"Ο Αρματωλός",ένα ποίημα του 1860 με πληροφορίες

Ο Γρηγόρης Σταυρίδης (Παρλίτσεφ) αποτελεί μιαν ιδιό- τυπη περίπτωση ασαφούς εθνικής συνείδησης,που,κατά τα φαινό- μενα, ήταν υπαρκτή τον 19ο αιώνα στην τουρκοκρατούμενη ακόμα Μακεδονία και Ήπειρο.Τις γεωγραφικές αυτές περιφέρειες τις εν- νοούμε στις πραγματικές επικράτειές τους,όπως είχαν διαμορφω- θεί από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο.Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Γρηγόριος Σταυρίδης (ΓΣ) αποτελεί μιαν ανάλογη περίπτωση του Θεοφάνη Μαυρομάτη (Φαν Νόλι ).Ξεκίνησε ως Έλληνας από την ελληνικότατη Αχρίδα και κατέληξε ως Βούλγαρος,αφού είχε ήδη αλλάξει το όνομά του (Παρλίτσεφ) κάνοντάς το βουλγαρικό.Σήμε- ρα βέβαια,τον διεκδικούν και οι Σκοπιανοί.Σε κάθε περίπτωση,λό- γω της διαδρομής του,δεν πρέπει να θεωρείται και να εκλαμβάνε- ται ως Έλληνας.Ακριβώς γι΄αυτήν τη συμπλεγματική στάση του,τα φερέφωνα του δωσιλογισμού,τα διαδικτυακά γιουσουφάκια προ- βάλλουν σχεδόν εκθειαστικά τον μεταλλαχθέντα ΓΣ.
Στον πριν σύνδεσμο/όνομά του υπάρχουν αναλυτικές πληροφορίες για το αμφιλεγόμενο πρόσωπο του ΓΣ.Θα πρέπει να ξεκαθαρίσου- με και να τονίσουμε κάτι: Ο λόγος που βραβεύτηκε το 1860 το ποίημά του «Ο Αρματωλός» δεν είχε να κάνει με λογοτεχνικές αρετές (υπήρχαν),αλλά με τις σκοπιμότητες της ελληνικής τότε εξω- τερικής πολιτικής.Στο ποίημα αυτό παρουσιάζονται πληθυσμοί της Ηπείρου Χριστιανικοί ή εξι- σλαμισμένοι ως καθαρά ελληνικοί.Το όνομα Αλβανός χαρακτήριζε Έλληνες,όπως και είναι η πραγματικότητα.Οι αλλογενείς έποικοι,αυτοί που σήμερα καλούνται Αλβανοί,ήταν και είναι σκι- πετάρ,μετανάστες από την Δακία,μη έχοντας καμία σχέση με τους Έλληνες Ηπειρώτες.
Η μικρή τότε Ελλάς διεκδικούσε τα πατρογονικά εδάφη της τόσο προς Βορρά όσο και προς το Νό- το,καθώς και στην απέναντι όχθη του Αιγαίου,κάτι που επιτεύχθηκε (όχι εξ ολοκλήρου) στους πο- λέμους του 1912-13 και 1919-1920.Δημιουργίες,όπως το ποίημα ο Αρματωλός,συνέβαλλαν στην διαμόρφωση και διατράνωση λαϊκών πεποιθήσεων που εξέφραζαν το όραμα του ελληνισμού.
Στο ποίημα θησαυρίζονται και σπουδαίες λαογραφικές,ηθογραφικές πληροφορίες για το μοιρολόι και το πένθος (π.χ.,η ανύπαντρη γυναίκα [παρθένα] δεν πρέπει δημοσίως να κλαίει νεκρό).
Πάμε  τώρα και στην ουσία του ποιήματος: Ο αρματωλός Κοσμάς πολεμάει κατά των Τούρκων.Ό- λα αυτά διαδραματίζονται στα χωριά της Ρέκας,περιοχή στη Δίβρη της Βορείου Ηπείρου.Δηλαδή, το θέατρο που εκτυλίσσεται η μυθοπλασία του ΓΣ είναι η άλλη πλευρά της λίμνης της Αχρίδας.Η πόλη της Αχρίδας,γενέτειρα του ΓΣ,βρίσκεται στα Ανατολικά,νοτίως της λίμνης,και τα χωριά της Ρέκας στην απέναντι ακτή,Δυτικά,νοτίως της λίμνης.Όλος αυτός ο χώρος του ανά τους αιώνες ελ- ληνισμού δεν βρίσκεται σήμερα μέσα στα ελληνικά σύνορα.
Η μάνα του Κοσμά λέγεται Νέδα,ο πατέρας του Στάικος,στοιχεία που μας παραπέμπουν απευ- θείας στον Νικηταρά (από την Νέδουσα της Μεσσηνίας,πάνω από τον ποταμό Νέδα,το μόνο ελ- ληνικό ποτάμι με θηλυκό όνομα) και τον Στάικο Σταϊκόπουλο,δηλαδή στον εθνικοαπελευθερωτι- κό αγώνα των Ελλήνων και το 1821.Η αρραβωνιαστικιά του λεγόταν Μαρία.Έχουμε σαφή λοιπόν τον ορισμό ελληνικού πληθυσμού.Ο Κοσμάς σκοτώνεται (στο Στάνι) όχι από Τούρκους,αλλά από Αλβανούς,πολλών από τους οποίους τα ονόματα αναφέρονται (Μαχμούτ,Ρουσίτ,Σελμάν,Αχμέτ,Αβ- δουραχμάν,Εμίν κ.ά).Μιλάμε για Μουσουλμάνους.Έχουμε λοιπόν,διαυγή την εικόνα: Έλληνες Χριστιανοί Ορθόδοξοι και από την άλλη Αλβανοί Μουσουλμάνοι,σύμμαχοι και συνεργάτες των Τούρκων.
Οι Αλβανοί φέρνουν τον Κοσμά,που οι ίδιοι σκότωσαν,στο σπίτι του και στην μάνα του.Τον παρα- δίδουν και εξυμνούν τις αρετές και την γενναιότητά του.Η μάνα του,αντιλέγοντας,τονίζει ότι οι Αλβανοί είναι εχθρικό,ληστρικό και αναξιόπιστο φύλο,χωρίς λεβεντιά.Αργότερα,ο Κοσμάς θα τα- φεί σε μία περιοχή που ονομάζεται Γάλεσνικ.Πέρα από τις όποιες υπερβολές μυθοπλασίας,ο ΓΣ αποτυπώνει την περίπλοκη κατάσταση που ΄χε διαμορφωθεί στην Ήπειρο και που προσωπικά πρεσβεύω με τον δημόσιο λόγο μου:
Περίπου τον 2ο αιώνα η οροσειρά Νότια του Γενούσου ποταμού φαίνεται στις πηγές ως Άλβανα ή Άρβανα.Στην ουσία,αυτός ο ορεινός όγκος (βλέπε: Περί του Αρβάνου και Το γράμμα Α,ο Άρβιος Ζευς και το Άρβανον,μεταξύ άλλων) αποτελεί το όριο του Ελληνισμού.Ο κάτωθεν χώρος (αυτό που λέμε σήμερα Β. Ήπειρος) ονομάστηκε εξ αυτού Άρβανον ή Άλβανος ή Αλβανία.Λέξη καθαρά ελληνική.Ο κάτοικός του,Αλβανός ή Αρβανίτης.Το πανάρχαιο Ηπειρώτικο γλωσσικό ιδίωμα αυτών των ακρινών Ελλήνων βαπτίστηκε ως αρβανίτικα.Όταν ήρθαν περί τον 5ο αιώνα οι Κοστοβώκοι από την Δακία,οι ντόπιοι τους ονόμασαν σκιπετάρ,λόγο της προηγούμενης παραμονής του στην περιοχή Scupis  (Σκόπια).Οι άσχετοι έποικοι διατήρησαν έως σήμερα αυτόν τον προσδιορισμό ως ε- θνωνυμία τους (γι΄ αυτό και η χώρα τους λέγεται Σκιπιρία).Μπολιάστηκαν από τους Ηπειρώτες Αρβανίτες τα Αρβανίτικα και ως κάτοικοι εκ μεταναστεύσεως σε αυτό το χώρο,αναφερόντουσαν στις πηγές και αυτοί ως Αλβανοί.Έτσι ξεκινάει ένα μπέρδεμα που φτάνει έως σήμερα.Αυτή την ιδιότυπη συνοικία εκθέτει και ο ΓΣ στο ποίημά του.Δεν γνω- ρίζω πόσο καλά κατείχε το ιστορικό υπόβαθρο και πόσο αναμιγνύει την λογοτεχνία με την πραγ- ματικότητα.Αναφέρει,για παράδειγμα,την Σπάτα ως περιοχή,ορεινή μάλιστα,ενώ είναι αρβανίτι- κη λέξη από τα αρχαία ελληνικά που σήμαινε τσεκούρι και χρησίμευε ως ηρωικός χαρακτηρισμός ηγετών ανδρών.Θα αφιερώσω σχετικό κείμενο.
Όπως και να ΄χει,το ποίημα με την κατάλληλη ανάγνωση και ανάλυση,αποτελεί ένα τεκμήριο της ελληνικότητας της έκτασης ανάμεσα στην Αχρίδα και την Αδριατική,όπως ο ίδιος ο ΓΣ υπογραμμί- ζει (σελ. 38).Κλείνει μάλιστα,αναφέροντας ότι η μελέτη των αρβανίτικων θα αποδείξει ότι είναι αρχαία ελληνικά.Κάτι βέβαια,που το αδιάφορο ελληνικό κράτος ποτέ δεν το θεώρησε τόσο σοβαρό για να το αναπτύξει,αφήνοντας χώρο δράσης σε αντιεπιστημονικούς υστερικούς,αργυρώνητους προπαγανδιστές και διάφορα άλλα γραφικά και αστεία άτομα.

Κατεβάστε το βιβλίο:

Γρηγορίου Σταυρίδου,Ο ΑΡΜΑΤΩΛΟΣ,1860

Γιάννης Βασ. Πέππας,Φιλόλογος