαθ,είχαμε εξηγήσει (και ετυμολογήσει) ότι η λέξη σημαί- νει μαντρί και δαχτυλίδι.

Μια άλλη λέξη στα αρβανίτικα,μάλλον πιο εύ- χρηστη,για το δαχτυλίδι ήταν: ουνάζ. Για να προχωρήσουμε στην ετυμολόγησή της πρέπει πρώτα να αποτυπώσουμε την χρήση του δα- χτυλιδιού: είναι ένας μικρός κυκλικός κρίκος, μια μικρή στεφάνη,μια μικρή κουλούρα που ε- πιτελεί ρόλους συμβολισμού και καλλωπισμού. Εκτός από τα δαχτυλίδια αρραβώνα και γάμου (ορατό σύμβολο δέσμευσης),το δαχτυλίδι προσέθετε στο στολισμό της γυναίκας και σε εξαιρετικές περιπτώσεις τόνιζε και την αρρενωπότητα,αλλά και την εξουσία (κουρσάροι και βασιλιάδες).

Ας πάμε τώρα να δούμε πως φοριέται το δαχτυλίδι,κάτι που θα μας διευκολύνει πολύ στην αναζή- τησή μας.Το δαχτυλίδι το χώνουμε στο δάχτυλο.Αυτό είναι το κατάλληλο,το ενδεδειγμένο ρήμα.Ού- τε το φοράμε,ούτε το βάζουμε,ούτε το τοποθετούμε.Βέβαια,τώρα πια χρησιμοποιούμε όλους αυτούς τους τύπους (μεταφορά),είναι τόσο οικείοι και δόκιμοι.Όμως,το κατάλληλο,το κυριολεκτικό ρήμα εί- ναι το χώνω.Το δαχτυλίδι δεν είναι ένδυμα,υπόδημα για να το φοράμε.Δεν το τοποθετούμε (αφήνου- με κάπου),δεν το βάζουμε (εμβάζουμε) με την έννοια του διαπερνώ,διεισδύω.Είναι ένα μικρό αντικεί- μενο που το χώνουμε στο δάχτυλο μας.

Χώνω, αυτό ακριβώς σημαίνει: ένα υλικό σώμα το θέτω εντός άλλου ή επιτρέπω να συμβεί αυτό με κάποιο μέσο.Πρόκειται για το αρχαίο ρήμα χώννυμι.Από τον αόριστο έ-χω-σα έχουμε το σημερινό χώνω (όπως,από το ζώννυμι → έ-ζω-σα → ζώνω και στρώννυμι → έ-στρω-σα → στρώνω).Τα δυο μεγάλα λεξικά της αρχαίας ελληνικής (Σταματάκου και Liddell-Scott) αναφέρουν μόνο το χώννυ- μι,που είναι μεταγενέστερος τύπος του αρχαίου χόω.Τελείως άλλο ρήμα που έχει την σημασία του επιχώνω,κάνω επιχωμάτωση,φράζω με σωρούς από χώμα.Την πολύτιμη πληροφορία για το χώννυ- μι (=χώνω) μας την διασώζει ο κ. Μπαμπινιώτης στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (2005) του.

Πάμε τώρα στο αρβανίτικο ουνάζ.Και εδώ από ένα άλλο λεξικό,αυτό του Χριστοφορίδη (1904) παίρ- νουμε μια άλλη σημαντική πληροφορία:  ότι το ουνάζ λεγόταν και χουνάζ.Το καταληκτικό -ζ μας δί- νει την υποψία του υποκοριστικού (-έζα.Η υποκοριστική κατάληξη αυτή είναι των θηλυκών.Για το αρσενικό και το ουδέτερο δεν έχουμε βεβαιωμένη αντίστοιχη κατάληξη,αλλά,λογικά θα ήταν συν- τμημένος/αρχικός τύπος του  -έζα).Εξάλλου και το δαχτυλίδι υποκοριστικό είναι (δακτυλ-ίδιον).Το χουνάζ λοιπόν,δεν είναι παρά ένα ετυμολογικό παράγωγο του χώννυμι.Ένα μικρό αντικείμενο που το χώνουμε σε κάποιο δάχτυλό μας.Το ου αποτελεί συναίρεση φωνηέντων.Έτσι καταλήγουμε στη χοάνη-χωνί.Βέβαια,αυτές οι λέξεις εκφράζουν μέσα που επιτρέπουν ένα υλικό να χωθεί σε ένα άλ- λο.Το [χ]ουνάζ δεν είναι μέσο,αλλά κύριο αντικείμενο.

Σε πιο νεώτερα χρόνια,όταν υπήρχε σε μια πλαγιά φυσική εκροή ύδατος,έχωναν μέσα της ένα σω- λήνα,οργανώνοντας έτσι,την έξοδο του νερού.Αυτό το έλεγαν χούνι από τη χοάνη.Σιγά-σιγά,αυτή η χούνη-βρύση αποσπάστηκε από την κυριολεκτική σημασία της και έφτασε να σημαίνει την φυσική πηγή,το κεφαλάρι.Πολλά χωριά/περιοχές στην πατρίδα μας με τέτοιες φυσικές αναβλύσεις ύδατος έχουν πάρει το όνομα Χούνι ή Χούνη.Έχω πρόχειρα το χωριό Χούνη της Αιτωλοακαρνανίας,κοντά στον Άγιο Βλάσιο και την Χούνη Αργολίδας.

Το αρβανίτικο [χ]ουνάζ λοιπόν,δεν είναι παρά μια χοάνη,χούνη,ένα αντικείμενο που χώνεται.

Και μπορεί στο  [χ]ουνάζ να επικράτησε ένας τύπος χωρίς το αρχικό χ- ,για λόγους γλωσσι- κής εκλέπτυνσης προφανώς,αλλά στην ομόρρι- ζη αρβανίτικη λέξη χούντα το διατήρησε.Χού- ντα ονομαζόταν η μύτη.Η μυτούλα χούντεζα. Έτσι λεγόταν και το δέσιμο του μαντηλιού που κάλυπτε την μύτη των γυναικών,όταν θέριζαν ή έκαναν άλλες δουλειές και ήθελαν να προ- στατέψουν την εισπνοή τους.Χούντεζα λεγό- ταν και το πάνινο σακουλάκι που κρέμαγαν στη μύτη του μουλαριού ή άλλων υποζυγίων με τροφή μέσα,ώστε να τρώει όταν κινεί- ται.Χουντεμάδ[ης]  λεγόταν αυτός που είχε με- γάλη μύτη.

Τι είναι η μύτη,αλήθεια; Δύο ρώθωνες,που δεν είναι τίποτα άλλο παρά χωνιά,φαρδιά στην έξοδό τους και στενεύουν όσο κατευθύνονται στην εσωτερική ρινική κοιλότητα.Επιτρέπουν την εισδοχή και φιλτράρισμα του αέρα προς τους πνεύμονες.Η μύτη μας είναι μια χοάνη διά της οποίας χώνεται ο πολύτιμος αέρας  στον οργανισμό μας.Ένα χωνί,μια χούνη,μια χούντα.

Δεν θα κουραστώ να λέω ότι η ταύτιση αρβανίτικων-ελληνικών δεν είναι μόνο στο επίπεδο των λέξεων (εκφρασμένο αποτέλεσμα),αλλά και στο χώρο της νόησης (ιδεολογική σύλληψη).Είναι έ-να και το αυτό.

Όποιος αντιτίθεται,ας αντιπαραβάλλει άλλη δυναμική θεώρηση.Για να δούμε έτσι,όλοι αυτοί που αμφισβητούν την ελληνικότητα του Ηπειρώτικου αρβανίτικου ιδιώματος τι μπόι έχουν και τι σοβα- ρότητα διαθέτουν.

Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος-Συγγραφέας