Μια συμπύκνωση του βιβλίου "Αρβανίτες" του Κ. Μπίρη

Αρβανίτες, οι Δωριείς του νεότερου Ελληνισμού

Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Μπίρη (1960),από το 1350 μ.Χ. έως το 1418 μ.Χ.,81.200 Αρβανίτες,μισθοφόροι στρατιώτες και οι οικογένειές τους,εγκαταστάθηκαν σε ελληνικές περιοχές,μετά από προσκλήσεις Βυζαντινών αυτοκρατόρων και δεσποτών (Δυναστεία των Παλαιολόγων),Καταλανών και Βενετών.Η ιστορία των αρβανι-τών ή αλβανιτών ξεκινά από τις Ελληνικές περιφέρειες της Αλβα-νιτίας (=χοντρικά,ο χώρος της Βόρειας Ηπείρου) του 13ου αιώνα. Όταν δημιουργήθηκε το Δεσποτάτο της Ηπείρου στις αρχές του 13ου αιώνα,οι Τουρκαλβανοί/Σκιπετάρ (ΤΣ) μισθοφόροι στρατιώτες πολεμούσαν με το μέρος της Ηπείρου εναντίον των Σλάβων και των Βενετών.Σε αντάλλαγμα των υπηρεσιών που προσέφεραν οι ΤΣ κατά τη διάρκεια των στρατιω-τικών επιχειρήσεων,η αλβανική αριστοκρατία πήρε σημαντικούς αυλικούς τίτλους και προνόμια.

Οι ΤΣ αριστοκράτες,τοποθετούνταν επικεφαλής πολλών περιοχών,διαβρώνοντας έτσι,σταδιακά,το παλιό βυζαντινό διοικητικό σύστημα.Από παραδοσιακοί πατριαρχικοί αρχηγοί μεταλλάσσονταν σε άρχοντες.Το καινούργιο καθεστώς που επέβαλλαν οι άρχοντες αυτοί στη γη που διοικούσαν,απο-στερούσε την περιουσία από τους κατοίκους που συχνά έχαναν ακόμα και αυτήν την ελευθερία τους.

Προσπαθώντας να ξεφύγουν από την δυσμενή αυτή θέση,οι γηγενείς ΕλληνοΗπειρώτικοι πλη-θυσμοί (Αρβανίτες) υποχρεώθηκαν να υιοθετήσουν τον νομαδικό βίο.Η διαρκής μετανάστευση αποτελούσε μοναδική διαφυγή από τις δυσβάσταχτες νέες συνθήκες που οι ΤΣ άρχοντες επέβαλ-λαν στις περιοχές της δικαιοδοσίας τους.Πέρα όμως από αυτές τις οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές που τάραξαν σε βάθος την κοινωνία τους,μία ακόμη αιτία εκπατρισμού αποτελούσε πλέον και η οθωμανική εισβολή.

Οι πηγές αναφέρουν ότι η διά θαλάσσης μετανάστευση άρχισε δειλά γύρω στο 1280,ενώ οι χερ-σαίες μεταναστεύσεις πρέπει να τοποθετηθούν στα τέλη του 13ου αι.,αφού υπάρχουν αναφορές για παρουσία Αρβανιτών στη Θεσσαλία γύρω στα 1315.Οι αρβανίτικες μεταναστεύσεις σταμάτη-σαν γύρω στο 1600 μ.Χ.

Οι Αρβανίτικες φατρίες ήταν και έμειναν πιστές στην Ελληνική Ορθοδοξία.Αντιθέτως,οι ΤΣ αρι-στοκράτες μετέβαλλαν ιδεολογία επιλέγοντας μεταξύ του Ισλάμ και του Ρωμαιοκαθολισμού,ανά-λογα πάντα με τα δικά τους συμφέροντα,τα οποία άπτονταν κυρίως της διατήρησης της οικονο-μικής τους ευρωστίας και της κοινωνικής τους θέσης.

Η Θεσσαλία υπήρξε η πρώτη ελληνική επαρχία που δέχτηκε τις αρβανίτικες μεταναστεύσεις. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο ιστορικός Χαλκοκονδύλης,μετά την Θεσσαλία οι Αρβανίτες μετα-κινήθηκαν στο εσωτερικό της Μακεδονίας και έφθασαν ως την Καστοριά.

Οι Αρβανίτες εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο,αρχικά σε μικρούς αριθμούς,μετά από την πρό-σκληση του δεσπότη Μανουήλ Κατακουζηνού (1348–1380).Αργότερα,ο δεσπότης Θεόδωρος Α΄ Παλαιολόγος (1383–1407) προσκάλεσε άλλους 10.000 Αρβανίτες.Οι Αρβανίτες υπηρετούσαν στον Βυζαντινό στρατό και η Δυναστεία των Παλαιολόγων τους χρησιμοποίησε συχνά σε πολλές στρα-τιωτικές εκστρατείες.Γύρω στο 1454,ο τοπικός Αρβανίτης ηγέτης Πέτρος Βούας είχε περίπου 30.000 Αρβανίτες υπό τις διαταγές του.

Οι Βενετοί μίσθωσαν πρώτοι πολυάριθμους Αρβανίτες για να υπηρετήσουν στον ενετικό στρατό, στο ελληνικό σώμα των Stradioti.Με βάση τους απολογισμούς του Γάλλου Philippe de Commines (1447–1511),οι Αρβανίτες επιτήρησαν τις ενετικές περιοχές,όπως το Ναύπλιο,ως πεζοί και έφιπποι στρατιώτες.Οι ίδιοι οι Αρβανίτες αυτοχαρακτηριζόντουσαν πάντοτε ως Έλληνες.

Αργότερα,οι Αρβανίτες υπηρέτησαν στον στρατό του Ερρίκου Η’ της Αγγλίας και της Ιρλανδίας (1491-1547 // βασίλευσε 1509-1547).

Αρβανίτες κατείχαν,συχνά,θέσεις σε ελληνικές ορθόδοξες εκκλησίες στις παροικίες της Δύσης.Το 1697,οι Αρβανίτες Μιχαήλ Μπούας και Αλέξανδρος Μοσχολέων καταχωρήθηκαν ως υπάλληλοι της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας στη Νάπολη και φυσικά ως Έλληνες.

Οι Αρβανίτες πρωτοαναφέρονται –σαν Αρβανίτες από το Άρβανον– στο βιβλίο της Άννας Κο-μνηνής,“Αλεξιάδα”.Το βιβλίο ασχολείται με τις ταραχές στην περιοχή του Αρβάνου που προκάλε-σαν οι Νορμανδοί εισβολείς κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα της,Αυτοκράτορα Αλέξιου Α’ Κομνηνού (1081–1118).Στην «Ιστορία» (1079–1080 μ.Χ.),ο Βυζαντινός χρονογράφος Μιχαήλ Ατταλιάτης ήταν ο πρώτος που ανέφερε τους ΤΣ ως έχοντες λάβει μέρος σε εξέγερση εναντίον της Κωνσταντινούπολης το 1043 μ.Χ. και τους Αρβανίτες ως υποτελείς του Δούκα του Δυρραχίου.

Οι Έλληνες Αρβανίτες δεν εδέχθησαν την επιρροή της οθωμανικής κυριαρχίας,όπως συνέβη σε άλλους λαούς της περιοχής,ούτε στα ζητήματα της θρησκείας ή των φυλετικών επιμειξιών και κυρίως στο θέμα της πολιτισμικής ιδιοσυστασίας.Το Αρβανίτικο ιδίωμα είναι αυτό που μιλιόταν στην περιοχή της Ιλλυρικής Ηπείρου πριν την Οθωμανική κατάκτηση,γι’ αυτό και διαφέρει από τα αλβανικά σε σημαντικό βαθμό.Είναι χαρακτηριστικό ότι οι σημερινοί Αλβανοί χαρακτηρίζουν την αρβανίτικη ως αρχαία αλβανικά.Από μελέτες που έχουν γίνει,καταδεικνύεται πως τα «ελληνικά αρβανίτικα» περιέχουν πλήθος ομηρικών λέξεων,η δε δομή τους είναι λιτή και “βαριά”.Είναι πολύ πιθανόν να πρόκειται για μία δωρική γλώσσα αρχαϊκού τύπου.Η δε κουλτούρα των Αρβανιτών περιέχει μία καθαρά δωρική ιδιοσυστασία.

Σημείωση Γιάννη Β. Πέππα: Το παραπάνω κείμενο απηχεί τα γραφέντα από τον Κ. Μπίρη, αλλά είναι προσεκτικά επιμελημένο.Ο Κ.Μ. ήταν αρχιτέκτων,πολύ μακριά απ΄ την δεοντολογία της επιστήμης της Ιστορίας και της ευρύτερης Φιλολογίας,να το πω έτσι.Υπέπεσε σε πολλά λάθη ανάγνωσης και ερμηνείας πληροφοριών.Καραμπινάτο παράδειγμα αποτελεί το οι σημερινοί Αλβα-νοί χαρακτηρίζουν την αρβανίτικη ως αρχαία αλβανικά,που σκοπίμως το διατήρησα για να δείξω ότι ο Κ.Μ. χωρίς αυστηρό έλεγχο καθίσταται όχι μόνο παραπλανητικός,αλλά έως και επικίνδυ-νος.Έχω εξηγήσει αναλυτικά σε άλλα σημεία τούτου του ιστότοπου ότι αλβανική γλώσσα ελαχί-στως υφίσταται,σχηματισθείσα εκ δανείων,τα 5/6 των οποίων αλιεύτηκαν μετά το 1913.Να θυμίσω τέλος,αν έχει σημασία,ότι ο Κ.Μ. ήταν Αιγυπτιώτης και συστηματικά απέφευγε (απέκρυπτε;) να δηλώνει αρβανίτικη καταγωγή του.

Το μπέρδεμα με το όνομα “Αλβανοί - Αλβανία” [ένα δείγμα]

Ο γεωγραφικός χώρος που βρίσκεται σήμερα η κατασκευασμένη Αλβανία,ήταν γνωστός απ’ την αρχαιότητα με το όνομα «Ήπειρος».Οι αρχαίοι Έλληνες ήξεραν ως Αλβανία μία μικρή χώρα ανά-μεσα στον Καύκασο,την Κασπία και την σημερινή Γεωργία.Η Καυκάσια Αλβανία πιθανότατα ο-φείλει το όνομά της (μόνο;) στις πανάρχαιες περιπλανήσεις και εξακτινώσεις των αεικίνητων πλανώμενων χθόνα Ελλήνων! Αλλά,δεν θ΄ ασχοληθούμε μ΄ αυτό τώρα.

 Ας δούμε μία πτυχή του όρου «Αλβανία» που επινόησαν οι Λατίνοι ως συνέχεια μιας μυθικής ιστο-ρίας που έπλασαν για να καταστήσουν πιο ένδοξη την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία… Υπάρχουν κι άλλες Αλβανίες από δω κι από κει,που ίσως κάποτε αναφερθώ,αν και δεν συντρέχει λόγος επιστημονικής αναγκαιότητας.Έχω εξηγήσει σε τούτο τον ιστότοπο την ετυμολογική προέλευση και σημασία του τοπωνυμίου Άρβανον σε όλες τις εκδοχές του (Άρβανα,Άλβανος κ.λπ.).

Όλα ξεκίνησαν,όταν ανατέθηκε από τον αυτοκράτορα Αύ-γουστο στον Βιργίλιο να συγγράψει ένα δήθεν «έπος» για να δοξαστεί η Ρώμη! Αυτός σκαρφίστηκε μία υποθετική ιστορία με «πρωταγωνιστή» τον Αινεία,αρχηγό των Δαρδάνων που κατοικούσαν στο όρος Ίδη (Καζ-νταγ) της Μικράς Ασίας απέναντι της Λέσβου.Αυτή η φυλή αναμείχθηκε στον Τρωικό πόλεμο και τον Αινεία διέσωσαν οι Έλληνες,επειδή μεσολά-βησε να παραδώσουν οι Τρώες την ωραία Ελένη.Και ενώ ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Αινείας πήγε στη Χαλκιδική και ίδρυσε την πόλη Αίνεια,ένας άλλος Έλληνας ποιητής,ο Στησί-χορος,έγραψε αόριστα ότι ο Αινείας έφυγε στην «Εσπερία». Με αυτή και μόνο την πληροφορία,«οργίασε» η φαντασία των Ρωμαίων που θεώρησαν ότι η δυτική χώρα που κατέφυγε ο Αινείας ήταν η σημερινή Ιταλία και γι΄ αυτό ανατέθηκε στον Βιργίλιο να γράψει την «Αινειάδα» ώστε να τον παρα-στήσει ως γενάρχη τους! Ο Βιργίλιος με «μαεστρία» έφτιαξε ολόκληρη εποποιία για τον Αινεία,γράφοντας ότι αυτός εγκαταστάθηκε στο Λάτιο και στην πόλη Άλβα Λόγγα (εδώ είναι το ζουμί),ιδρύοντας την Ρώμη.Όπως γράφει ο Δίων ο Κάσσιος,οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν τους κατοικούντες την Άλβα Λόγγα (Alba Longa=Λευκή Μακρά χώρα) ως «ALBA-NI» (Alba > Alba-nus,στον πληθυντικό: Albani),δηλ. Αλβα-νοί! Όμως,ο Βιργίλιος που παρίστανε τον Όμηρο,άρχισε να ντρέπεται και πικραμένος ζήτησε ακόμα και στη διαθήκη του να μην δημοσιευθεί το ψευδές έργο του.Αντιθέτως όμως, όταν πέθανε,οι Λατίνοι έκαναν την Αινειάδα «Βίβλο»! Ένα από τα ψέματα που αναφέρονται σ’ αυτήν είναι ότι ο Αινείας πριν πάει στην Άλβα Λόγγα πέρασε από την Ελληνική Ήπειρο (όπου και η σημερινή Αλβανία),στην οποία ήθελε να εγκατασταθεί,κάνοντας τους Λατίνους «λόγιους» να θεωρήσουν ότι ίδρυσε εκεί αποικία! Αυτή η αναλήθεια σχημάτισε τη γνώμη ότι οι Λατίνοι είχαν ιστορικούς δεσμούς με την Ήπειρο,στην οποία σπούδαζαν οι νέοι τους,λόγω της κοντινής απόστασης και της αρίστης παιδείας των Ελλήνων! Έτσι,η «Αινειάδα»,το μυθικό αυτό ποίημα που γράφηκε για να διαφημιστεί η Ρώμη, δημιούργησε εν μέρει τους όρους Αλβανία-Αλβανοί,καθώς και ερείσματα για να κατακτηθεί η Ήπειρος.
Βαθμιαία,η αρχαιότατη Ελληνική γη,βόρεια της σημερινής Ηπείρου,υπέστη αυξομειούμενο αφελ-ληνισμό της,αφού μετακινήθηκαν εκεί διάφοροι επήλυδες και δημιουργήθηκαν εθνικοί διαχωρι-σμοί μέσα στη χοάνη της τουρκοκρατίας. Κάποιοι εξισλαμισμένοι πληθυσμοί που εντάχθηκαν στο Οθωμανικό είναι,πλήθη από Καυκάσιους Άβαρους που είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή ως κατα-κτητές από τον 3ο μ.Χ. αι. (και νωρίτερα ως σκλάβοι ή ηττημένοι απ΄ τους Ρωμαίους),Κοστοβώκοι από την Δακία,αλλά και αδιευκρίνιστης ταυτότητας ή προέλευσης ομάδες μετονομάσθηκαν τελικά ως «Αλβανοί»,αν και ποτέ δεν υπήρξε ιστορικά Αλβανικό κράτος,και από το 1913 οι «μεγάλες δυ-νάμεις» εκ του μηδενός ίδρυσαν(!) Αλβανικό κράτος σε βάρος της Ελλάδας (αυτό ήταν το ζητού-μενο) χωρίς οι Τουρκαλβανοί (σημερινοί Αλβανοί) να κουνήσουν το δακτυλάκι τους,αν και όταν επαναστάτησαν όλοι οι Βαλκάνιοι κατά της τουρκοκρατίας,πολλοί απ’ τους λεγόμενους σήμερα Αλβανούς -ακόμα και μπέηδες- υπέγραφαν ότι είναι απόγονοι Ελλήνων και σήμερα οι κατοπινοί τους διεκδικούν «Τσαμουριά» και μειονότητες από την Ελλάδα,απ’ την οποία «τρέφονται»! Αυτά τα στοιχεία αναλύονται επαρκώς σε άλλα σημεία του μπλογκ.

Παραθέτω στην αρχική φωτοτυπία μικρό τμήμα της Λατινικής γραμματείας (ΛΟΜΩΝΤΑΣ,De viris illustribus,κεφ. 1),όπου αναφέρονται οι "Λατίνοι Albani".
Να και η μετάφραση [ορισμένα σημεία,που δυσκολεύτηκα,τ΄ άφησα αμετάφραστα]:

Ο Πρόκας,βασιλιάς των Αλβανών,δύο γιους,το Νουμίτορα και τον Αμούλιο είχε.Στο Νουμίτορα,που ήταν μεγαλύτερος σε ηλικία,άφησε το βασίλειο.Αλλά ο Αμούλιος,αφού έδιωξε τον αδερφό του,βασί-λεψε και, για να του στερήσει απόγονο,τη Ρέα Σύλβια,την κόρη του,την έκανε ιέρεια της Εστίας (Vesta).Αυτή (η Ρέα Σύλβια) το Ρωμύλο και το Ρώμο με μία γέννα έκανε (γέννησε δίδυμα).
Όταν αυτό έγινε γνωστό,ο Αμούλιος την ίδια την έριξε στη φυλακή και τα μικρά αγοράκια αφού τα έβαλε σε μια σκάφη τα έριξε στον Τίβερη,ο οποίος τότε τυχαία είχε ξεχειλίσει πάνω από τις όχθες. Αλλά αφού υποχώρησε το νερό στο ποτάμι,το νερό τα άφησε στην ξηρά.Τότε αχανείς ερημικές εκτάσεις υπήρχαν σ΄ αυτούς τους τόπους.Μία λύκαινα,όπως παραδίδεται από τη φήμη,έτρεξε στο κλάμα,έγλειψε με τη γλώσσα τα βρέφη,έφερε τα στήθη της στο στόμα τους και συμπεριφέρθηκε σα μητέρα.
Όταν η λύκαινα συχνά στα μικρά ξαναγύριζε σα να ήταν τα δικά της μικρά (λυκόπουλα),ο Φαυστύ-λος,ο βασιλικός βοσκός το παρατήρησε το πράγμα.Τα έφερε στο σπίτι του και στην Accae Λαυρε-ντία,τη σύζυγό του, τα έδωσε για να τα μεγαλώσει (αναθρέψει).Αυτά καθώς μεγάλωναν ανάμεσα σε βοσκούς στην αρχή με αγώνες σαν παιχνίδι τις δυνάμεις τους άρχισαν να aurere (αυξάνουν;) και έπειτα με το να κυνηγούν saltus peragrere coeperunt ώστε (άρχισαν) να εμποδίζουν τους ληστές από την αρπαγή των προβάτων.Γι’ αυτό iis onsidinti sunt τους ληστές,από τους οποίους ο Ρώμος πιάστηκε.Ο Ρωμύλος όμως με βία υπεράσπισε τον εαυτό του.Τότε ο Φαυστύλος,πιεσμένος από την ανάγκη,υπέδειξε στο Ρωμύλο ποιος ήταν ο παππούς του,ποια η μητέρα του.Ο Ρωμύλος αμέσως, αφού όπλισε τους βοσκούς,έσπευσε στην Άλβα.
Εν τω μεταξύ τον Ρώμο οι ληστές στον Αμούλιο,το βασιλιά,έστειλαν κατηγορώντας τον ότι τάχα συ-νηθίζει να ενοχλεί τις αγέλες του Νουμίτορα.Έτσι λοιπόν ο Ρώμος από το βασιλιά Νουμίτορα οδη-γήθηκε για τιμωρία.Αλλά ο Νουμίτορας αφού παρατήρησε την όψη του νέου δεν ήταν μακριά από το να τον αναγνωρίσει για ανιψιό του,γιατί ο Ρώμος oris line montie ήταν ίδιος με τη μητέρα του (έμοιαζε παρά πολύ με τη μητέρα του) και ο χρόνος actasquo tempori expor[c]itionis ταίριαζε (συμ-φωνούσε).Καθώς αυτό το πράγμα κρατούσε σε φόβο (αγωνία) την ψυχή του Νουμίτορα,ξαφνικά ο Ρωμύλος κατέφτασε,τον αδερφό του ελευθέρωσε και,αφού σκότωσε τον Αμούλιο,τον παππού του, το Νουμίτορα στο βασίλειο αποκατέστησε.
Έπειτα ο Ρωμύλος και ο Ρώμος την πόλη σ’ αυτούς τους τόπους,όπου είχαν εκτεθεί και μεγαλώσει, έχτισαν.Αλλά άρχισε μεταξύ τους διαμάχη για το ποιος από τους δύο θα δώσει το όνομά του στην καινούρια πόλη και ποιος θα την κυβερνήσει.Ζητήθηκε η βοήθεια οιωνών.Ο Ρώμος πρώτος έξι γύπες,ο Ρωμύλος αργότερα,αλλά δώδεκα είδε.Έτσι ο Ρωμύλος,νικητής κατά τον οιωνό,Ρώμη την ονόμασε και,για να την οχυρώσει πιο πριν με νόμους παρά με τείχη,διέταξε να μην περάσει κανένας το χαράκωμα (την τάφρο).Αυτό ο Ρώμος το πέρασε.Αυτόν οργισμένος ο Ρωμύλος σκότωσε his increpans verbis μ’ αυτά τα λόγια:«Έτσι,επομένως,ας τιμωρηθεί οποιοσδήποτε περάσει τα δικά μου τείχη.»Έτσι μόνος έγινε κύριος του κράτους ο Ρωμύλος.

Γιάννης Βασ. Πέππας

Τσοπανάκι

Πρόκειται για ένα γνωστό δημοτικό τραγούδι στο φτωχό γλωσσικό ιδίωμα των αρβανίτικων.Ας ακούσουμε το τραγούδι κι ακολούθως ας δούμε τους στίχους του.

Για να δείτε το βίντεο με το τραγούδι,πατήστε εδώ

Τσοπανάκι τσέλι ζιάρε

περ τε ντρέδ νιε στραβοράδε

(Ο μικρός τσοπάνος άναψε μια φωτιά

για να φτιάξει μια μαγκούρα)

τσοπανάκι μου,

τ' ακούς πουλάκι μου!

Στραβοράδεζα ουτσά

τσοπανάκι ρί ε κλιά .

(Η μικρή μαγκούρα έσπασε

και το τσοπανάκι κάθεται και κλαίει.)

Ία τε τε πούθ νιέ τσίκε,

λιέ τι χάγιε ούλκου δίτε ,

τσοπανάκι μου ,

εγκίγκιε,ντιάλιο μου!

 (Έλα να σε φιλήσω λίγο,

άφησε να [κι ας] φάει ο λύκος  τα γίδια,

τσοπανάκι μου ,

τ' άκουσες παιδούλα μου!)

Στραβοράδεζα ουτσά

τσοπανάκι ρί ε κλιά

 (Η μικρή μαγκούρα έσπασε

το τσοπανάκι κάθεται και κλαίει).

Ία τε τε πούθ νιε χέρε

νάνι τσε καμ πίε βέρε,

τσοπανάκι μου,

 εγκίγκιε,ντιάλιο μου!

 (Έλα να σε φιλήσω μια φορά

τώρα που χω πιει κρασί,

τσοπανάκι μου,

τ' άκουσες παιδούλα μου! )

Στραβοράδεζα ουτσά

τσοπανάκι ρί ε κλιά .

(Η μικρή μαγκούρα έσπασε

και το τσοπανάκι κάθεται και κλαίει.)

Όπως παρατηρεί κανείς,δεν πρόκειται για συγκροτημένο τραγούδι,αλλά για συρραφή άσχετων δι-στίχων.Τα θέματα είναι δύο: ένας νεαρός βοσκός που δεν καταφέρνει να κατασκευάσει μόνος του το ραβδί (γκλίτσα) του και ένα ερωτικό μοτίβο που το συναντάμε και σ΄ άλλα τραγούδια.Αυτή η απλο-ϊκότητα κυριαρχεί σ΄ όλα τ΄ αρβανίτικα δίστιχα.Εικόνες απ΄ την καθημερινότητα,την θρησκευτική ζωή,την συνήθη κοινωνική δράση κι εργασία και,βέβαια,απ΄ τις πτυχώσεις της αγάπης.

Έχω ξαναπεί ότι η φόρμα της συμπαγούς ποιητικής σύλληψης που αποδίδεται σε δρόμους μελωδίας δεν υπάρχει στους αρβανιτόφωνους.Ομοιοκατάληκτα στιχάκια έφτιαχναν και ποτέ (ή ελαχίστως) ρέουσες ιστορίες με εσωτερική εξέλιξη.Όλη η πολυμορφία τύπων και ειδών του δημοτικού τραγου-διού στους αρβανίτες απουσιάζει.Αρκετά αρβανίτικα δημοτικά δεν είναι παρά μεταφράσεις γνω-στών δημοτικών.Ο ιαμβικός 15σύλλαβος δεν απαντάται ούτε μία φορά στην στιχοπλοκία των αρβα-νιτοφώνων.Δεν πρόκειται για κενό πνευματικού βίου,για ηθογραφικό και λαογραφικό (να το πω έ-τσι) έλλειμμα.Οι δίγλωσσοι αρβανίτες,βλαστοί του πλούσιου και παραγωγικού Ελληνικού πολιτι-σμού,δεν είχαν λόγο να δημιουργήσουν ξεχωριστές,ιδιαίτερες και διακριτές εκφάνσεις.Σκέπτομαι, πέρα από τούτη την λακωνική νύξη,να τα παρουσιάσω αναλυτικά όλ΄ αυτά σε μια θεματική ενότη-τα.Κλείνω για τώρα,με μια αναγκαία αναφορά στο γνωστό τσίρκο των μειονοτιστών.Ξέρετε,αυτούς που μιλάνε για Πελασγούς,ετερότητα των αρβανιτών,διάσωση της αρβανιτοφωνίας κ.λπ.Κάποιοι απ΄ αυτούς έφτιαχναν δικά τους στιχουργήματα και τα παρουσίαζαν ως αρβανίτικα δημοτικά,γνω-στούς πανελλήνιους χορούς (όπως το γαϊτανάκι) τους λάνσαραν ως αρβανίτικους που υιοθετήθη-καν απ΄ τους υπόλοιπους,πλασάρουν αλβανικά τραγούδια ως αρβανίτικα κ.ά.Έχω τα αποδεικτικά για όλα αυτά (βιβλία,περιοδικά,έντυπα,κασέτες) και,όταν έρθει η ώρα,θα τα δημοσιοποιήσω.Φυσι-κά,ως τώρα,από τούτο τον ιστότοπο έχω προκρίνει την δημιουργική έρευνα και όχι τόσο το ξεβρά-κωμα πρακτορίσκων και θηριωδών ηλιθίων. 

Ετυμολογία
Ας δούμε,ως συνήθως,και μερικές αρβανίτικες λέξεις: 

1 κλιά: Τρίτο ενικό ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος κλιά^ιν=κλαίω.Η ρηματική κατάληξη -ιν αντιστοιχεί και ισοδυναμεί με την κατάληξη -ω των ρημάτων στα ελληνικά.Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ευφυΐα να εντοπίσει κανείς την οφθαλμοφανή ταύτιση κλιά^ιν και κλαίω.

2 ουτσά: τρίτο ενικό παθητικού αορίστου του ρήματος τσά^ιν=τσακίζω,σπάω.Και εδώ η ταύτιση είναι απόλυτη.Το ρήμα τσακίζω προέκυψε στην μεσαιωνική περίοδο και κατά πάσα πιθανότητα είναι ηχοποίητο από το τσακ.Άλλη μία αβέβαια ετυμολόγησή του που παρατίθεται στα λεξικά είναι από το μεσαιωνικό ουσιαστικό τσακίον που δήλωνε μαχαίρι που διπλώνει και θηλυκώνει στη λαβή του.Είναι φανερό ότι όλο αυτό το σύνολο λέξεων (τσά^ιν,τσακίζω,τσακίον) είναι πεποιημένο από το τσακ.

3 στραβοράδεζε: υποκοριστικό του ουσιαστικού στραβοράδε=ραβδί,μαγγούρι,γκλίτσα.Η λέξη είναι σύνθετη από το στραβό- και το -ράδε.Ας φανταστούμε ένα μαγγούρι ή μία γκλίτσα του τσοπάνη: Είναι ένα ξύλινο ραβδί που το υψηλό του κομμάτι καταλήγει σε ένα συμμετρικό τόξο.Η μία άκρη του ραβδιού δημιουργεί κοιλιά,στραβώνει,για να δημιουργηθεί λαβή.Έτσι εξηγείται το πρώτο συνθετικό της λέξης.Να πω εδώ,ότι το επίθετο στραβός με την έννοια όχι του τυφλού,αλλά του μη ευθέος,του στεβλού χρησιμοποιούταν από τους απλοϊκούς αρβανιτόφωνους ως παραφθορά του σταυρού.Τον σταυραετό,για παράδειγμα,τον έλεγαν στραβαετό.Στον Βαρνάβα υπάρχει μάλιστα και μία περιοχή με το όνομα Γκούρ ι στραβαετόιτ,ο βράχος του σταυραετού.

Ας δούμε και το δεύτερο συνθετικό: ράδε=ραβδί.Κατά τον Ιωάννη Σταματάκο,αν δεχτούμε ως εμβόλιμο το –δο- στην λέξη ράβδος,τότε το β καθίσταται αβέβαιο.Αυτό σημαίνει ότι ο φθόγγος β στην λέξη ράβδος αναπτύχθηκε εκ των υστέρων.Έτσι λοιπόν,η αρβανίτικη λέξη ράδε όχι μόνο ταυ-τίζεται με την αρχαιοελληνική ράβδος,αλλά και διασώζει προγενέστερο,αρχικό τύπο της.Να προ-σθέσω τέλος,ότι οι αρβανιτόφωνοι για την έννοια του ραβδιού,της παχιάς ίσιας βέργας χρησιμο-ποιούσαν και την λέξη σκοπ.Είναι ακριβώς η λέξη σκοπός,σκοπιά (ρίζα: σκοπ) της ελληνικής που δηλώνει βέβαια τον φρουρό,τον φύλακα (και τον στόχο^. ομόρριζο το σκέπτ-ομαι),αλλά είναι γνωστό ότι ο σκοπός/φρουρός στέκεται ευθύς,ευθυτενής,ευσταλής,ακούνητος.Στον Βαρνάβα και πάλι,υ-πάρχει μία άλλη περιοχή που ονομάζεται Βριόσκοπο,επειδή εκεί οι αυτοφυείς οβριές (είδος εδώδι-μου σπαραγγιού,τις έλεγαν έτσι,Εβραίες δηλαδή,λόγω του σκουροπράσινου,μουντού χρώματός τους) ήταν ίσιες και ψηλές σαν ραβδιά (οβριές + σκοπ=Βριόσκοπο).Από κάτι ανάλογο,εκτιμώ,πρέπει να ερμηνευτεί και το τοπωνύμιο Σκόπια,μέρος που βρισκόταν στον ευρύτερο χώρο ζωής και δράσης των αρβανιτοφώνων Ηπειρωτών.

Αυτά είναι τα αρβανίτικα.Βλέπει κανείς κάτι έξω από την ελληνική γλώσσα και σκέψη;

Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος

Το ψήφισμα των Τό[τ]σκηδων (1847) για ένωση με την Ελλάδα

.

.Το ψήφισμα των Τότσκιδων Βορειοηπειρωτών

 .

Εστάλη στον Κωλέττη,τον Έλληνα Πρωθυπουργό από το 1843 μέχρι το 1847,από τον Χειμαριώτη έμπιστο φίλο Στέφανο Τσάλη. Η απόφαση έχει ως εξής:

«Προς τους Επιφανείς Προεδρεύοντας Αξιωματούχους και Προύχοντας των Αθηνών στις περιοχές της Ελλάδας:

Προς την Αυτού Μεγαλειότητα Όθωνα, Βασιλέα της Ελλάδος:

Σας χαιρετούμε αδελφικώς και σας γνωστοποιούμε: Εκείνοι που μεταφέρουν αυτόν τον χαιρετι-σμό, φέρουν ενώπιόν σας το παράπονό μας με έναν ευθύ τρόπο καθ‘ όσον εμείς, σι επαρχίες που αναφέρονται ονομαστικά πιο κάτω, έχουμε μείνει εντελώς φτωχοί άνθρωποι, οι οποίοι ζούμε σε ένα πετρώδη τόπο όχι με τις γνώσεις αλλά με τη χρήση των όπλων.

Από τότε που η Κωνσταντινούπολη κυβερνάται από τους Οθωμανούς σουλτάνους μέχρι σήμερα έχουμε προσφέρει ως υπήκοοι της αυτοκρατορίας,διπλωμάτες,βεζίρηδες,πασάδες και καϊμακάμη-δες ως και υπαλλήλους. Για 400 περίπου χρόνια υπό τριάντα τρεις σουλτάνους, έχουμε χύσει το αίμα μας σε κάθε κατάκτηση που αυτός έχουν επιχειρήσει.

Εν τούτοις, αυτός που δεν αγαπά το βασίλειο δεν αγαπά ούτε την ευσέβεια.Μας απογύμνωσαν από τις προηγούμενες αρμοδιότητές μας και μας επέβαλαν νέες υποχρεώσεις οι οποίες δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές στις περιοχές μας. Έβαλαν ένα συμβούλιο επάνω μας σε κάθε επαρχία οι οποίοι δίκαζαν με μεροληψία και αδικία, όχι με το θέλημα του Θεού και του Προφήτη μας αλλά με κατα-πίεση και οικεία τυραννία ανόμοια με τον τρόπο που κρίνουν οι βασιλείς της Ευρώπης.

Γι‘ αυτόν τον λόγο, έχουμε γίνει επαναστάτες κατά του βασιλιά μας που τον θεωρούσαμε ως φρου-ρό και πατέρα όλων ημών των Μουσουλμάνων.Και ικετεύσαμε πάρα πολλές φορές με απολογίες και δάκρυα, αλλά αυτός δεν μας έδιναν χάρη ούτε λάμβαναν υπόψη τους το αίτημά μας, γιατί το βασίλειο δεν είχε καμία συμπάθεια για τους φτωχούς και άθλιους σαν κι εμάς.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον στέλνουμε τον ειδικό αντιπρόσωπό μας να μιλήσει σε ζωντανή προφορική φωνή (νίνα νάι) με την εκλαμπρότητά σας ως προς το τι θα έπρεπε να γίνει.Αν η Βα-σιλική Μεγαλειότητά σας δέχεται την υποταγή μας,δηλαδή δέχεται εμάς τις κάτωθι μνημονευό-μενες πέντε επαρχίες ως υποτελείς (υπηκόους),θα δοθούν αμοιβαίως συνομολογήσεις για την ει-ρήνευση μεταξύ μας.

Αν είναι θέλημα Θεού να δυσαρεστηθείτε με μας,εμείς ως δημιουργήματα του Θεού που γεννηθή-καμε γυμνοί,θα πεθάνουμε γυμνοί.

Έτσι, αν είναι το θέλημα του Παντοδύναμου καμία σωτηρία να μη βρεθεί για μας,θα πεθάνουμε α-πό το ξίφος ανθρώπου. Αν ο Θεός έτσι έταξε, έτσι ας γίνει.

Εμείς οι πιο κάτω περιοχές: Βαλόνας,Δελβίνου,Menahiye, Kurreleshi,Mallakastra,Άνω και Κάτω Berat, Τεπελένι και Dionishta, σύνολο πέντε περιοχών,ζητούν το βασίλειό σου να έχει συμπάθεια και αν δεν είναι ευχαριστημένο μαζί μας,είναι θέλημα Θεού ότι πρέπει να πεθάνουμε.Δεν θα θέλου-με να ζούμε στη γη.Αλλά αν το βασίλειό σας έχει καλή διάθεση απέναντί μας,πέστε μας ποιες άλ-λες διευθετήσεις προς ικανοποίησή σας θα έπρεπε να κάνουμε και τι εγγυήσεις αφοσιώσεως επι-θυμεί η Μεγαλειότητά Σας.

Ο κομιστής θα μιλήσει σε σας προσωπικά,εσείς θα μας δώσετε την απάντηση και ας γίνει το θέλη-μα του Θεού.Οι προεδρεύοντες αρχηγοί των πέντε επαρχιών όλοι παρουσιάζουν τη σφραγίδα τους.

Έχουμε επίσης επίσημα έγγραφα από τον Μεγάλο Βεζίρη που απευθύνονται σε μας,αλλά ποιος μπορεί να μας κρίνει παρά μόνον όταν αποδώσουμε λογαριασμό κατά την ημέρα της κρίσεως; Τίποτε περισσότερο.

(Εδώ ακολουθούν σαράντα επτά σφραγίδες μπέηδων και αγάδων).

Ιδού η σφραγίδες πιο πάνω των οπλαρχηγών της χώρας μας.Προσέξετέ τις καλά και εμείς θα αντα-ποκριθούμε με μια εγγύηση για ασφάλεια και βεβαιότητά σας.

15 Αυγούστου 1847. Οι Περιοχές του Kurveleshi 

Σχόλια Γιάννη Βασ. Πέππα: Το παραπάνω κυκλοφορεί από χρόνια σε διάφορους διαδικτυακούς τόπους.Το μεταφέρω αυτούσιο από έναν εξ αυτών.Υπάρχουν όμως σημεία του,που θέτουν εν αμφι-βόλω την γνησιότητα και αυθεντικότητά του.Ας τα δούμε:

1.Δεν αναφέρεται πουθενά η πηγή (ΓΑΚ ή κάτι άλλο),ούτε αν υπήρξε απάντηση.Η απάντηση,ε-κτιμώ,θα είχε μεγάλη σημασία.Στο τέλος του κειμένου (εννοείται ότι) υπήρχαν οι σφραγίδες των 47 τοπικών φυλάρχων (καλά,σε μια σταλιά γης,υπήρχε τόση πληθώρα ηγετίσκων; τι αντιπροσώπευαν όλοι αυτοί και ποιον εκπροσωπούσαν; και η μηδαμινή επικράτειά τους είχε αναπτύξει τέτοια εσωτε-ρική γραφειοκρατία και τέτοια εξωτερική διπλωματία ώστε να διέθεταν και σφραγίδες οι άρχοντες του τίποτα;).Δεν θα έπρεπε να παρατίθενται; Ή,αν αυτό ήταν τεχνικά δύσκολο,μια φωτογραφία τους,έστω; Κανονικά,βέβαια,ήταν απαραίτητη η παρουσίαση των ονομάτων όλων των συντακτών αυτού του ιδιαίτερου ψηφίσματος.Για να ξέρουμε ποιος ζητάει τι... Αυτό το ανυπόγραφο αίτημα τυγ-χάνει διαβλητό,αβάσιμο και αναξιόπιστο.

Δεν πρέπει να αποκλειστεί καθόλου η περίπτωση της διπλωματικής τακτικής (μην ξεχνάμε ότι μι-λάμε για τον Κωλέττη...).Να πρόκειται,δηλαδή,για ένα πλαστό έγγραφο που θα μπορούσε να κινή-σει εξελίξεις διάσπασης από την Οθωμανία στους πληθυσμούς της περιοχής.

2.Η ουσία της αμφισβήτησής του όμως,ενυπάρχει στα γραφόμενα

-ομολογούν ότι 400 χρόνια υπηρέτησαν πιστά τον ομόθρησκό τους Σουλτάνο.Έπαψαν να είναι Ο-θωμανοί (ως πολιτική ταυτότητα και ψυχολογική συγκρότηση) και φορείς του Ισλάμ;

-δηλώνουν ότι παραμερίζονται πια,ως παρακατιανοί,και αυτό τους στρέφει προς την Ελλάδα

Αυτό,πραγματικά,συνάδει με το ψοφοδεές,ευτελές και θρασύδειλο ήθος των τουρκαλβανών σκι-πτάρ. 

-δεν διστάζουν να δηλώσουν ότι συναλλάσσονται,παζάρι κάνουν.Το αίτημά τους δεν εμπνέεται α-πό ιδανικά,ούτε εμφορείται από συνάφεια ή εγγύτητα εθνικής συνείδησης.Πίσω από κάλπικες κλά-ψες και υποκριτικές επικλήσεις της Ευρώπης και των ουμανιστικών προταγμάτων της (με τα οποία δεν έχουν την παραμικρή σχέση,όντας σ΄ αυτούς τελείως ξένα.Ή μήπως τους διάβαζαν τα γιουσου-φάκια Γκαίτε και Ρακίνα...;) καραδοκούσε η μοχθηρή ιδιοτέλεια.

Μερικοί ιστότοποι (όπως και η πηγή μου) κάνουν λόγο για Βορειοηπειρώτες Τόσκηδες (οι απαριθ-μούμενες στο κείμενο περιοχές τους είναι οκτώ,όχι πέντε).Γιατί,υπάρχουν και Νοτιοηπειρώτες Τό-σκηδες; Δεν γνωρίζουν οι συντάκτες τους ότι ο μαρτυρικός όρος Βόρεια Ήπειρος έχει να κάνει μόνον με την σύγχρονη Ελληνική ιστορία;

Ακόμα,ο όρος είναι Τόσκηδες,όχι Τότσκηδες.Πιθανότερη προέλευσή του θεωρείται η πρόσκαιρη κυριαρχία στην περιοχή Λατίνων από την Τοσκάνη ή κινητικότητα αυτής της μερίδας των τουρ-καλβανών στις δυο πλευρές της Αδριατικής (Ήπειρος -Τοσκάνη - Ήπειρος).

Τελικά,δεν έχει σημασία αν το ψήφισμα ήταν πραγματικό ή προσχηματικό.Η ίδια η εξέλιξη των πραγμάτων έχει τακτοποιήσει τις ιστορικές εκδοχές και τις εκκρεμότητες της ζωής: οι Τόσκηδες,κομ-μάτι των τουρκαλβανών,παραμένουν στην εθνοφυλετική εστία που ανήκαν και ανήκουν.Η όποια απόπειρα σύνδεσής τους με Έλληνες,και ειδικά τους αρβανιτόφωνους,είναι βλακώδης και ύποπτη.

Πολυχρόνης Λεμπέσης

Πολυχρόνης Λεμπέσης
Το κορίτσι με τα περιστέρια,Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ, Μέτσοβο
Γέννηση	1848
Τόπος γέννησης	Σαλαμίνα (νησί)
Θάνατος	1913
Τόπος θανάτου	Αθήνα
Υπηκοότητα	Ελλάδα
Επάγγελμα/ ιδιότητες	ζωγράφος
Καλλιτεχνικά ρεύματα	Σχολή του Μονάχου
Σημαντικά έργα	Το κορίτσι με τα περιστέρια, Το αλητόπαιδο

Ο Βοσκός, Λεμπέσης Πολυχρόνης, Ελαιογραφία σε μουσαμά,45 x 35 εκ., Ιδιωτική συλλογή

Πορτρέτο Καίσαρος Ρώμα, Λεμπέσης Πολυχρόνης, Ελαιογραφία σε μουσαμά, 70 x 56 εκ., Ιδιωτική συλλογή

Νέα με τοπική φορεσιά, Λεμπέσης Πολυχρόνης, Υδατογραφία σε χαρτί,30 x 20 εκ., Ιδιωτική συλλογή

Προσωπογραφία Κρητός Εμπόρου, Λεμπέσης Πολυχρόνης, Ελαιογραφία σε μουσαμά,70 x 56 εκ., Ιδιωτική συλλογή

Ο Πολυχρόνης Λεμπέσης 

(Σαλαμίνα, 1848 – Αθήνα, 1913) από τους σημαντικότερους έλληνες ζωγρά-φους της λεγόμενης «Σχολής του Μο-νάχου». Ρωμαλέος καλλιτέχνης,άφησε λιγοστή παραγωγή, εκατό περίπου πίνακες. Ζωγράφισε κυρίως πρόσωπα, αλλά και τοπία,νεκρές φύσεις και θέμα-τα από την καθημερινή ζωή,όπως το ορφανό,παιδιά που κλέβουν μήλα (1884),χωρική σε γαϊδουράκι (1888), αγρόκτημα με γαλοπούλες (1891) κ.α. Ως αγιογράφος εργάστηκε στις εκκλη-σίες του Αγίου Γεωργίου Καρύτση, των Αγίων Θεοδώρων στο Α΄Νεκροταφείο, του Αγίου Κωνσταντίνου στον Πειραιά, στην Εκκλησία Εισοδίων της Θεοτόκου στα Αμπελάκια της Σαλαμίνας κ.α. Ο Λεμπέσης, ο σιωπηλός, ασκητικός και σεμνός ζωγράφος, πέρασε τη ζωή του μακριά από τη διαμάχη για την πρόσκαιρη δόξα και τον εύκολο πλουτισμό.^[1]

Βιογραφία

"«Στα γελαστά ακρογιάλια και στις ήρεμες πευκόφυτες πλαγιές της Σαλαμίνας, κοντά στο κοπάδι του πατέρα του πέρασε τα πρώτα χρόνια του ο μικρός Πολυχρόνης. Όχι λιγότερο αποφασιστικό ρόλο έπαιξε στα πρώτα βήματά του και το μεγάλο προσκύνημα του νησιού του, το μοναστήρι της Φανερωμένης, που ήταν τότε ανδρικό μοναστήρι με μεγάλη ακτινοβολία. Κάπου εκατό χρόνια νωρίτερα (1735) ο τελευταίος αξιόλογος τεχνίτης της βυζαντινής παράδοσης, ο Γεώργιος Μάρκου από το Άργος, είχε ιστορήσει στους τοίχους του καθολικού χιλιάδες μορφές αγίων αποθησαυρίζο-ντας σ΄αυτό ολάκερη σχεδόν την ορθόδοξη εικονογραφία». «Στα γελαστά ακρογιάλια και στις ήρεμες πευκόφυτες πλαγιές της Σαλαμίνας, κοντά στο κοπάδι του πατέρα του πέρασε τα πρώτα χρόνια του ο μικρός Πολυχρόνης. Όχι λιγότερο αποφασιστικό ρόλο έπαιξε στα πρώτα βήματά του και το μεγάλο προσκύνημα του νησιού του, το μοναστήρι της Φανερωμένης, που ήταν τότε ανδρικό μοναστήρι με μεγάλη ακτινο-βολία. Κάπου εκατό χρόνια νωρίτερα (1735) ο τελευταίος αξιόλογος τεχνίτης της βυζαντινής παράδοσης, ο Γεώργιος Μάρκου από το Άργος, είχε ιστορήσει στους τοίχους του καθολικού χιλιάδες μορφές αγίων αποθησαυρίζοντας σ΄αυτό ολάκερη σχεδόν την ορθόδοξη εικονογραφία».^[2]

"« Μια μέρα η μάνα του Πολυχρόνη γέμισε ένα καλάθι με βρουβοβλάσταρα, αυγά, χταπόδι και πλατέστι (λαδόπιτα άζυμη), έβαλε στο ταγάρι της τις αλλαξιές του γιου της κι ανέβηκε στην Αθήνα. Από το Πέραμα μέχρι τη χώρα ποδαρό-δρομο κουράστηκε και κάθισε στα σκαλοπάτια του σχολείου του Πολυχρόνη να ξεκουραστεί. Εκεί την είδε ο Υδραίος Πολιτικός Δημήτριος Βούλγαρης, ο λεγόμενος «Τζουμπές», γνώρισε την καταγωγή τής Λεμπέσαινας από τη φορεσιά της και τη ρώτησε αρβανίτικα τι ήθελε εκεί. Η μάνα του Χρόνη είπε το λόγο που την έφερε από το νησί της. Ο Βούλγαρης τότε της είπε πως ήξερε το γιό της γιατί ήταν υπόδειγμα στην τάξη. Στην ίδια τάξη φοιτούσε κι ο δικός του γιος, αλλά δεν ήταν καλός μαθητής σαν το δικό της. Γι’ αυτό της είπε πως αναλαμβάνει αυτός τη φροντίδα για τον Πολυχρόνη ώστε και ο γιος του να παρακινεί-ται να διαβάζει. Της ζήτησε μονάχα να του φέρνει τα αγαπημένα του βρουβοβλάσταρα της Σαλαμίνας». »^[3]

Σπούδασε ζωγραφική στην Αθήνα αρχικά. Με την υποστήριξη του πολιτικού Δη-μητρίου Βούλγαρη ή Τζουμπέ έλαβε υποτροφία και συνέχισε τις σπουδές του στην Ακαδημία του Μονάχου. Στο Μόναχο έγινε φίλος με τον ήδη γνωστό Νικόλαο Γύζη. Μαθήτευσε επίσης στα εργαστήρια του Βίλχελμ Λίντενσμιτ του Νεότερου (Wilhelm Lindenschmidt dJ.) και του Λούντβιχ φον Λοφτς (Ludwig von Löfftz).

Το 1880, ο Λεμπέσης επέστρεψε στην Αθήνα, για να εγκατασταθεί στην περιοχή του Θησείου. Παρότι ήταν εξαιρετικός τοπιογράφος, σύντομα έγινε γνωστός για το ταλέντο του ως προσωπογράφος. Δέχθηκε αρκετές παραγγελίες για πορτρέτα από ευκατάστατους αστούς της εποχής του (Καψάλης, Σανταρόζας, Σερπιέρης, Λεβί-δης, κ.ά.). Παράλληλα δε,δίδαξε ζωγραφική στα παιδιά του δικαστικού και μετέπει-τα πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη. Μένει στο κελί του στη Σαλαμίνα χωρίς σχεδόν δουλειά ή στο σπιτάκι του στο Θησείο, όπου, γερασμένος πρόωρα περνάει τις ώρες του στα μικρά καφενεδάκια της γραφικής,αλλά παράμερης πλατείας. Εκεί τον «ανακάλυψε» στα 1911 ο Παύλος Νιρβάνας. Τα μαλλιά τού Λεμπέση είναι άσπρα. Πίνει τον καφέ του το δειλινό με κάνα-δύο απλοϊκούς γείτονες. «Κανένας δεν μαντεύει ποιος είναι», σχολιάζει ο Νιρβάνας, που τον ρωτάει: «Ζεις Λεμπέση;»
— «Ζω» (...)
— Και τι κάνεις τώρα;
— Αγιογραφίες! Όταν μου το επιτρέπουν, εννοείται, οι καλόγεροι του Αγίου Όρους. Όταν περισσέψει δουλειά απ΄αυτούς, παίρνω κι’ εγώ!

Έτσι σιγοσβήνει, άγνωστος, φτωχός, μονάχος ο Λεμπέσης στα 1913.^[4] «Απέθανεν ένας των ικανοτέρων ζωγράφων μας, ο Πολυχρόνης Λεμπέσης», σύμφωνα με δημοσίευμα της εποχής «… περί του εκλιπόντος εν αφανεία αλλά και εν αφα-νεία ζήσαντος καλλιτέχνου».^[5] Για να βρεθούν χρήματα για την κηδεία του πουλήθηκαν στην αγορά του Πειραιά,σ΄ ένα ψαρά και σ΄ έναν μπακάλη, όσα έργα του υπήρχαν στο εργαστήρι για 2 ή 5 δραχμές το καθένα. Συνολικά συγκεντρώθη-καν εξήντα δραχμές. Η είδηση του θανάτου του μόλις δημοσιεύτηκε στα ψιλά κάποιας πειραιώτικης εφημερίδας και στα δύο καλλιτεχνικά περιοδικά της εποχής.^[6] Είναι άλλωστε η εποχή των θριαμβικών αγώνων της Ελλάδας στους Βαλκα-νικούς πολέμους και δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για θλίψη για το ζωγράφο που πάντα έζησε «έξω από τους κύ-κλους των αγώνων και των προστριβών των ομοτέχνων του – αντιτέχνων θα έλεγε ο Λουκιανός μακρυά από τα χαλκεία της εφήμερης φήμης που είναι τα δημοσιογραφικά γραφεία. Ο Λεμπέσης, ο σιωπηλός, ασκητικός και σεμνός ζωγράφος, πέρασε τη ζωή του μακριά από τη διαμάχη για την πρόσκαιρη δόξα και τον εύκολο πλουτισμό. Με επίγνωση της αξίας του, αλλά ταπεινός και από ένα σημείο και πέρα αποτραβηγμένος, θυμίζει πολύ τον άλλο «Κοσμοκαλόγερο», τον Αλέ-ξανδρο Παπαδιαμάντη. Λέγεται, πάντως, ότι η εχθρική ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε εναντίον του οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο Νικηφόρο Λύτρα.

Φερνάνδος Σερπιέρης

Διάφορες ιστορίες, που ίσως δεν απέχουν πολύ από την πραγματικότητα, δίνουν κάποια ιδέα της ατμόσφαιρας αυτής. Κάποτε ο Φερνάνδος Σερπιέρης κάλεσε τον Λεμπέση να του κάνει ένα πορτρέτο (ανήκει σήμερα στη Συλλογή Ε.Κουτλίδη). Ο Λεμπέσης ζήτησε και πήρε για το έργο 2800 δραχμές. Ζωγράφισε τον Σερπιέρη όπως ακριβώς ήταν, αρκετά παχύ και ογκώδη. Ο Σπερπιέρης έδειξε στο Λύτρα το πορτρέτο του για να κρίνει τη δουλειά του νεοφερμένου ζωγράφου. Ο Λύτρας πα-ρατήρησε ότι ήταν μεν καλό,αλλά δεν είχε τίποτε το καλλιτεχνικό. Την κρίση αυτή, που κολάκευε τον εικονιζόμενο, μετέφερε ο Σερπιέρης στο Λεμπέση. Ο Λεμπέσης θύμωσε,έδωσε πίσω στον Σερπιἐρη τα λεφτά, πήρε το πορτρέτο, το έκοψε και το έκανε μικρότερο. Το έργο αυτό είναι ένα από τα καλύτερα πορτρέτα της νεοελλη-νικής τέχνης και ορισμένοι κριτικοί βρίσκουν ότι έχει αναλογίες με την αυτοπροσω-πογραφία του Σεζάν. Ο Λεμπέσης ήταν ένας από τους ελάχιστους σπουδασμέ-νους στην Ευρώπη ζωγράφους που κάνουν αγιογραφίες. Συνήθως πιστεύεται ότι η ανάγκη τον έκαμε αγιογράφο με το δυσάρεστο αποτέλεσμα να περιορίσει την άλλη ζωγραφική του και στο τέλος σχεδόν να την εγκαταλείψει.

Έργο

Γυμνό Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη

Τα έργα του που είναι γνωστά στο κοινό — μαζί με τις αγιογραφίες του σε εκκλησίες της Αθήνας, του Πειραιά και της Σαλαμίνας δεν ξεπερνούν τα εκατό. Ορισμένα από τα πιο γνωστά του έργα βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη (Γυμνό,Το αγόρι με τα κουνέλια, Η ανηψιά του καλλιτέχνη,Προ-σωπογραφία του αδελφού του, κ.ά.), στην Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ στο Μέ-τσοβο (Το κορίτσι με τα περιστέρια) και στο Τελλόγλειο Ίδρυμα στην Θεσ-σαλονίκη (Το αλητόπαιδο). Ο Λεμπέσης ήταν ένας από τους ελάχιστους σπουδασμένους στην Ευρώπη ζωγράφους που κάνουν αγιογραφίες. Συνήθως πιστεύεται ότι η ανάγκη τον έκαμε αγιογράφο με το δυσάρεστο αποτέλεσμα να περιορίσει την άλλη ζωγραφική του και στο τέλος σχεδόν να την εγκαταλείψει. Ζωγράφισε, μεταξύ άλλων, τη Γέννηση στη Εκκλησία Εισοδίων της Θεοτόκου στα Αμπελάκια Σαλαμίναςκαι την Πλατυτέρα των ουρανών (όπου διακρίνονται η λιτότητα, η σεμνότητα της βρεφοκρατούσας Παναγίας) και η παρθενική αβρότητα των δυο αγγέλων που την περιστοιχίζουν με την ωραία πτυχολογία τους.

Αναγνώριση και κριτική

Προσωπογραφία του ποιητήΚώστα Κρυστάλλη.

Αναδρομική έκθεση των έργων του οργάνωσε τον Μάρτιο του 1963 στη Σαλαμίνα ο εκεί σύλλογος "Ευριπίδης". Γενικά,το ζωγραφικό του έργο διακρίθηκε για την χρωμα-τική του ακρίβεια και την καθαρότητα του σχεδίου.Ιδιαίτερα αξιόλογες θεωρούνται οι προσωπογραφίες του στις οποίες κατόρωθσε ν΄ αποδώσει με ειλικρίνεια και μεγάλη συνθετική και εκφραστική ελευθερία την ψυχογραφία των προσώπων που εικονίζει: Ο στρατιώτης, ο Παπάς, προσωπογραφία κοριτσιού, Φερδινάδος Σερπιέρης (Αθή-να, Εθνική Πινακοθήκη)... Στα τοπία του ο Λεμπέσης απέδωσε με μεγαλύτερη αμε-σότητα το «ελληνικό στοιχείο» και το φως της ελληνικής υπαίθρου χωρίς να διαλύει τις μορφές και τα αντικείμενα στο χώρο και χωρίς ωραιοποιήσεις και εξιδανικεύσεις: Λόφος του Αρείου Πάγου, Μικρούλα στα χορτάρια (Αθήνα, Συλλογή Καλκάνη). Οι θρησκευτικές του συνθέσεις όμως είναι γενικά μικρότερης αξίας από τα άλλα έργα του, καθώς ξέφυγε από την παραδοσιακή αντίληψη και ακολούθησε δυτικότροπες τάσεις για «βελτιωμένη βυζαντινή ζωγραφική» Η πιο φτασμένη σύνθεσή του θεω-ρείται η Πλατυτέρα των Ουρανών στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση. Τα τελευταία χρονολογημένα έργα του είναι ο Άγιος Μη-νάς και η Αγία Λαύρα στην εκκλησία του Αγίου Μηνά στη Σαλαμίνα που φέρουν την ημερομηνία 1909.

Υποσημειώσεις

1. Άλμα πάνω↑ Αφιέρωμα στην ελληνική ζωγραφική
2. Άλμα πάνω↑ Πολυχρόνης Λεμπέσης 1848-1913, Νίκος Ζίας
3. Άλμα πάνω↑ Περιοδικό Πανδώρα, Π.Νιρβάνας
4. Άλμα πάνω↑ Βιβλιογραφία Α΄, Π.Νιρβάνας
5. Άλμα πάνω↑ Παναθήναια ΙΓ΄, 1913.σ.12
6.  ↑ Παναθήναια 15-28 Φεβρουαρίου 1913 σ.192  Άλμα πάνω

      Πηγή: Βικιπαίδεια

   

Διαβάστε ακόμα: Με αφορμή τα 150 χρόνια από τη γέννηση του Πολυχρόνη Λεμπέση ο Νίκος Ζίας γράφει για τη ζωή και το έργο του «Ο πιο σπουδαίος Έλληνας ζωγράφος»