Επανάσταση του 1821 και δημοτικό τραγούδι

 Επανάσταση του 1821 και δημοτικό τραγούδι 

Αναντίρρητα ξεχωριστή θέση μεταξύ των μνημείων του λόγου στο λαό μας κατέχουν τα τραγούδια. «Όχι μόνον ως ισχυρώς κινούντα την ψυχήν διά το απέριττον κάλλος,την αβίαστον απ-λότητα,την πρωτοτυπίαν και την φραστικήν δύναμιν και ενάργειαν,αλλά και ως ακρι-βέστερον παντός άλλου πνευματικού δημιουργήματος του λαού εμφαίνοντα τον ιδιά-ζοντα χαρακτήρα του έθνους...» σημειώνει χαρακτηριστικά ο Ν.Γ. Πολίτης στις «Εκλογές από τα τραγούδια του ελληνικού λαού».Ο ίδιος,ιδανικός θεματοφύλακας των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών και αξεπέραστος συλλέκτης αυτών των δημιουργημάτων ενός λαού προικισμένου με απαράμιλλη ποιητική φλέβα,τονίζει: «Η δημοτική ποίησις είναι η ασφαλεστάτη αφετηρία και το στερεότατον θεμέλιον πάσης δημιουργίας της ελληνικής τέχνης. Το έργον του ποιητού και του καλλιτέχνου είναι τελειότερον και μονιμώτερον,όταν τας ρίζας του έχη εις το πά-τριον έδαφος...Καθόλα δε η δημοτική ποίησις είναι τελεσφορώτατον όργανον της εθνι-κής αγωγής,εκτρέφουσα και συντηρούσα το εθνικόν φρόνημα, πας δ' Έλλην πρέπει να γιγνώσκη και μελετά τουλάχιστον τα κράτιστα και κυριώτατα των δημωδών λογοτεχνη-μάτων,μη αρκούμενος εις όσα τυχόν εν τω καθ' ημέραν βίω έχει αποκομίση εκ της προ-φορικής παραδόσεως...».

Απειράριθμα είναι τα δημοτικά τραγούδια που γεννήθηκαν απ' τα σπλάχνα του ελληνικού λαού στην ιστορική του διαδρομή,και,όπως είναι φυσικό,αφορούν όλες τις «λειτουργίες» της ανθρώπινης ύπαρξης.Έτσι,οι μελέτες κατανέμουν τα δημοτικά τραγούδια -ανάλογα με το περιεχόμενό τους- σε συγκεκριμένες κατηγορίες,οι σπουδαιότερες των οποίων είναι οι εξής: Ιστορικά τραγούδια, Κλέ-φτικα, Ακριτικά, Τραγούδια της αγάπης, Νυφιάτικα, Ναναρίσματα, Τραγούδια της ξενιτιάς, Μοι-ρολόγια και Περιγελαστικά.Αναφορικά με τα ιστορικά τραγούδια ο μελετητής τους Uhland ση-μειώνει: «… Λέγοντας δημώδη ιστορικά τραγούδια,εννοούμεν άσματα εκπηγάσαντα αμέ-σως εξ ιστορικών γεγονότων ή περιστάσεων και προωρισμένα να τραγουδούνται υπό του λαού…».

Ο πόλεμος αρχίνησε και ανάψαν τα τουφέκια.

Τον Ζέρβα και τον Μπότσαρη εφώναξε ο Τζαβέλας:

«Παιδιά μ’ ηρθ’ ώρα του σπαθιού κι ας πάψη το τουφέκι».

Κι όλοι έπιασαν και σπάσανε τις θήκαις των σπαθιών τους,

τους Τούρκους βάνουνε μπροστά, τους βάνουν σαν κριάρια …

Όσον αφορά τα κλέφτικα τραγούδια ο μελετητής Κ. Mendelssohn Bartholdy γράφει: «…Τα κλέ-φτικα τραγούδια νομίζεις πως είναι χείμαρροι αφρισμένοι,εκρέοντες όχι από ανθρώπινα χείλη,αλλ' από τους βράχους της Οίτης και του Ολύμπου…».  

Ο πλούσιος έχει τα φλωριά, έχει ο φτωχός τα γλέντια.

Άλλοι παινάνε τον πασά και άλλοι το βεζίρη,

μα ‘γω παινάω το σπαθί το τουρκοματωμένο,

το 'χει καμάρι η λεβεντιά, κι ο κλέφτης περηφάνεια…

«…Το δημοτικό τραγούδι του 1821, ως όρος και χαρακτηρισμός,εκτιμώ πως είναι αδόκιμο, δηλαδή δεν είναι κάτι ξεκομμένο και αυθαίρετο μέσα στη λαϊκή έκφραση και δημιουργία.Είναι σχετικά ένα μι-κρό κεφάλαιο που υμνεί κλέη και πάθη ηρώων μιαν ιστορική περίοδο που σηματοδότησε τη δη-μιουργία του νέου ελληνικού κράτους.Είναι προϊόν ιστορικής ανάγκης αλλά και εθνο-μουσικολογική συνήθεια που απαντάται σε όλους τους λαούς…». 

Το ιστορικό στοιχείο

Η υπερεκτίμηση μεγεθών σε πρόσωπα και τόπους είναι απαραίτητο ιστορικό στοιχείο,γιατί ο εχθρός πρέπει να υποτιμηθεί,να υπερκερασθεί και στη συνέχεια να κατατροπωθεί για να κραταιωθεί ο Έλληνας στον χώρο,την ιθαγένεια και την ιστορική του διάσταση.

Λάμπουν τα χιόνια στα βουνά κι ο ήλιος στα λαγκάδια,

λάμπουν και τ' αλαφρά σπαθιά των Κολοκοτρωναίων,

πό 'χουν τ' ασήμια τα πολλά, τις ασημένιες πάλαις,

τις πέντε αράδαις τα κουμπιά, τις έξι τα τσαπράζια,

οπού δεν καταδέχονται της γης να την πατήσουν...

«…Το δημοτικό τραγούδι ήθελε να εκφράσει το ανώτερο και το ιδεώδες», συνεχίζει ο Γ. Μελίκης, «… και ήταν συνυφασμένο ή και ενσωματωμένο μέσα στην δικαιοπρακτική του συναλλαγή που πάνω απ' όλα εκφράζεται στο τρίπτυχο: «Πατρίδα-Θρησκεία–Οικογένεια».Η θεματολογία τους προσω-πική,με διαπροσωπικές και κοινωνικές κυρίως προεκτάσεις επιβεβλημένες από τις ιστορικές συ-γκυρίες,κυρίως όμως από τα ευρωπαϊκά απελευθερωτικά κινήματα που για κάθε λαό υπόδουλο εί-ναι τα ίδια σε εκφραστικά μέσα και ένταση: Έρωτας,γενναιότητα,άθλοι και κατορθώματα και υπό-μνηση της καταγωγής …».

«… Η επανάσταση του '21 είναι ορόσημο και αφετηρία μιας πορείας. Γιατί έχουμε διάφορες ιστορικές απελευθερωτικές χρονολογίες. Π.χ. στη Μακεδονία το 1912 μετράει περισσότερο από το 1821. Ωστόσο όμως, το '21 εκφράζει μια γενικότερη ιστορική πράξη, το όραμα ενός υπόδουλου λαού.Ο Έλ-ληνας,κατεξοχήν οραματιστής από την προϊστορία του ακόμη,δημιούργησε έπη και τραγούδια μο-ναδικά και πολλά τόσο σε αριθμό,όσο και σε ποιότητα.Έτσι έχουμε εκατοντάδες τραγούδια όλων των κατηγοριών που αναφέρονται στα πρόσωπα,στους τόπους και στα κατορθώματα των ηρώων του 21 …».

Κρυφά το λένε τα πουλιά, κρυφά το λεν τ' αηδόνια,

κρυφά το λέει ο γούμενος από την Αγία Λαύρα:

«Παιδιά, για μεταλάβετε, για ξεμολογηθήτε,

δεν είν' ο περσινός καιρός κι ο φετεινός χειμώνας.

Μας ήρθε γη άνοιξη πικρή, το καλοκαίρι μαύρο,

γιατί σηκώθη πόλεμος και πολεμούν τους Τούρκους.

Να διώξουμ' όλη την Τουρκιά ή να χαθούμε ούλοι».

«… Τα φιλελληνικά κινήματα που δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη με τους λόγιους και ρομαντικούς "του αρχαίου ελληνικού κάλλους" σηματοδότησαν τις πρώτες καταγραφές.Ο Κλωντ Φωριέλ διέσω-σε μεταξύ των πρώτων και «εν θερμώ» τραγούδια του '21,όπως τ' άκουσε από τους επιζώντες ακόμη αγωνιστές.Έτσι,από τον Φωριέλ και μέχρι σήμερα εκατοντάδες καταγραφές δημοτικών τραγουδιών περιέσωσαν τραγούδια και αυτής της εποχής.Ένα σημαντικό στοιχείο στα τραγούδια αυτά είναι ότι μπορούμε να τα χρονολογήσουμε με ακρίβεια,ενώ για τα άλλα έχουμε πάντα τις γνωστές και σχε-τικές δυσκολίες …».

Είναι γεγονός ότι στα δημοτικά τραγούδια περιλαμβάνονται κυριολεκτικά τα ωραιότερα τραγούδια του ελληνικού λαού.Και όπως έλεγε και ο Ν.Γ. Πολίτης: «... εις τα τραγούδια και τας παραδόσεις ο εθνικός χαρακτήρ αποτυπώνεται ακραιφνής και ακίβδηλος…».

Ο Όλυμπος κι' ο Κίσσαβος τα δυο βουνά μαλώνουν

...Εγώ 'μαι ο Γερόλυμπος στον κόσμο ξακουσμένος.

Έχω εξήντα δυο κορφές, σαράντα μοναστήρια,

έχω γιατάκια κλέφτικα που ξεχειμάζουν κλέφτες...

Έχω και το χρυσόν αϊτό τον χρυσοπλουμισμένο,

πάνω στην πέτρα κάθεται και με τον ήλιο λέει.

Ένα μικρό καράβι μαζώνει τα πανιά,

ανοίγει την παντιέρα και πόλεμο ζητά.

Ζητά τον άγιο Τάφο και την Άγια Σοφιά.

Κι' ακόμα θα ζητήση τον Πατριάρχη μας,

οπού τον εκρεμάσαν για το ινάτι μας.

Καμπάναις θα χτυπήσουν πάν’ ς τα καμπαναρειά,

να σκάσουν οι χοτζάδες απάνου 'ς τα τζαμιά.

Κι' όσοι Χριστόν πιστεύουν και τον δοξάζουνε,

τον Τούρκο λογαριάζουν να τον μοιράζουνε.

ΤΟΥ ΜΠΡΑΪΜΗ

 Ο κούκος φέτο δε λαλεί, ούτε και θα λαλήση

παρά η τρυγόνα η χλιβερή το λέει το μοιρολόγι.

Φέτος μας ήρθεν η Αραπιά και κόβει και σκλαβώνει.

Εσκλάβωσαν μικρά παιδιά,γυναίκες με τους άντρες,

κ’ εσκότωσε λεβεντουργιά και καπεταναραίους.

Τα παλληκάρια του Μοριά κ’ οι έμορφαις της Πάτρας

ποτές δεν καταδέχονταν πεζοί να περπατήσουν,

και τώρα πώς κατάντησαν σκλάβοι 'ς τους Αρβανίταις!

Κλαίγουν οι μαύροι τη σκλαβιά, οπού είναι σκλαβωμένοι,

κλαίγουν και τον ξεχωρισμό, το πώς θα ξεχωρίσουν.

Ο ζωντανός ο χωρισμός παρηγοριά δεν έχει!

Αφήνει η μάννα το παιδί και το παιδί τη μάννα,

χωρίζει κ’ εν’ αντρόγυνο, μια μέρα ανταμωμένο.

[Το άσμα διεκτραγωδεί τα δεινοπαθήματα των Πελοποννησίων μετά την καταστολή της επανα-στάσεως του 1769 υπό των επιδραμόντων αλβανικών στιφών,που κι εδώ αποκαλούνται,παρεξη-γήσιμα,Αρβανίτες.Στις πηγές συχνά αναφέρονται,λόγω κοινής γεωγραφικής αφετηρίας,με τα ίδια ονόματα οι Έλληνες Χριστιανοί Αρβανίτες,όσο και τα τσιράκια των Οθωμανών,οι μουσουλμάνοι τουρκαλβανοί/σκιπτάρ].