Το γλωσσικό ιδίωμα του Νέου Σουλίου Σερρών

Το γλωσσικό ιδίωμα του Νέου Σουλίου Σερρών

Το Νέο Σούλι είναι κωμόπολη η οποία απέχει 8,5 χλμ. από την πόλη των Σερρών.Οι κάτοικοί του είναι καθαρώς γηγενείς χωρίς προσμείξεις.Κατά την απογραφή του 1991 ανέρχονται στους 2.071.Η κύρια ασχολία των κατοίκων του Νέου Σουλίου είναι η γεωργία και τα κύρια προϊόντα τα οποία πα-ράγονται είναι ο καπνός και τα δημητριακά.

Οι Νεοσουλιώτες στο καθημερινό τους λεξιλόγιο χρησιμοποιούν λέξεις της αρχαίας ελληνικής γλώσσας,ατόφιες ή ελαφρά παραφθαρμένες.Πρέπει να τονίσουμε ότι δέχτηκαν και τουρκικές και σλαβικές επιδράσεις.Η γλώσσα του χωριού επηρεάσθηκε από δουλεία πέντε αιώνων και από δύο βουλγαρικές κατοχές [1917-18 και 1941-44].

Η κοινωνία του Νέου Σουλίου ως τη δεκαετία του '50 παρέμεινε κλειστή αγροτική.Μικρό είναι το πο-σοστό των νέων,οι οποίοι άφηναν το χωριό για σπουδές ή για άλλους λόγους.Και γι΄ αυτό το λόγο το λεξιλόγιο του χωριού κατά ένα μεγάλο ποσοστό παρέμεινε βαρύ,δωρικό.Εξαιτίας των μετακινήσεων των νέων από το χωριό προς την πόλη και της ανάμειξης των Μ.Μ.Ε.,κυρίως της τηλεόρασης,σιγά - σιγά η παλαιά λεκτική διάλεκτος τείνει να εξαφανιστεί.

Ένα ασυνήθιστο γλωσσικό φαινόμενο στο Νέο Σούλι είναι ότι δεν τηρείται ο νόμος της τρισυλλαβίας στον τονισμό.Δηλαδή παρατηρείται τονισμός πέραν της προπαραλήγουσας,αλλά μόνο σε ρήματα π.χ. ίφιραμι [=φέραμε], ίξιριμι [=ξέραμε], πήγιναμι [=πηγαίναμε], ήθιλαμι [=θέλαμε] κ.λπ.

Επίσης,παρατηρείται ένας άλλος γλωσσικός ιδιωτισμός,η κατάληξη -τσι στο β' ενικό πρόσωπο της προστακτικής.'Ετσι συχνά ακούγονται οι λέξεις: πλύτσι [=πλύσου], κοιμήτσι [=κοιμήσου], πιρπάτσι [=περπάτησε], νίπτσι [= να νιφτείς, να πλυθείς] κ.λπ.

Σ' αυτό το σημείο πρέπει να σημειώσουμε την κατάληξη - ουδ' στα υποκοριστικά.Στο Νέο Σούλι σπάνια θα ακούσουμε: κοριτσάκι,παιδάκι,σπιτάκι, δρομάκι,νεράκι,ψωμάκι,κατηφοράκι.Αντί αυτών: κουρτσούδ', πιδούδ', σπιτούδ', δρουμούδ', νιρούδ, ψουμούδ', κατφουρούδ'.

Συνηθισμένο φαινόμενο είναι η μετάθεση συμφώνων: άσπηρ, μαύηρ, αντί άσπρη, μαύρη, γιό μ, αντί γιος μου κ.λπ.

Συνήθης είναι η χρήση του "γιατί" και του "αφού" π.χ. «έλα να σι πω δε βαστώ γιατί» [=γιατί δεν αντέχω].

Εντύπωση μας προκαλεί και η κατάληξη -σκα, -σκι στους ιστορικούς χρόνους των ρημάτων π.χ. κα-ταλάβηνισκα, πήγινισκι [=καταλάβαινα, πήγαινε].

Παράξενος είναι και ο σχηματισμός της προστακτικής στην περιοχή των Σερρών.Στο Νέο Σούλι, όπως πρωτύτερα αναφέραμε,κυριαρχεί η κατάληξη -τσι [=πλύτσι], [=νίφτσι], ενώ αλλού ακούγεται η κατάληξη -θους [πλυθούς] ή -θκι [πλύθκι = πλύσου, κοιμήθ' κι = κοιμήσου] π.χ. «παντρευτούς και γκαστρωθούς να δω τη λιβιντια σ» [που είναι μια παροιμία όπου αποδεικνύεται η αξιοσύνη της γυ-ναίκας μέσα από τους δύο σταθμούς της ζωής της].

Η λέξη "χρεία" έμεινε άφθαρτη ως και στις μέρες μας.Στην αρχαία ελληνική γλώσσα σήμαινε ανά-γκη,και στο χωριό σήμαινε αποχωρητήριο.Και στις μέρες μας η ερμηνεία της λέξεως "χρεία" αντι-καταστάθηκε από τη γαλλική λέξη τουαλέτα.Με αυτόν τον τρόπο η ελληνικότατη αυτή λέξη απο-σύρθηκε από τη σημερινή μας ομιλία για τους εξής δυο λόγους.Ο πρώτος λόγος είναι ότι θεωρήθηκε χωριάτικη και ο δεύτερος λόγος ότι δεν ακουγόταν τόσο "όμορφα".Υπάρχουν και άλλες ελληνικό-τατες λέξεις που όπως είναι φυσικό μιλιούνται από τους γεροντότερους,αλλά όχι από τους νεότε-ρους,γιατί δεν τις θεώρησαν και τόσο εύηχες.

Άλλη μια λέξη χαρακτηριστική είναι ο "αγός".Χρησιμοποιείται ειδικά για το αυλάκι που υπήρχε στην άκρη του δρόμου στα παλιά χρόνια και από κει κυλούσε το νερό που προερχόταν από τις κοινοτικές βρύσες [σουλνάρια].Ανά διαστήματα,ως και την δεκαετία του '50,βρισκόταν και ένα σουλνάρ ανά 50 - 100 μέτρα.Η λέξη σουλνάρ προέρχεται [από τη λέξη > σωλήν > σωλήνα > σωληνάριο]. Τα νερά που κυλούσαν στο αυλάκι ήταν ο λεγόμενος "άγος",και προέρχεται από την ελληνικότατη λέξη "αγω-γός".Και όλα αυτά τα νερά ακολουθώντας τον αγό κάθε δρόμου ενώνονταν με άλλους μεγαλύτε-ρους που διέσχιζαν το χωριό και χύνονταν στο χείμαρρο για να ποτίσουν τα χωράφια [Παλιόπκαδα, πλατανούδ'].

Άλλη μια λέξη που καταλαβαίνουμε ότι και αυτή είναι αρχαία ελληνική είναι το ρήμα "απείκασα" = κατάλαβα και χρησιμοποιείται στον αόριστο.Με την παρακάτω πρόταση θα δούμε πως η λέξη αυτή είναι ελληνικότατη: «Γύρ' σις άκιρα δεν σ΄ απείκασα καθόλου».

Κι από εδώ καταλαβαίνουμε ότι και η λέξη "άκιρα" είναι αρχαία και η ερμηνεία της προτάσεως είναι: ότι γύρισες αργά και δεν σε αντιλήφθηκα.

Από το "αράς, -άδος" [απ' όπου η αράδα] έγινε το ρήμα αραδίζω = περπατώ.

Αξιοσημείωτο είναι και το ρήμα "θέκω" -έθηκα.Αυτό το ρήμα το χρησιμοποιούν οι γεωργοί στη φυ-τεία του καπνού το Μάιο.

Αξιοσημείωτη είναι η λέξη "αγγειά".Ακόμη και σήμερα οι γέροντες χρησιμοποιούν αυτήν την λέξη, όπως π.χ. στην φράση : «Έλα να πλύνς τ' αγγειά» που η σημασία της λέξεως είναι τα πιάτα.

Μια όχι και τόσο εύηχη λέξη είναι "αρή" που σήμερα αντικαθίσταται απ' τη λέξη "καλέ"».Η λέξη "αρή" προέρχεται από το μωρή και το μωρή σε "αρή".Δύο εύχρηστες προτάσεις με το "αρή" που τις χρησιμοποιούσαν και τις χρησιμοποιούν στο καθημερινό τους λεξιλόγιο είναι οι εξής: «τι κάν'ς, αρή;» και «για που το' βαλες, αρή;»

Διαβάστε ακόμα:

Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΕΙΣ ΝΕΟΝ ΣΟΥΛΙ ΣΕΡΡΩΝ

SOS ΑΠΟ ΤΗΝ UNESCO ΓΙΑ 6.000 ΓΛΩΣΣΕΣ ΠΟΥ ΧΑΝΟΝΤΑΙ

Λεξικό Σουίδα (ή Σούδα)

Εν Ματαράγκα τη 8η Δεκεμβρίου 1907