(Τέταρτο) αρβανίτικο ξεμάτιασμα

Ξεμάτιασμα στ΄ αρβανίτικα

Κους ιμόρι (γενική. ονόματος ξεματιαζόμενου) σίτ^ε;                            

Τ^ε ίκ^εν^ίν^ιε γκα κ^έμπετ^ε,γκα ντούαρτ^ε,γκα σίτ^ε

τ^ε βέν^ε ν^ε φουντ ντέτιτ  

τσ^ιε ίστ ν^ιε γκουρ με μακ.        

Τ^ε βεν^ε σίτ^ε (γεν. ονόματος ξεματιαζόμενου)

τ^ε ριν μπασκ,

ψε άι για επακ^εζού^αρ,εμιρόσουρ,

ν^ε Ιν^ιζότ παραδόσουρ^ε.            

Γκα κ^έμπετ^ε,γκα ντούαρτ^ε,         

γκα σίτ^ε,γκα βέτουλατ^ε,           

γκα μ^ελσία,γκα τούτι κούρμι.     

Τ^ε ίκεν^ι τούτις.                   

Ποιος πήρε (γενική. ονόματος ξεματιαζόμενου) τα μάτια;

Να φύγουνε από τα πόδια,από τα χέρια,από τα μάτια

να πάνε στον πάτο της θάλασσας

που ΄ναι μια πέτρα με μάκα.

Να πάνε τα μάτια (γενική. ονόματος ξεματιαζόμενου)

να κάτσουνε μαζί,

γιατί αυτός είναι βαπτισμένος,μυρωμένος,

στο Θεό παραδομένος.

Από τα πόδια,από τα χέρια,

από τα μάτια,από τα φρύδια,

από το σηκώτι,απ΄ όλο το κορμί.

Να φύγουνε όλα.

Συνήθως,όταν παρουσιάζω αρβανίτικα δημοτικά τραγούδια,παροιμίες ή ξεματιάσματα,αναλύω ετυ-μολογικά κάποιες λέξεις τους αποδεικνύοντας την ελληνικότητα του αρβανίτικου ιδιώματος της Η-πείρου.Καλό είναι όμως,να σταθούμε λίγο και στην ιδεολογική συγκρότηση,την κοσμοθεώρηση που συνέχει και υποστασιάζει αυτά τα ξεματιάσματα.

Πρώτα,το ΧριστιανΟρθόδοξο στοιχείο.Η επίκληση αρωγής και ίασης γίνεται,σχεδόν πάντα,προς την Παναγία,το γλυκό θηλυκό σύμβολο προστασίας του νέου Ελληνισμού.Εδώ,έχουμε μία από τις ε-ξαιρέσεις: το θεϊκό στοιχείο υπάρχει,αλλά η Παναγία δεν κατονομάζεται.
Από τους Πατέρες που διαμόρφωσαν το δόγμα της νέας θρησκείας ως τον Κολοκοτρώνη,τον Βάρνα-λη και το έπος του 1940 η Παναγία (ο Χριστιανισμός) αφομοιώνει προοδευτικά τις αντιλήψεις του προχριστιανικού Ελληνισμού.Η μετάβαση δεν ήταν ανθόσπαρτη,ούτε ευθεία.Μια καλή αποτύπωση αυτής της σύνθετης,πεπλεγμένης και ενίοτε επώδυνης εξέλιξης καταγράφεται στο βιβλίο της Λιλής Ζωγράφου Αντιγνώση.

Κατόπιν,ο αρχαιοελληνικός παγανισμός.Η απορροφητική θάλασσα,μια πέτρα με μάκα,σε άλλα ξεματιάσματα ένα περίεργο αγόρι,τρεις αδελφές (οι Μοίρες; κάποιες νύμφες; οι Ώρες;) και πλήθος ανάλογων αναφορών γενικώς στα αρβανίτικα ξεματιάσματα τα εντάσσουν αυστηρά στο οικείο τμήμα της Ελληνικής Λαογραφίας.

Τα ξεματιάσματα των Ελλήνων μεταφέρουν εναργώς στο σήμερα τις μυστηριακές πρακτικές των προγόνων μας και το προεπιστημονικό,μυθολογικό παρελθόν μας.Σαν να λέμε,ότι ο θαυματουργός Δίας εξακολουθεί με ευμένεια να απαλύνει την κακοδαιμονία των ταπεινών θνητών...

Το ΄χω ξαναγράψει αρκετές φορές: τα ελληνικά Πανεπιστήμια κοντεύουν 200 χρόνια λειτουργίας τους και δεν έχουν ασχοληθεί σοβαρά (δηλαδή,καθόλου) με τους αρβανιτόφωνους Έλληνες,δίνο-ντας περιθώριο σε ιδεοληπτικούς ημιμαθείς (έως τελείως αγράμματους),αλμπάνηδες,προοδευτικούς (τρομάρα τους...) εθνομηδενιστές,προπαγανδιστές της εθνικής διάβρωσης διά της ανοητολογίας περί δήθεν εθνικών μειονοτήτων στην Ελλάδα και λοιπούς τενεκέδες να ασελγούν επί των Αρβανιτών και να αποπειρώνται να τους συνδέσουν με τους κατσαπλιάδες τουρκαλβανούς,σταθερά εχθρικούς προς το Ελληνικό Έθνος.

Η μελέτη οποιασδήποτε πτυχής των αρβανιτοφώνων Ελλήνων παραπέμπει ευθέως και αποκλειστι-κά στην ελληνική πραγματικότητα (από την μεσαιωνική ως την αρχαία),όπως κι εδώ,ακροθιγώς,ε-πεσήμανα.
* Το ξεμάτιασμα προέρχεται από λαογραφική έρευνά μου στον Βαρνάβα.Μου το εμπιστεύτηκε η Σι-δερή Αδάμη-Λάμπρου.

Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος - Συγγραφέας

μάτιασμα,το (Λαογρ.)•η δυσμενής επήρεια και το αποτέλεσμα που ασκεί ο βάσκανος οφθαλμός,το «κακό μάτι».Συνώνυμο:φταρμός.Σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες,που και σήμερα ακόμη βρίσκουν έδαφος,υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι έχουν την ιδιότητα να ματιάζουν.Τέτοιοι είναι όσοι έχουν πολ-λά και ενωμένα φρύδια (κλειστοφρύδηδες,σμιχτοφρύδηδες,καμαροφρύδηδες) ή ακόμη οι περισσοβυζα-σμένοι και οι ξαναβυζασμένοι (εκείνοι που τους απόκοψε κάποτε η μητέρα τους,αλλά αργότερα άρχι-σε πάλι να τους θηλάζει).Ματιάζουν όμως και οι σημαδιακοί (οι γεννημένοι με κάποιο σωματικό ε-λάττωμα),καθώς και οι Σαββατογεννημένοι και οι γαλονομάτηδες.Μια γενική συναφής παρατήρηση είναι ότι ματιάζουν,χωρίς να το θέλουν,εκείνοι που κοιτάζουν κάτι με έκπληξη και θαυμασμό.Έτσι, ακόμη και μια μητέρα είναι δυνατόν να ματιάσει το παιδί της.

  Στον κίνδυνο του ματιάσματος υπόκεινται όλοι γενικώς,περισσότερο όμως τα μικρά παιδιά.Εκτός από τους ανθρώπους ματιάζονται και τα ζώα (ιδιαίτερα τα φορτηγά και τα οικόσιτα),τα φυτά (κυρί-ως όταν είναι στην ανθοφορία) και άλλα,ιδιαίτερα χρήσιμα ή πολύτιμα,αντικείμενα (αργαλειός,κρυ-στάλλινα αντικείμενα κ.λπ.).Η αντίληψη αυτή για την επίδραση που μπορεί να ασκήσει το κακό μά-τι εκφράζεται με τη φράση: «Το μάτι ξεριζώνει δέντρα και ραγίζει την  πέτρα».

  Αυτός που,όπως πιστεύεται,δέχεται την επήρεια της βασκανίας νιώθει να αχρηστεύονται οι δυνά-μεις του,αισθάνεται να έχει κομάρες στο κορμί,εξάντληση,πονοκέφαλο και,γενικά,απότομη σωματι-κή και ψυχική καταβολή.

  Στα μέσα αποτροπής του ματιάσματος ανήκει το σκόρδο (πρβλ. τη φράση «σκόρδο στα μάτια σου»),το φτύσιμο στον κόρφο (πρβλ. τον δεισιδαίμονα του Θεοφράστου: «μαινόμενον δε ιδών ή επί-ληπτον,φρίξας εις κόλπον πτύσαι»),επίσης και η χειρονομία της «μούντζας»,που αποτελεί ένα από τα κύρια νεοελληνικά υβριστικά σχήματα.Για μόνιμη προστασία από τον κίνδυνο της βασκανίας,οι μητέρες φορούν στα παιδιά ειδικά φυλαχτά,και κυρίως μια γαλάζια χάντρα,σε μορφή ματιού («το όμοιον διά του ομοίου»).

  Για το ξεμάτιασμα (την απαλλαγή από τις συνέπειες του βάσκανου οφθαλμού) χρησιμοποιούνται διάφορα μέσα και τρόποι,όπως είναι το κάπνισμα του αρρώστου με άνθη του Επιταφίου και ο ρα-ντισμός του με αγιασμό,κυρίως όμως ειδικές επωδές (γητειές),που λέγονται συγχρόνως με τη χρήση (σε πολλές περιπτώσεις) αλατιού και νερού,με το οποίο ραντίζεται.                                              

Γ.N. Αικατερινίδης (Π) ► ΒΑΣΚΑΝΙΑ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡ.: K.A. Ρωμαίος,«Το "κακό μάτι”»,Μακεδονικόν Ημερολόγιον 1934,σ. 113-120 (=Μικρά Μελε-τήματα,Θεσσαλονίκη 1955,σ. 91-98) / Γ.N. Αικατερινίδης,«Επωδαί εξ Ανατολικής Κρήτης_»,Λαογραφία 17 (1957),σ. 577-588 / Κώστας Ρωμαίος,«Το κακό μάτι»,Λαβύρινθος 3 (1986),σ. 161-173.

Δείτε ακόμα,σχετικά:

Ένα αρβανίτικο ξεμάτιασμα

(Δεύτερο) ξεμάτιασμα στα αρβανίτικα:

(Τρίτο) Αρβανίτικο ξεμάτιασμα