Ο C.M. Woodhouse για τους Τσάμηδες

Το εξώφυλλο του βιβλίου του C.M. Woodhouse

Το 1948,πριν ακόμα τελειώσουν οι πολεμικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα,ο Christopher Montague Woodhouse (11/5/1917-13/2/2001) κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Το μήλο της Έριδος» (στην Ελλάδα,με μεγάλη καθυστέρηση,εκδόθηκε από τον Εξάντα το 1976).Αποτελεί μία εκ τω έσω τεκμηριωμένη απεικόνιση των στρατιωτικών και πολιτικών επιχειρήσεων που ξετυλίχτηκαν στην Ελλάδα,φανερά ή όχι,στην δεκαετία του 1940.Ο C. M. Woodhouse  δεν υπήρξε από τους απλούς θεατές αυτών των γεγονότων,αλλά πρωταγωνιστικό πρόσωπο στις εξελίξεις.Ο λόγος του επομένως,η κρίση του και οι αποτιμήσεις του τυγχάνουν ιδιαίτερης βαρύτητας και σπουδαιότητας.

Μάλιστα,το ύφος του γίνεται πολλές φορές υπαινικτικό και ο τόνος του κινείται με θαυμαστή α-κρίβεια και προσεγμένη λεπτότητα.

Στις σελίδες 81-82 του συγκεκριμένου βιβλίου του λοιπόν,αυτός ο οξυδερκής διπλωμάτης,αλλά και έμπειρος επιτελικός στρατιωτικός,κάνει μια αξιοπρόσεκτη αναφορά στις μειονότητες της Ελλά-δας.Ας δούμε το απόσπασμα:

Η Μακεδονία περιείχε τα σπέρματα όλων των μορφών συνεργασίας με τους Γερμανούς και ιδιαί-τερα εκείνων που δεν ήταν παρά μόνο εκδηλώσεις εχθρότητας κατά των κομμουνιστών.Τις περισ-σότερες από τις οργανώσεις,που εξοπλίζονταν από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς για να πολε-μήσουν το ΕΑΜ‐ΕΛΑΣ,θα τις συναντήσουμε στη Μακεδονία∙ απ' αυτές,αν και δεν είναι οι πιο γνωστές,μπορεί ν' αρχίσει αυτό το μέρος του κεφαλαίου.Διακρίνονται σε δυο κατηγορίες∙ εκείνες που επωφελήθηκαν της κατοχής για ιδιοτελείς σκοπούς και εκείνες που έφθασαν να θεωρούν τους Γερ-μανούς σαν μικρότερο κακό από τους κομμουνιστές.

Η πρώτη περιλαμβάνει τρεις οργανώσεις,προερχόμενες όλες από δυσαρεστημένες φυλετικές μειο-νότητες στους κόλπους του ελληνικού πληθυσμού.Δεν περιλαμβάνει τις δυο μη δυσαρεστημένες μειονότητες: τους Τούρκους της Δυτικής Θράκης,που είχαν προτιμήσει να μείνουν στην Ελλάδα, κατά την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας,το 1923∙ και τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης,που οι Γερμανοί,φυσικά,δεν έκαναν καμιά προσπάθεια να χρησιμοποιήσουν,παρά μόνο να εξοντώσουν.Οι Έλληνες ποτέ δεν είχαν κάνει διώξεις κατά των Εβραίων,αφού ανάμεσα σε δυο εξ ίσου ευφυείς λαούς δεν μπορούσε να υπάρχει κανενός είδους ισορροπία που έπρεπε ν' απο-κατασταθεί με τη βία∙ αλλά,το 1944 κιόλας,οι Εβραίοι είχαν σχεδόν εξοντωθεί.Αντίθετα με την Γιουγκοσλαβία λοιπόν,η Ελλάδα μένει χωρίς σχεδόν θρησκευτικό διχασμό και μόνο με τρεις μειο-νότητες,που ο εθνικιστικός φανατισμός τους είναι κατά κανόνα περιορισμένος.Οι τρεις αυτές μειονό-τητες είναι:

 οι Σλαβομακεδόνες (που αποκαλούνται κοινώς Βούλγαροι),

 οι Βλάχοι (που θεωρούνται συγγενείς των Ρουμάνων) και

 οι Τσάμηδες (μουσουλμανικός λαός,οι λεγόμενοι κοινώς Τουρκαλβανοί).

Όλοι αυτοί ήταν πολύ φτωχό πληθυσμιακό υλικό για να το εκμεταλλευθούν οι αρχές κατοχής κατά της ελληνικής ενότητας.Έκαναν όμως ό,τι μπορούσαν.

Από τους Σλαβομακεδόνες συγκροτήθηκαν αντιανταρτικές ομάδες στη Μακεδονία,που ονομάστη-καν "Κομιτατζήδες" — λέξη που σε όλη τη Βαλκανική σημαίνει "αντάρτες".Προξένησαν κάποιον εκνευρισμό στον ΕΛΑΣ της Μακεδονίας,αλλά δεν θα επαρκούσαν ποτέ μόνοι τους για έναν επικίν-δυνο ανταγωνισμό.

Από τη δεύτερη ομάδα,τους Βλάχους,στη νοτιοδυτική Μακεδονία,οι Ιταλοί ίδρυσαν το 1941 ένα ημιαυτόνομο κράτος και μια ένοπλη δύναμη,τους λεγόμενους "Λεγεωνάριους",εξαίροντας έτσι τη φυλετική τους συγγένεια με τους Ρουμάνους,που καταπιέζονταν τότε απ' το "Κράτος των Λεγεωνά-ριων" υπό τον στρατηγό Αντονέσκου.Η απόπειρα αυτή να διχαστεί το ελληνικό έθνος υπήρξε οικτρή αποτυχία,επειδή οι δυσαρεστημένοι από τους Βλάχους ήταν ασήμαντος αριθμός.Η όλη συνωμοσία κατέρρευσε το 1942,πριν σχεδόν δοθεί καιρός στον ΕΛΑΣ να την συντρίψει.

Η τρίτη ομάδα,οι Τσάμηδες,δεν ανήκουν ουσιαστικά στη Μακεδονία,αλλά στην Ήπειρο∙ στο σημείο αυτό όμως είναι καλύτερα να τους γνωρίσουμε,ιδιαίτερα επειδή η συνοριακή διαφορά Ελλάδας και Αλβανίας παρουσιάζει ομοιότητες βασικά με τις διαφορές ανάμεσα στην Ελλάδα και τους άλλους βόρειους γείτονές της.Οι Τσάμηδες δεν είχαν αλβανικό αίμα,αλλά ήταν Έλληνες με ανάμικτο αίμα, που είχαν εκμουσουλμανισθεί κατά την Τουρκοκρατία,όταν η νότιος Ήπειρος ανήκε στο αλβανικό πασαλίκι και υπαγόταν στη διοίκηση ενός Αλβανού κυβερνήτη.Αφού ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι είχαν αναλάβει το μουσουλμανικό στοιχείο στην προστασία τους,ήταν φυσικό να επιχειρήσουν οι αρχές κατοχής να δημιουργήσουν οξύτητες ανάμεσα στους Τσάμηδες και στους ορθόδοξους Έλληνες.Δεν είχαν όμως επιτυχία,από μια πλευρά επειδή οι Τσάμηδες ήταν εύπορη κοινότητα,απρόθυμη να δια-κινδυνεύσει σύγκρουση με οποιονδήποτε∙ από την άλλη πλευρά,επειδή ο στρατηγός Ζέρβας τους θεωρούσε ενόχληση μέσα στην περιοχή του και,το 1944,έδιωξε πολλούς απ' αυτούς,με μια σύντομη και αιματηρή επίθεση.Πέρασαν τα σύνορα και κατέφυγαν στην Αλβανία,που η μεταπολεμική της κυβέρνηση έγινε ο προστάτης τους,όχι για λόγους συγγένειας εξ αίματος,αλλά επειδή της ήταν χρή-σιμοι στο διεθνές παιχνίδι στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας.Αυτές ήταν οι τρεις άκαρπες απόπειρες του Άξονα να εξασφαλίσει ένοπλη υποστήριξη εκμεταλλευόμενος τη φυλετική δυσαρέσκεια.

Αυτά λοιπόν έγραφε ο C. M. Woodhouse για τις μειονότητες εντός της Ελλάδας.Όπως παρατηρεί κανείς και οι τρεις αυτές μειονότητες (Σλαβομακεδόνες,Βλάχοι,Τσάμηδες) ήταν πληθυσμιακά τόσο ασήμαντες που δεν άξιζαν τον κόπο να τις εκμεταλλευτούν ούτε οι γερμανικές ούτε οι βρετανικές και αργότερα αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες.Προξενεί κατάπληξη τουλάχιστον το ότι σήμερα, εβδομήντα χρόνια μετά,κάποιοι μιλούν για σλαβομακεδονική μειονότητα και κοπιάζουν ματαίως για πολιτική εκπροσώπησή της.Για τους Βλάχους και την προσπάθεια ανθελληνικής υπονόμευσής τους με τους Λεγεωνάριους δεν χρειάζεται να σταθώ.Είναι ξεκαθαρισμένες ιστορικές πτυχές και οι βλαχόφωνοι Έλληνες δεν έχουν καμία ανάγκη διατράνωσης της ελληνικότητάς τους.

Αντίθετα,τέλος,θα μείνω λίγο στους Τσάμηδες.Ο C. M. Woodhouse  αποδίδει λακωνικά με ακρίβεια και σοβαρότητα το ιδεολογικό ποιόν τους.Αν λάβουμε υπόψη μας ότι το 1944 που αποχώρησαν,μόνοι τους στην ουσία,για να γλιτώσουν την τιμωρία για τα εγκλήματά τους κατά της Ελλάδας ήταν περί-που 20.000,τότε καταλαβαίνουμε ότι,όταν δημιουργήθηκε αυτή η λαότητα,200 χρόνια πριν,στα τέλη του 18ου αιώνα ήταν αριθμητικά πολύ μικρό μέγεθος.Σίγουρα κάτω από 10.000,μπορεί και κάτω από 5.000.

Ο C. M. Woodhouse  όμως,μας δίνει μια σημαντική πληροφορία που εγώ τουλάχιστον δεν την έχω συναντήσει αλλού και την εκτιμώ ως πολύτιμη: Οι Τσάμηδες,εξισλαμισμένοι Έλληνες κατά βάση, αποτελούσαν το ευνοημένο κατεστημένο του ιδιότυπου κρατιδίου του Αλή Πασά.Απολάμβαναν ό-λων των ηγετικών προνομίων,κατείχαν γη,διέθεταν πλούτο,χρήμα,δύναμη.Ήσαν εύποροι και διαβι-ούσαν με ευμάρεια.Όταν ο Αλής έπεσε θύμα της Οθωμανικής μάχαιρας,αυτή η συγκυριακή ελίτ ε-πέλεξε να μην ενταχθεί στις εθνότητες από τις οποίες είχε προέλθει,αλλά να συνεχίσει σε ένα μονή-ρη ιδιοτελή δρόμο απομόνωσης.Συσπειρώθηκαν οστρακοειδώς περί τους εαυτούς τους με μια μανια-σμένη προσήλωση διατήρησης των ευκαιριακών αποκτημάτων τους.Αισθανόμενοι,μετά το 1821,ότι κινδυνεύουν και απειλούνται από την αναπτυσσόμενη Ελλάδα διατήρησαν σταθερά ανθελληνική τακτική: εύκολα παρατάχτηκαν δίπλα στους Τούρκους,στους Ιταλούς,στους Γερμανούς και τέλος στους Αλβανούς.Οι τελευταίοι,γνωρίζοντας ότι δεν αποτελούν οι Τσάμηδες εθνοφυλετικό τμήμα τους,τους απαξιώνουν κοινωνικά υποβαθμισμένους και τους χρησιμοποιούν κατά περίσταση για λό-γους εσωτερικής εκτόνωσης ή για ελιγμούς εξωτερικής πολιτικής (με τις απωθημένες διεκδικήσεις τους) προς την μεγάθυμη και ανεκτική Ελλάδα.

Γιάννης Βασ. Πέππας