Λιένε,μόι Λιένε

Ας δούμε άλλο ένα αρβανίτικο δημοτικό τραγούδι.Είναι στη γνωστή φόρμα των δί-στιχων με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία.Το περιεχόμενο είναι εντελώς απλοϊκό,ώστε δεν χρειάζεται καμία αναφορά σ΄ αυτό.

Προηγείται βίντεο με το τραγούδι,ακο-λούθως οι στίχοι (αρβανίτικα και ελληνικά) και,τέλος,το σύνηθες αποκαλυπτικό ετυμο-λογικό τμήμα,όπου αποδεικνύεται η ελληνι-κότητα του αρβανίτικου γλωσσικού ιδιώμα-τος.

Δείτε το βίντεο με το τραγούδι (youtube) πατώντας εδώ

Λιένε,μόι Λιένε,

με γλώσσα ε κε ποδένε.

(Ελένη,μωρή Ελένη,

με γλώσσα (στρογγυλή) την έχεις την ποδιά.)

Λιένε,Λιένε,μέτα Λιένε

τερ κεντήμα ε κε ποδένε.

(Ελένη,Ελένη,ξανά Ελένη

ολοκέντητη την έχεις την ποδιά.)

Λιένε,μόι Λιένε

κους τα πρέου γαρουφαλιένε;

(Ελένη,μωρή Ελένη

ποιος σου έκοψε την γαρυφαλλιά;)

Τσα μπαρμπάτσε βαν ε σκούαν

εδέ μα πρεν εδέ σκορτούαν.

(Μερικοί μπαρμπάδες ήρθαν και πέρασαν

και μου την έκοψαν και μου την κόντυναν.)

Λιένε,μόι Λιένε,Λιένε ι πατζούαρε

κόμα σ γιέ μαρτούαρε;

(Ελένη,μωρή Ελένη,Ελένη που δεν έχεις γνωρίσει [άμαθη,άβγαλτη]

ακόμα δεν είσαι παντρεμένη; )

Μόι ου τε θάσσε

βέμι μόι ζέμρε.

(Μωρή εγώ σου είπα

πάμε μωρή καρδιά [μου].)

Λιένε,Λιένε,μέτα  Λιένε

λιά τε ρούαϊμε κοπένε.

(Ελένη,Ελένη και ξανά Ελένη

άσ΄ τα να [πάμε να] φυλάξουμε το κοπάδι.)

Το «μωρή» βέβαια,συνιστά ακριβή απόδοση,αλλά για λόγους κομψότητας ας αντικατασταθεί από το «βρε».

Ετυμολογία

Να δούμε λοιπόν,κάποιες απ΄ τις «αρβανίτικες» λέξεις του τραγουδιού: 
1.γλώσσα

Εδώ χρησιμοποιείται με την έννοια της ημικυκλικής απόληξης (χαμόγελο).

2.ποδένε

Αιτιατική Ενικού της λ. ποδέ=ποδιά

3.κεντήμα=κέντημα

4.γαρουφαλιένε

Αιτιατική Ενικού της λ. γαρουφαλιέ= γαρυφαλλιά

5.κόμα=ακόμα

6.κοπένε

Αιτιατική Ενικού της λ. κοπέ=κοπάδι.Το κοπάδι παράγεται απ΄την λ. κοπ-ή,κόπ-τω (Μπαμπινιώτης,σελ. 929).

Το τραγούδι όμως,εκτός απ΄ αυτές τις οφθαλμοφανώς ελληνικές (αρβανίτικες) λέξεις μας δίνει την ευκαιρία να σταθούμε ανιχνευτικά και σε κάποιες άλλες:

1.κους=ποιος

Στην αρχαία Ιωνική αντί του ποίος,α,ον υπήρχε το κοίος,η,ον (Σταματάκος,σελ. 537 και Liddell-Scott,σελ. 623).Το συναφές ερωτηματικό επίρρημα πού στην Ιωνική πάλι αποδιδόταν ως κού (Liddell-Scott,σελ. 663).Την άλλη δε σχετική ερωτηματική αντωνυμία πόσος,η,ον στα Αιολικά και Ιωνικά την συναντάμε ως κόσος,η,ον (Liddell-Scott,σελ. 659).Είναι φανερό,ότι σε αυτήν την ομάδα ερωτηματικών λέξεων το αρχικό π εναλλάσσεται και συνυπάρχει με το κ. Στα αρβανίτικα της Ηπείρου μάλιστα,οι εσωτερικοί φθόγγοι φωνηέντων έχουν συναιρεθεί: κοίος → κους.

Μετά - μέτα

2.μέτα=ξανά,πάλι

Πρόκειται για το επίρρημα μετά  ( < πρόθεση μετά),που κατά τον Μπαμπινιώτη (σσ. 1078-1079) εκ-φράζει και στην αρχαία και την νέα Ελληνική χρονική ακολουθία,συνέχεια (μετα-βιομηχανικός,μεθ-εόρτια,μετα-μεσονύχτιο).Στην αρχαιότητα μάλιστα (Σταματάκος,σελ. 614:) «οσάκις κείται μετά το ουσιαστικόν αναβιβάζει τον τόνον εις μέτα».Στον ποιητικό λόγο συναντάται και πάλι ως μέτα,αλλά και ως μεταί.Στην σύνταξη με αιτιατική δε,δηλώνει κατόπιν,αμέσως,έπειτα,την επόμενη στιγμή,ύ-στερα.

3.Ας δούμε και το ρήμα σκουρτόιν= κονταίνω,βραχύνω.

Αν αφαιρέσουμε την κατάληξη -όιν (ισοδυναμεί με την ρηματική κατάληξη –ω στα ελληνικά) μένει το θέμα σκουρτ- που χρησιμοποιείται ως όνομα (ουσιαστικό και επίθετο),με την έννοια κοντός,βρα-χύσωμος,μικροκαμωμένος.Είναι φανερό ότι υπάρχει απόκλιση ανάμεσα στο αρβανίτικο σκουρτόιν και το κονταίνω.Αυτό οφείλεται στο ότι η λέξη κοντός με τα ρηματικά παράγωγά της είναι μετα-γενέστερη και όχι αρχική.Η λ. κοντός (=βραχύς) προήλθε από την αρχαία λ. κοντός (ουσ. [ρίζα κεντ-, κεντέω], κοντός,ξύλο του δόρατος // κοντάρι, ράβδος με άγκιστρο {για να έλκουν ή να ωθούν το πλοίο} // σύνθ.: κοντοφόρος,ον {επίθ.}^.  [κοντός+φέρω],αυτός που φέρει ή εκσφενδονίζει ακόντιο,ακο-ντιστής. Ηλεκτρονικό λεξικό της αρχαίας Ελληνικής ΜΑΤΖΕΝΤΑ).Πώς επήλθε αυτή η μεταφορά μας πληροφορεί ο Μπαμπινιώτης (Λεξικό της νέας Ελληνικής γλώσσας,,2005,σελ. 928): Η σημασία «βραχύς» άρχισε από τα μεταγενέστερα σύνθετα με α΄ συνθετικό κοντο- (λ.χ. κοντο-φόρος), όπου εμφανιζόταν ο βραχύτερος κοντός σε αντιδιαστολή με το δόρυ (πβ. δορυ-φόρος),με αποτέλεσμα η σημασία «βραχύς» να επεκταθεί σε όλα τα μετρήσιμα μεγέθη.

Κοντός θα σήμαινε πια και ο βραχύτερος,ο υπολειπόμενος,ο υστερών.Οπως έχουμε πολλές φορές εδώ τονίσει,το αρβανίτικο γλωσσικό ιδίωμα της Ηπείρου χάνεται βαθιά στις ρίζες της ελληνικής πρωτογένειας.Γι αυτό και δεν έχει να κάνει με το αρκετά μεταγενέστερο κοντός και κονταίνω.Όταν υπήρχαν τα αρβανίτικα,δεν υπήρχε η έννοια κοντός=βραχύς.

Οφείλουμε όμως,να αναζητήσουμε και να διαλευκάνουμε την ρίζα/θέμα σκουρτ.Πρόκειται για αντι-δάνειο απ΄ τα Λατινικά (αντιδάνειο=λέξη που δανείζεται μια γλώσσα από άλλην και επιστρέφει,λίγο ή πολύ μεταλλαγμένη,στην αρχική δανείσασα).Όι Λατίνοι υιοθέτησαν αυτούσιο τον κοντό (=κοντά-ρι,ιστός) ως contus-i (αρσ.,άλλη λέξη για το ίδιο: hastile-is,ουδ.) και απ΄ την λ. κυρτός δημιούργησαν τόσο το επίθετο curtus,a,um (=κοντός,κολοβός,σύντομος.Άλλη λ. για το επίθ. κοντός η pravus,a, um.Ελληνο-Λατινικόν Λεξικόν Χρ. Μ. Αδαμαντίου,Αθήνα 1908,σελ. 276),όσο και το ρήμα curto,avi, atum,are (=κολοβώνω κάτι,κονταίνω.ΛατινοΕλληνικόν Λεξικόν Στεφ. Α. Κουμανούδη,Αθήνα 1884, σελ. 205).Ο λόγος που θεωρούμε το σκουρτ αντιδάνειο,κι όχι αρχική ρίζα,είναι η εξάπλωση/διάχυση του curtus στις λατινογενείς [ή μη] γλώσσες (Ρουμανικά: scurt, Ιταλικά: corto, Γαλλικά: le court, Γερ-μανικά: kurz, Αγγλικά: short).Πάντως,κι εδώ αφετηρία είναι μια Ελληνική λέξη,το επίθ. κυρτός-ή-όν (ρίζα *[σ]κερ- .Ηλεκτρονικό λεξικό της αρχαίας Ελληνικής ΜΑΤΖΕΝΤΑ).
Να προσθέσω,τέλος,ότι με την έννοια λειψός έλεγαν σκουρτ τον Φλεβάρη.Το σκουρτόι δεν εκφρά-ζει σκέτα βραχύτητα,αλλά,όπως τονίσαμε,ευρύτερα ελλειπτικότητα.Έτσι,το αρβανιτοχώρι Σκούρτα, αν δεν ιδρύθηκε από κάποιον αρβανιτόφωνο οικιστή ονόματι Σκούρτης,δεν σήμαινε,βέβαια,"κοντό" χωριό,αλλά τραχύ,άγονο μέρος,ελλιπούς καρπερότητας.

Αυτά είναι τα αρβανίτικα! Βλέπει κανείς κάτι έξω απ΄ την Ελληνική γλώσσα,κάτι έξω απ΄ την συνέχεια του Ελληνικού κόσμου; Και τέλος,όσοι αγράμματοι και δόλιοι ψελλίζουν ότι τα αρβανί-τικα δεν ανήκουν στην Ελληνική γλώσσα,ας ετυμολογήσουν τις παραπάνω λέξεις εκτός αυτής.

Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος - Συγγραφέας