Λαϊκές ιστορίες για τους καλικάντζαρους από τους παλιούς αρβανιτόφωνους των Μεσογείων

ΟΙ ΚΑΛΙΚΑΤΖΑΡΟΙ ΣΤΗΝ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ

Οι δοξασίες για τους καλικάντζαρους ήσαν στα Μεσόγεια σχεδόν όμοιες,όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα.Τους ονόμαζαν «κάλκες»,γένους θηλυκού,ονομ. η κάλκα.Πίστευαν πως ήσαν προηγουμέ-νως άνθρωποι πολύ κακοί,που είχαν κάνει διάφορα κακουργήματα και γι’ αυτό ο Θεός τους κατα-δίκασε να βρίσκονται σ’ αυτή την κατάσταση.Ήσαν μαύροι,πολύ αδύνατοι,κοκαλιάρηδες,μαλλιαροί και γυμνοί.

Έρχονταν στα σπίτια για να πειράζουν και να ενοχλούν τους ανθρώπους από την παραμονή των Χριστουγέννων και έφευγαν την παραμονή των Φώτων,όταν ερχόταν στα σπίτια ο παπάς ψάλλο-ντας το «Επεφάνη σήμερον τη οικουμένη και το φως σου,Κύριε,εσημειώθη εφ’ ημάς» και το «εν Ιορ-δάνη βαπτιζομένου σου,Κύριε».

Κατουρούσαν στα… αυτιά των ανθρώπων

Οι καλικάντζαροι έμπαιναν στα σπίτια τη νύχτα από τις καμινάδες ή από τις πόρτες,όταν δεν τις α-μπάρωναν καλά.Χτυπούσαν τους ανθρώπους που κοιμούνταν και κατουρούσαν μέσα στ’ αυτιά τους.Κατουρούσαν επίσης μέσα στα κανάτια που είχαν νερό ή σε άλλα δοχεία,έκαναν ζημιές,έσπα-γαν αντικείμενα και μαγάριζαν το καθετί.Γι’ αυτό οι νοικοκυρές βούλωναν καλά τα κανάτια τους, δεν άφηναν τη νύχτα ρούχα απλωμένα στην αυλή,για να μη τα μαγαρίσουν,έβαζαν τις γλάστρες μέσα στο δωμάτιο,για να μη τις κατουρήσουν και ξεραθούν τα φυτά.Σε όσους κρυφάκουγαν τις συ-νομιλίες άλλων,έλεγαν: «Μην κρυφακούς (αρβ.: μος μπα βεςς - μη στήνεις αυτί),γιατί τη νύχτα θα έρθουν οι κάλκες να σου κατουρήσουν το αυτί και θα κουφαθείς».

Τις μέρες των εορτών δεν έδεναν τις νύχτες τα σκυλιά,αλλά τα άφηναν ελεύθερα,ώστε να μπορούν να κυνηγούν τους καλικάντζαρους που έμπαιναν στις αυλές των σπιτιών.

Την παραμονή των Θεοφανείων,που έφευγαν τα ξωτικά,οι νοικοκυραίοι καθάριζαν τις καμινάδες των σπιτιών από τις καπνιές και τις στάχτες του τζακιού και τις πετούσαν μακριά,γιατί μπορεί να τις είχαν μαγαρίσει οι καλικάντζαροι.

Περιστατικά με καλικάντζαρους

1) Στο Λιόπεσι τα κορίτσια του Γιωρ’ Χούντα,επειδή φοβόντουσαν τους καλικάντζαρους,κοιμήθηκαν ένα βράδυ μαζί με τους γονείς τους.Παρόλα αυτά,μια απ’ αυτές,καθώς κοιμόταν,ξύπνησε νομίζο-ντας πως την μαγάρισε κάποιος καλικάντζαρος.Έβαλε τις φωνές και σήκωσε όλη τη γειτονιά στο ποδάρι.Στην πραγματικότητα δεν ήσαν ασφαλώς οι καλικάντζαροι,αλλά οι κλωστές της προκόβας (=είδος βαριάς φλοκάτης),με την οποία ήσαν σκεπασμένα τα κορίτσια,που μπήκαν στο αυτί της μιας απ’ αυτές και το γαργαλούσαν.Το αστείο ήταν πως τα κορίτσια ισχυρίζονταν ότι πραγματικά είδαν τους καλικάντζαρους.

2) Κάποιος Μεσογείτης έζεψε το μουλάρι του στο κάρο και πήγαινε τις μέρες των γιορτών στο Σκου-ντούπι (κοντά στο Μενίδι και Λιόσια),για ν’ αλέσει το στάρι του στο μύλο.Ξεκίνησε πολύ πρωί,δεν είχε ακόμα ξημερώσει.Κι ενώ αυτός οδηγούσε το κάρο,είδε ότι πάνω στα σακιά με το στάρι καθόταν ένας καλικάντζαρος,που τραγουδούσε κι έλεγε στ’ αρβανίτικα:

Άντε θες,κέτε θες

Εδέ νιέ κοκογκιέλ νε μες.

δηλ.: Από ’δω σακί, από κει σακί

κι ένας κόκορας στη μέση.

Ο άνθρωπος φοβήθηκε πολύ,κατέβηκε από το κάρο και συνέχισε το δρόμο του πεζός,τραβώντας το μουλάρι του από τα ηνία.Ο καλικάντζαρος τον συνόδευε από τη Μπότα εμπάρδε (=Άσπρα Χώματα) του Λιοπεσιού μέχρι το Σταυρό (αρβ.: «γκρικ»),οπότε ξημέρωσε και το εξωτικό εξαφανίστηκε.

«Καλικάντζαροι μαγαρισμένοι…»

Τις μέρες των εορτών οι γιαγιάδες έλεγαν στα μικρά παιδιά ιστορίες με καλικάντζαρους και τρα-γουδάκια,για να τους εξορκίσουν,όπως αυτό:

Καλκαντζάρ’ μαγαρίσουρ’

Καλκαντζάρ’ τε προγκίσουρ΄

Καλκαντζάρ’ με κουμπόρε

Εδέ με σκόπινε νε ντόρε

Ίκενι σε ντο να ζένε ντόρενε

Ντο μα μάρενε εδέ φόρενε.

δηλ.: Καλικαντζάροι μαγαρισμένοι

καλικαντζάροι προγκισμένοι

καλικαντζάροι με κουδούνια

Φύγετε γιατί το χέρι θα μας πιάσουν

τη δύναμή μας θα αρπάξουν.

Σημειώσεις Γιάννη Βασ. Πέππα: 1.Ανάρτηση της κ. Γ. Καλαβρέτζου στην fb ομάδα μου Αρβανίτες στις 2 Ιανουαρίου 2014,χωρίς αναφορά πηγής.Πιθανότατα,πρόκειται για κείμενο του Μεσογείτη ε-ρευνητή Γ. Πρόφη.

2.Η ιστορία με τον χωρικό που πήγαινε στον μύλο είναι κοινή (και συνήθως προσωποποιημένη) σχε-δόν σε όλες τις περιοχές των αρβανιτοφώνων.Το δίστιχο του καλικάντζαρου ποικίλλει.

3.Ας μεταφράσουμε σωστά το τελευταίο 6στιχο: 

Καλκαντζάροι μαγαρισμένοι

καλκαντζάροι προγκισμένοι

καλκαντζάροι με κουμπούρι (κουδούνια;)

και με ραβδί στο χέρι

Φύγετε,(γιατί) αν μας πιάσουν στα χέρια (τους)

θα μας πάρουν και τη δύναμή (μας).