Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ
ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ
του Ν. Κ. Πίνδου
Είναι γνωστό από πλήθος μελέτες,πως το λατινόφωνο ιδίωμα των Βλάχων
χρονολογείται από τον 3ο αι. π.Χ.Αντίθετα στην Δακία (παλιά ονομασία της
Ρουμανίας),η Λατινική διαδόθηκε 5 αιώνες μετά,δηλαδή στις αρχές του 2ου αι.
μ.Χ.Μάλιστα οι Ρουμάνοι έχασαν τελείως την μητρική τους γλώσσα,την Δακική
δηλαδή,σε αντίθεση με τους Έλληνες που διατήρησαν την Ελληνική γλώσσα ως
κύρια,και τα βλάχικα ήταν μία δευτερεύουσα γλώσσα σε ενδοοικογενειακό και μόνο
επίπεδο.Πλέον είναι κοινός τόπος ότι οι ομοιότητες στις δύο γλώσσες οφείλονται
σε άνοδο λατινόφωνων από το νότο προς τον Βορρά (τη σημερινή Ρουμανία),κατά τη
διάρκεια της Βυζαντινής και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, και όχι το αντίθετο.«Βλάχοι
λατινόφωνοι δεν κατέρχονται, αλλά ανέρχονται στη Δακία».Η βλάχικη ως
επί το πλείστον παραμένει προφορική.Οι Βλάχοι την χρησιμοποιούσαν
εν-δοοικογενειακά σε κλειστό κοινωνικό κύκλο.Ενώ άλλες λατινογενείς γλώσσες
έχουν γραπτά μνη-μεία από τον 9ο ή 10ο αιώνα (ισπανική, πορτογαλική).Οι Βλάχοι
την γλώσσα τους την χρησιμο-ποίησαν για προφορική μόνο συνεννόηση,χωρίς να
γραφτεί τίποτε σε αυτήν.Επίσης πρέπει να γίνει σαφές πως μία και ενιαία
βλάχικη γλώσσα δεν υπάρχει.
Εσωτερικό
δασκαλοκάλυβου: τα θρανία των
μαθητών
ήταν στρογγυλά κούτσουρα από μεγάλα δέντρα.
Οι μαθητικές τσάντες κεντητά
σακουλάκια.Κοντύλια
και πλάκες,τα εργαλεία μάθησης.
Αυτό που υπάρχει είναι αρκετές βλάχικες
διάλεκτοι ανάλογα την προέλευση των βλάχων (π.χ.
Αρβανιτόβλαχοι,Περιβολιώτες,Γραμμουστιάνοι κ.λπ.),και τις επιρροές που αυτοί
είχαν από γειτονι-κούς λαούς.
Απόπειρες να γραφεί έχουν γίνει αρκετές,κάνοντας
χρήση είτε του λατινικού είτε του ελληνικού αλφαβήτου. αυτές όμως
μόνο από λόγιους,γλωσσολόγους και λεξικογράφους,χωρίς να υπάρχει πρα-κτική
εφαρμογή τους.Ενδεικτικά: ο λόγιος Θεόδωρος
Αναστασίου Καβαλιώτης εξέδωσε το 1770 στη Βενετία την «Πρωτοπειρία»,ένα
εγχειρίδιο με προσευχές,γνωμικά,διηγήματα και καταχω-ρημένες 1.170 λέξεις σε
τρεις κάθετες στήλες,στην νεοελληνική,βλάχικη και αλβανική.Το 1802 ο Δανιήλ Μοσχοπολίτης εκδίδει την «Εισαγωγική
Διδασκαλία»,ένα τετράγλωσσο λεξικό «της ελ-ληνικής,της εν Μοισία
βλάχικης,της βουλγαρικής και της αλβανιτικής».
Εσωτερικό
δασκαλοκάλυβου: Εκτός από «θρανία» υπήρχε και
το κρεββάτι του δασκάλου.Ήταν πάντοτε σκεπασμένο με χρωματιστή βελέντζα.
Οι Βλάχοι μακριά από τα χωριά και οικισμούς
φρόντιζαν να μάθουν τα παιδιά τους
τα Ελληνικά γράμματα.Το σχολείο ήταν ένα
καλύβι
και ο δάσκαλος δικός τους έμμισθος.
Ακολούθησε η γραμματική της Βλάχικης γλώσσας,του Μ. Μπογιατζή,η οποία τυπώθηκε το 1813 στη Βιέννη (ο οποίος πρότεινε
το λατινικό αλφάβητο).Το «Ετυμολογικόν Λεξικόν της Κουτσοβλαχι-κής
Γλώσσης» του Κ. Νικολαΐδη (Αθήναι 1909) περιλαμβάνει 6.657 λέξεις εκ των οποίων
οι 3.560 έχουν ελληνική προέλευση,καταγωγή από αρχαίες ελληνικές λέξεις,είτε
μακεδονικές,είτε μυκηναϊ-κές,είτε δωρικές,δηλαδή σε ένα ποσοστό πάνω από
52%,(μάλιστα τα βλάχικα είναι το δεύτερο μετά το τσακωνικό ιδίωμα στην χρήση
«καθαρών» δωρικών λέξεων),οι 2.605 λέξεις έχουν λατινική,οι 185 λέξεις έχουν
σλαβική προέλευση,οι 150 λέξεις έχουν αλβανική προέλευση και οι υπόλοιπες 157
λέ-ξεις έχουν άγνωστη προέλευση.
Μάλιστα σε
πολλές από τις ελληνογενείς λέξεις η ετυμολογία ανάγεται στους
πρωτοαρχαι-οελληνικούς και ομηρικούς χρόνους.Νομίζω πως είναι σαφές πως αυτό
το 52% μας δίνει μία καθαρή εικόνα του τόπου γεννήσεως μιας γλώσσας,αλλά και
των ανθρώπων οι οποίοι την μιλούσαν. Γνωστό το παράδειγμα της λέξεως «ο·α» η οποία σημαίνει πρόβατο,όπως δηλαδή
ακριβώς έλεγαν το πρόβατο οι αρχαίοι Έλληνες και στους ομηρικούς
χρόνους.Παραθέτω εδώ έναν πίνακα με μερικές μόνο από τις λέξεις οι οποίες έχουν
αρχαιοελληνική (μυκηναϊκή και ομηρική) προέλευση.
Βλάχικες λέξεις,πιθανόν,μυκηναϊκές
Μυκηναϊκές Βλάχικες Ερμηνεία
ΜΕΡΙ
Νιέρι
Μέλι
ΜΕRDUΜΑ Αντούνου
νιέρι
Συλλέκτης μελιού
RΑΡΙΤΙRΥΑ
Ρόπτρου Ράφτης
ΡΑWΕΑ
Πάια
Προίκα
ΝΕWΟ
Νιέου
Αρνί γάλακτος
ΚUΡΕRΑ
Κούπα
Έθιμο γάμου
ΑΡΟRΕWΕ Απορίε ή πορίε Έθιμο γάμου
WΕΚΑΤΑ
Βάκα
Αγελάδα
IJΟ ή HUIΟS Χίου Γιος
(Μερικές) Βλάχικες λέξεις που
είναι ομηρικές
Ομηρικές Βλάχικες
Αυδή 'βντε (φωνή ανθρώπου)
Νώι Νώι (εμείς)
Μίνι Μίνι
(εμένα)
Μόρος Μόρο (θάνατος)
Εάω Εά (αφήνω)
Λίπα Λίπα
(ξίγκι)
Εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ,Αθήνα,φ. 25,16-30/09/2007,σελ. 9
► «Μυκηναϊκές οι ρίζες του λεξιλογίου των
Βλάχων»
-Η
ιστορία των Βλάχων αποτελεί ένα θέμα-ταμπού,τόσο για τους επιστήμονες όσο και
για τους πολιτικούς.Πώς αποφασίσατε να το αγγίξετε;
«Επιτέλους πρέπει να αγγίζουμε τα κρίσιμα και
τα φλέγοντα θέματα,τα οποία λέγονται "εθνικά".Η προπαγάνδα θέλει να
μας υπενθυμίζει ότι το θέμα των Βλάχων είναι εθνικό.Κι αλίμονο αν πούμε ότι
είναι ανύπαρκτο,όπως το Μακεδονικό.Κι επειδή η επίσημη Ελλάς
καθεύδει,αναλαμβάνονται τέτοιες πρωτοβουλίες για να ραπιστούν όλοι εκείνοι που
βρίσκοντας ελεύθερο πεδίο —και μάλιστα με δαπάνες του κράτους— εγείρουν εμμέσως
ή αμέσως θέμα βλαχικής μειονότητας.Οι Ελληνό-βλαχοι είναι γνήσιοι Έλληνες και
αυτό αποδεικνύεται περίτρανα.Λόγω του απρόσιτου σχεδόν του εδάφους στο οποίο διέμεναν
σε κατακτητές και της κλειστής οργάνωσης της κοινωνίας τους διατή-ρησαν την
αρχαιοελληνική τους καταβολή,όπως αποδεικνύεται από τα έθιμά τους.Αυτές τις
αρχαιοελληνικές ρίζες των εθίμων τους αποπειραθήκαμε να εντοπίσουμε και ν΄
αναδείξουμε».
-Τι
σας έκανε περισσότερο εντύπωση μελετώνrας την κοινωνία των Βλάχων και τις
αρχαι-οελληνικές συνήθειες;
«Οι
μυκηναϊκές ρίζες του βλάχικου λεξιλογίου,η μυκηναϊκή οργάνωση της βλαχικής
κοινω-νίας.Οι Βλάχοι είχαν αρχηγό,ο οποίος
επιβαλλόταν σε όλους τους άλλους. η οργάνωση της κοινωνί--ας τους ήταν
πατριαρχική.Παραπέμπει κατά μια έννοια στον Αγαμέμνονα,που ήταν ο αρχηγός και
τον σέβονταν και τον τιμούσαν όλοι».
—Πόσο
έχει διαφοροποιηθεί σήμερα η δομή της κοινωνίας των Βλάχων;
«Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄60
παρατηρήθηκαν οι πρώτες αλλαγές.Ως τότε ήταν σχεδόν απαγορευτικό να παντρευτεί
μια Βλάχα σύζυγο ο οποίος δεν ήταν Βλάχος.Με τα μεγάλα μετανα-στευτικά ρεύματα
—εσωτερικά και εξωτερικά— οι κοινωνίες αυτές ανοίχτηκαν προς τα αστικά κέντρα.Σήμερα,ελάχιστοι πια γνωρίζουν το βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα και συνήθως
αποσπα-σματικά.Γι΄ αυτό και πρέπει να γίνει μια προσπάθεια διάσωσης του
βλάχικου γλωσσικού ιδιώματος,ως ενός στοιχείου πολιτισμού.Το λεξιλόγιο των
Βλάχων κυριαρχείται από αρχαιο-ελληνικές λέξεις και μάλιστα Ομηρικές.Ακόμη κι ο
ίδιος ο Όμηρος,αν ερχόταν σήμερα στην Παλαιομάνινα θα έμενε κατάπληκτος
βλέποντας τους Βλάχους της περιοχής να μιλούν τη γλώσσα του».
ΘΕΛΕΙ ΚΑΙ ΡΩΤΗΜΑ ...ΔΙΟΤΙ, στο βιβλίο του «Τα βλάχικα έθιμα της
Παλαιομάνι-νας με αρχαιοελληνικές
ρίζες» (Εκδόσεις Παπαδήμα) εξετάζεται η κουλτούρα των Βλάχων της
Αιτωλοακαρνανίας και γίνονται συγκρίσεις
με τα αρχαιοελληνικά έ-θιμα και συνήθειες.Συζητούμε με τον συγγραφέα του
βιβλίου,τον δημοσιογράφο Δημήτρη
Στεργίου.
ΑΝΝΑ
ΣΤΕΡΓΙΟΥ annio@enet.gr
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ,30/06/2001,σελ.
2
0Ι ΒΛΑΧΟΙ … ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ
Του
Ν. Κ. ΠΙΝΔΟΥ
Τα πράγματα στην Ελλάδα έμοιαζαν να εξελίσσονταν ομαλά και μάλλον φυσιολογικά,μέχρι
την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη και την αιματηρή
διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας.Η γιουγκοσλαβική κρίση έφερε στην επιφάνεια
προβλήματα που ο Ψυχρός Πόλεμος είχε αποσιωπήσει.Τα Βαλκάνια
παρουσιάζονταν,για άλλη μια φορά,ως η πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης.Διάφορες
μειονοτικές ομάδες ταλανίζονταν και με τη σειρά τους ταλάνιζαν τα Βαλκάνια και
την Παγκόσμια Κοινότητα.Ήρθαν και πάλι στην επιφάνεια ξεχασμένοι από
δεκαετίες προβλη-ματισμοί,όπως το αν οι Βλάχοι αποτελούν μία μειονότητα και τι
είδους.
Η μέχρι τότε υποτονική και σπασμωδική δράση ολιγομελών «Αλυτρωτικών
Οργανώσεων»,κυρίως πέρα από τα Βαλκάνια,αναζωπυρώθηκε,επιχειρώντας να
παρουσιαστούν ως μοναδικοί εκφραστές και προασπιστές της όποιας βλάχικης
ταυτότητας.Αποκορύφωμα της αλυτρωτικής ενεργοποίησης ήταν η περίφημη «Πρόταση
1333» του Συμβουλίου της Ευρώπης.Στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 ένας
εντολοδόχος παρατηρητής,ο κ. De Pulg από την Καταλονία της Ισπανίας,βρέθηκε να ταξιδεύει για
λίγες μέρες στην Ελλάδα,επισκέφτηκε πρόχειρα ένα δύο βλάχικους συλλόγους και
ένα δυο βλαχοχώρια,από τις δεκάδες που υπάρχουν.Δίχως σοβαρότερη και ουσιαστική
ερευνητική διάθεση και με ελαφριά καρδιά προχώρησε σε μια έκθεση που με ισχυρή
δόση αφέλειας υιοθετήθηκε αβα-σάνιστα από το Συμβούλιο της
Ευρώπης.Παράλληλα,ξένοι,μη Βαλκάνιοι,ερευνητές άρχισαν να διατρέχουν τους
βλάχικους οικισμούς και τις εγκαταστάσεις εκατέρωθεν των συνόρων,αναζητώ-ντας
τους Βλάχους και ερευνώντας την ταυτότητά τους.Την ίδια περίοδο,διάφοροι «Μη
Κυβερνητικοί Οργανισμοί» (NGOs),κάποιοι διεθνούς εμβέλειας,όπως η «Helsinki Watch»,με αντικείμενο τα δικαιώ-ματα των διαφόρων επίσημων και μη μειονοτικών
ομάδων επιχειρούν να εκφράσουν τη δική τους άποψη.Επίσημα γραφεία της
Ευρωπαϊκής Ένωσης,όπως το «Γραφείο για τις Λιγότερες Ομιλούμενες Γλώσσες» (ΕΒLUL) κάνουν τις δικές τους παρεμβάσεις.Ημιεπίσημες κρατικές
οργανώσεις,όπως το «Κέντρο Έρευνας Μειονοτικών Ομάδων» (ΚΕΜΟ),ασχολούνται με
τους Βλάχους,θέλοντας ίσως να καλλιεργήσουν την εντύπωση πως η ελληνική
πολιτεία έχει πια ένα δεκτικό ευρωπαϊκό προφίλ.Εί-ναι αλήθεια πως και το
επίσημο ρουμανικό κράτος,έστω και παρασκηνιακά,αλλά κάποιες φορές εντελώς
απροκάλυπτα,στρέφει και πάλι το ενδιαφέρον του στους Βλάχους των άλλων
Βαλκανικών χωρών,κινώντας τα νήματα παλιών και γνωστών εθνικιστικών απόψεων.Ίσως
η πιο συζητημένη πρακτική,αν και σίγουρα καθόλου καινούργια, είναι η παροχή υποτροφιών
στα ρουμανικά πανεπιστημιακά ιδρύματα σε όσους δηλώνουν πως είναι «αλύτρωτοι
αδελφοί από τα Βαλκάνια».Λιγότερο γνωστό είναι το γεγονός πως η πρώην
Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας αναγνωρίστηκε επίσημα από τη Ρουμανία,όταν αυτή αποδέχτηκε να χαρακτηρίσει ως μειονότητα τους εκεί Βλάχους.Ο παλιός
γνωστός φορέας έκφρασης και δράσης,που είχε επιχειρήσει να δώσει σάρκα και οστά
στις απόψεις περί ταύτισης Βλάχων και Ρουμάνων ήδη από τα 1870,το
Μακεδο-Ρουμανικό Κομιτάτο επανιδρύθηκε και λειτουργεί και πάλι στο
Βουκουρέστι.Το State Departmentί των ΗΠΑ στις ετήσιες εκθέσεις του για την Ελλάδα κάνει
συχνά αναφορά για τους Βλάχους ως μια μειονοτική ομάδα.Μέχρι και το τουρκικό
Υπουργείο Εξωτερικών αναφέρεται στους Βλάχους και την προάσπιση μειονοτικών
δικαιωμάτων στην επίσημη ιστοσελίδα του στο διαδίκτυο,αγνοώντας ίσως την
ύπαρξη μερικών χιλιάδων μουσουλμάνων Βλάχων στη δική του
επικράτεια.Επιπλέον,ορισμένοι ελληνικοί εθνικιστικοί κύκλοι επανέφεραν στο
προσκήνιο τη σίγουρα μειοδοτική και στιγματισμένη δράση κάποιων Βλάχων κατά τη
διάρκεια της Κατοχής.Αυτή η ανακίνηση θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια
προσπάθεια να προσδοθούν διαστάσεις επικινδυνότητας στην όποια σύγχρονη
ενασχόληση με τους Βλάχους,επιστημονική ή πολιτική,και στις δραστηριότητες
των βλάχικων συλλόγων και της Ομοσπονδίας τους.Μέσα σε όλο αυτό το μπέρδεμα,η
ίδια η επίσημη ελληνική πολιτεία έμοιαζε ξαφνιασμένη,μουδιασμένη και ιδιαίτερα
επιφυλακτική.
Οι μόνοι που αντέδρασαν ουσιαστικά,έχοντας
να αντιμετωπίσουν αυτά τα κύματα παραπληροφόρησης,ήταν οι ίδιοι οι Βλάχοι της
Ελλάδας.Τους δινόταν η εντύπωση πως φαντάσματα του παρελ-θόντος και νέοι
αυτόκλητοι προστάτες και πάτρωνες,αγνοούσαν επιδεικτικά τη δική τους αίσθηση
για την ταυτότητά τους,την κοπιώδη δράση και τα επιτεύγματά τους.Η σύγχρονη
πραγματικότητα των Βλάχων της Ελλάδας και η κοινή αίσθηση για την όποια
ταυτότητά τους,που χαρακτηρίζει,πέρα από κάθε αμφιβολία,τη συντριπτική πλειοψηφία
τους,ήταν και παραμένει άλλη.Και μόνο η χρήση της λέξης μειονότητα τους
προκαλεί αλλεργία.Ωστόσο,οι πραγματικά αξιέπαινες επιστολές διαμαρ-τυρίας των
συλλογικών φορέων τους,που στάλθηκαν προς διάφορες κατευθύνσεις, μοιάζει να μην
είναι αρκετές.Δυστυχώς,οι προσπάθειες να ακουστούν πιο δυνατά και πιο καθαρά
οι δικές τους συλλογικές απόψεις δεν ήταν ούτε συστηματικές,ούτε συντονισμένες
και προς κάθε κατεύθυνση που μπορεί να ασχημονούσε.Τα λάθη δεν αποφεύχθηκαν,όπως
στην περίπτωση Μπλέτσα,όταν κάποιοι κινούμενοι από μάλλον υπέρμετρο
πατριωτισμό και προστατευτισμό μοιάζει να έδωσαν σάρκα και οστά σε έναν ανύπαρκτο
ήρωα,μίας ανύπαρκτης μειονότητας.Οι εμπλεκόμενοι έδωσαν μια πραγματικά
μοναδική ευκαιρία σε όλους όσους ήθελαν να ισχυρίζονται πως οι Βλάχοι στην
Ελλάδα καταπιέζονται και ακόμη χειρότερα,πως διώκονται.Το πραγματικό θύμα δεν
ήταν ο Μπλέ-τσας,ο οποίος ίσως τελικά βγήκε κερδισμένος από το όλο θέμα.Το θύμα
ήταν η εικόνα των Βλάχων της Ελλάδας.Η προσοχή των αυτόκλητων πατρώνων και προστατών
επικεντρώθηκε σε αυτό το μεμονωμένο επεισόδιο.Όλα τα σημαντικά επιτεύγματα των
Βλάχων στην Ελλάδα και όχι μόνο μέσα στις τελευταίες δεκαετίες,έμοιαζαν να
αγνοήθηκαν επιδεικτικά.Βέβαια,όλα αυτά τα επιτεύγ-ματα παραμένουν εκεί και
μαρτυρούν σε οποιονδήποτε αντικειμενικό και καλοπροαίρετο παρατη-ρητή πως οι
Βλάχοι της Ελλάδας μπορούν να χαρακτηριστούν από μία στερεή ισορροπία,ανάμεσα
στην όποια γλωσσική ή άλλη ετερότητά τους …
Εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ,φ. 13,16- 31/3/07,σελ. 10
Οι Σαρακατσάνοι της Πάρνηθας (Βλάχοι)
Δημ. Ν. Καλλιέρης
…
Οι διαφορές μεταξύ Σαρακατσάνων και Βλάχων
εντοπίζονται στη γλώσσα - οι πρώτοι δεν είναι δίγλωσσοι, μιλούν Ελληνικά- στην
ενδυμασία,στα ήθη και έθιμα,στην καταγωγή,στο όνομα.Οι Σαρακατσάνοι είναι
απο-κλειστικά νομαδικός λαός,οι Βλάχοι σημείωσαν πρόοδο στα γράμματα,το εμπόριο,στις
τέχνες και τον πολιτι-σμό.
Το 1923 ο γενικός επιθεωρητής Γεωργίας κ. Δημ. Συράκης
συνέταξε στατιστική κατά την οποία οι ανά την Ελλάδα διεσπαρμένοι Σαρακατσάνοι
ήσαν κατά προσέγγιση 6 περίπου χιλιάδες οικογένειες εκ των οποίων στην Στερεά
Ελλάδα 1112.Καραγκούνηδες από Αλβανία 786 περίπου οικογένειες, καμία όμως στη
Στερεά Ελλάδα και 3409 οικογένειες Κουτσοβλάχοι ημινομάδες εκ των οποίων μόνο
51 οικογένειες στην Αιτωλοακαρνανία79.Ώστε δεν μπορούμε να
αναζητήσουμε Βλάχους μεταξύ των Σαρακατσάνων της Πάρνηθας.Από τους πάρα πάνω
Κουτσοβλάχους λίγα έτη μετά ένας μεγάλος αριθμός μετανάστευσε οριστικά στην
περιοχή Δοβρουτσάς80 στη Ρουμανία εγκαταλείποντας ορει-νούς οικισμούς
του Βερμίου,του Βόρα,του Παΐκου και άλλων περιοχών.
Το θέμα των Βλάχων το χαρακτήριζε ανέκαθεν διχογνωμία.Η
λέξη βλάχος απαντά με πολλές σημασίες: 1) ο δίγλωσσος Έλληνας που μιλάει
βλάχικα 2) κάθε ορεσίβιος
βοσκός της ηπειρωτικής Ελλάδος 3) ο επαρχιώτης,ο
χωριάτης,ο άξεστος. Φράσεις: α)Εμείς οι βλάχοι όπως λάχει β)πονηρός ο βλάχος. Ετυμολογία: μενσ < νlah < Valah < Vοlcae (Γ. Μπαμπινιώτη,Λεξικόν της νέας Ελληνικής γλώσσας).
Οι Βλάχοι εμφανίζονται με διάφορα ονόματα: Κουτσοβλάχοι,Αρβανιτόβλαχοι,Καραγκούνοι, Φρασαριώτες,Τσιντσάροι.Οι ίδιοι δηλώνουν Αρωμούνοι (Armani).Οι Αρωμούνοι όπως και οι Ρωμιοί υπήρξαν Ρωμαίοι
πολίτες,οι πρώτοι εκλατινισμένοι και οι δεύτεροι ελληνόφωνοι.
Το θέμα των
Βλάχων δεν αποτέλεσε αντικείμενο ιστορικής έρευνας μόνο,αλλά και εθνικού
ενδιαφέροντος από το 1849,όταν οι Ρουμάνοι άρχισαν να διεκδικούν τους
Αρωμούνους της Ελλάδος ως ομογενείς των και να προβαίνουν σε συγκεκριμένες
προπαγανδιστικές ενέργειες.
Τρεις ήσαν οι θέσεις στις οποίες στήριξαν
την επιχειρηματολογία τους 1) το όνομα Βλάχος με φυλετική προέλευση 2) Η
γλώσσα των Αρωμούνων ως διάλεκτος της Ρουμανικής 3) Οι Αρωμούνοι της Ελλάδος
κατήλθαν από την αρχαία Δακία (Ρουμανία) στην Ελλάδα,σύμφωνα με βυζαντινούς
ιστορικούς και χρονο- γράφους.
Τι σημαίνει Βλάχος: Ο
διδάσκαλος του Γένους Κων. Κούμας από το 1832 υποστήριξε ότι το όνομα
«Βλάχοι» έφεραν οι λατινόφωνοι που δημιουργήθηκαν λόγω της εξάπλωσης της
λατινικής γλώσσας στο χώρο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.Δεν έχουν φυλετική
προέλευση, αλλά χαρακτηρίζονται ως Βλάχοι εκείνοι που μιλούν κάποια
συγκεκριμένη γλώσσα κι αυτή είναι η δημώδης λατινική όπως διαμορφώθηκε στους
τόπους που μιλήθηκε.Ο Σπ. Παπαγεωργίου,το 1908, υπέθεσε ότι προέρχεται από την
αιγυπτιακή Φελλάχος.Ο Ν. Α. Βέης την θεωρεί σλαυική.Ακολούθησαν ποικίλες
ερμηνείες από ειδικούς και μη.Ο Καρολίδης πιθανότερη θεωρεί την προερχόμενη
από το Γερμανικό Welsch με το οποίο οι Γερμανοί ονόμαζαν τους λατινικούς λαούς (Welsch=λαλώ βάρβαρα),ενώ ο Γεωργακάς ετυμολόγησε την λέξη από το όνομα Vοlcae (Ουόλκαι).Ο Στράβων (Βιβλ. Α΄,κεφ. Α,12) λέει (σε μετάφραση το
κείμενο).«Της χώρας που είναι στην απέναντι όχθη του ποταμού,το περισσότερον
μέρος κατέχουν οι Ουόλκαι, τους οποίους ονομάζουν Αρηκομίσκους».Ήσαν δυτικά του
ποταμού Ροδανού,είχαν πρωτεύουσα την Νέμαυσο (Nimes ) που είχε τα
προνόμια των λατινικών πόλεων. Οι Γερμανοί που απλώνονταν στα σύνορα της
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τα βρετανικά νησιά μέχρι τον Δούναβη αποκαλούσαν
τους υπηκόους του ρωμαϊκού κράτους Valah.Στην Χερσόνησο του Αίμου έγινε Vlah και στους
Βυζαντινούς Βλάχος.Τι ήσαν λοιπόν οι Βλάχοι; Αυτοί που μιλούσαν λατινικά.Η
άποψη αυτή είναι πλέον η κρατούσα.
Η Αρωμουνική γλώσσα:Μετά
από τόσους αιώνες ρωμαϊκής επικράτησης είναι αυταπόδεικτο να συνετέλεσαν στη
διάδοση της λατινικής γλώσσας στους κατακτηθέντες λαούς οι κατά καιρούς
ενταχθέντες στον ρωμαϊκό στρατό,οι δημιουργηθείσες αποικίες,η διείσδυση λόγω
της ανάπτυξης από την κατασκευή στρατιωτικών και εμπορικών δρόμων,οι
υπηρετήσαντες σε Ρωμαίους αυθέ-ντες,η πολιτισμική υπεροχή έναντι των
κατακτηθέντων.Ειδικά στην Ελλάδα δεν υπήρξε δυνατή η ταχεία και ολική υποχώρηση
της ελληνικής.Στις πόλεις,στην Πελοπόννησο και την Κεντρική Ελλά-δα,στα νησιά
εξακολούθησε να επικρατεί ο ελληνικός τρόπος ζωής.Στην Ήπειρο και τη Μακεδονία
δεν ίσχυσε το ίδιο.Δοκιμάστηκε η ελληνική γλώσσα.Η αδιάλειπτη ρωμαϊκή
επιστασία,η μόνιμη και πολυάριθμη στρατιωτική δύναμη,η στρατολογία εντοπίων και
επί πλέον η Εγνατία και οι καταλή-γοντες σ΄ αυτή δρόμοι αποτέλεσαν τις αιτίες να
δημιουργηθούν πιο στενές σχέσεις των
κατοίκων αυτών των περιοχών με τους Ρωμαίους.
Ο C. Tagliavini κατατάσσει σε τέσσερις ομάδες τις ρωμανικές (λατινογενείς)
γλώσσες που διαμορφώθηκαν με την πάροδο τόσων αιώνων
(Βαλκανο-ρωμανική,ιταλο-ρωμανική,Γαλλο-ρωμανική, Ιβηρο-ρωμανική) και διαιρεί τη
Ρουμανική σε τέσσερις διαλέκτους:
α)Δακορουμανική β)Αρωμουνική γ)Μεγλενιτική δ)Ιστρορρουμανική.Ο Ι. Coteanu πρώτα διακρίνει ανατολική και δυτική Λατινική και τονίζει ότι από την
πρώτη προήλθαν τρεις γλώσσες η Δαλματική,η Ρουμανική και η Αρωμουνική.
Η σχέση μεταξύ Αρωμουνικής και Ρουμανικής έχει διχάσει
τους ρωμανιστές-βαλκανιολόγους.Οι μεν,μεταξύ των οποίων οι περισσότεροι
Ρουμάνοι,θεωρούν ότι υπάρχει ομοιότητα,γενετική συγγέ-νεια μεταξύ των δυο
γλωσσών.Μαζί και ο Χαλκοκονδύλης που έγραψε: οι Αρωμούνοι της Πίνδου και οι
Δάκες του Δουνάβεως ομιλούν την ίδια γλώσσα.Είναι δύο ανεξάρτητες γλώσσες
τονίζουν οι άλ-λοι,στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και οι Ρουμάνοι Α. Xenopol,Ν.Jorga,Α. Graur,Ι. Coteanu.Την ανεξαρτησία των δύο γλωσσών στις ημέρες μας υποστηρίζει με θέρμη
ο ρωμανιστής-βαλκανιολό-γος Αχιλλέας Λαζάρου.Αναλύοντας τη δομή της Αρωμουνικής
(κουτσοβλαχικής) εξηγεί τη γένεσή της σε υπόστρωμα γετοδακικό.Με βάση τον χρόνο
κατάκτησης των ελληνικών χωρών (3ος-2ος π.Χ. αι.) και των
γετοδακικών (2ος μ.Χ.) υποστηρίζει ότι η Αρωμουνική προηγήθηκε της
Ρουμανικής.Το ελληνικό περιβάλλον στο οποίο γεννήθηκε η Αρωμουνική δεν την
ευνόησε να διαμορφωθεί σε γλώσσα ανεξάρτητη.Οι Γέτες και οι Δάκες
ενστερνίστηκαν τη νέα γλώσσα,την διέσωσαν μέχρι το 16° αι. προφορικά και μετά
τη μεταχειρίστηκαν και ως γραπτή.Η ελληνική επίδραση είναι ισχυρή σε όλη τη
δομή της Αρωμουνικής (φωνολογική,μορφολογική,συντακτική,λεξικολογική) με
αποτέλεσμα την ουσιαστική διαφοροποίησή της από την Ρουμανική.
Με τις πάρα πάνω θέσεις φαίνεται να συμφωνεί
και ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης: «Οι Βλάχοι μί-λησαν την Αρωμουνική με έντονη
την επίδραση και της αρχαίας Ελληνικής (στα Βλάχικα σώζονται λέξεις ελληνικές,όπως
urma <οδμή ή udare <ούθαρ,«μαστός,στήθος» κ.ά. που δεν διατηρήθηκαν στην
Κοινή Ελληνική),ενώ η γλώσσα των Ρουμάνων έχει επηρεασθεί από τη Γετοδακική».
Αρβανιτόβλαχοι (Ρεμένοι Βλάχοι) |
Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι.Παρουσία
Βλάχων στον ελληνικό χώρο αναφέρεται πρώτη φορά από τον Ι. Κεδρηνό σε
περιστατικό που έγινε το 976 στη θέση Καλαί Δρυς μεταξύ Καστοριάς και
Πρέσπας.Ο Δαβίδ -ένας από τους τέσσερις γιους του Σίσμαν,βοεβόδα του
Τύρνοβου,αδελφός του Σαμουήλ- θανατώθηκε από τους Βλάχους της Βαλκανικής.Ήσαν,γράφει,Δάκες
και Βέσσοι που πρώ-τα κατοικούσαν κοντά στον Δούναβη και τον Σάβα.Αγανάκτησαν οι
Ρωμαίοι, τους επιτέθηκαν και τους σκόρπισαν και διεσπάρησαν στην Ήπειρο,τη
Μακεδονία και την Ελλάδα.Η Αννα Κομνηνή αναφέρει το νομαδικό τους βίο και βλάχικο
χωριό στη Θεσσαλία,το Εξεβάν.Ο Νικήτας Χωνιάτης περιγράφει τους Βλάχους του
Αίμου,ο Κίννανος την παρουσία τους πέρα από τον Δούναβη στη Δακία και ο
Χαλκοκονδύλης σχετίζει τους Βλάχους της Δακίας με εκείνους της Πίνδου.Ο
ραββίνος Βενιαμίν από την Ισπανική πόλη Τουδέλα (12ος αι.) ονομάζει
Βλαχιά τη χώρα βόρεια του Σπερχειού.
Η νεότερη έρευνα.Τις πληροφορίες
αυτές αποδέχτηκαν χωρίς πρόσθετη έρευνα οι νεότεροι ιστορικοί και τις
εκμεταλλεύτηκαν προπαγανδιστικά οι Ρουμάνοι.Κατά τον Π. Αραβαντινό (1856) «Μερίς
των εν τη Μοισία Δακών απώκησεν εις τα περί την Πίνδον Ηπειρωτικά και Θεσσαλικά
μέρη». Όμοια και ο Παπαρρηγόπουλος δέχεται τις πληροφορίες των βυζαντινών.Οι
Ρουμάνοι προσπαθούν να επιβάλουν τις θέσεις τους με κάθε μέσον.Ο Weigand χαρακτηρίζεται και από τον Ν. Α. Βέη «ως δουλεύων μάλλον εις
πολιτικάς τάσεις ή εις την αφηρημένη επιστήμη».Αλλά και ο Ν. Α. Βέης
υπο-στήριξε την ξενική καταγωγή των Αρωμούνων και επηρέασε λόγω της επιστημοσύνης
του νεό-τερους.
Ακολούθησε όμως και στην Ελλάδα διεξοδικότερη έρευνα.Ο
Π. Καρολίδης απέκρουσε την κατα-γωγή των Βλάχων από τις χώρες πέραν του Δούναβη.Ο
Α. Κεραμόπουλος τεκμηρίωσε τη θεωρία της προέλευσης των Αρωμούνων από Έλληνες
οδοφύλακες εκλατινισθέντες.Συνέχισαν οι Κυριακί-δης,Γ. Κόλιας,Τσοπανάκης κ.ά.Με
το πρόβλημα των Βλάχων ασχολήθηκε και ο Βακαλόπουλος.Με-ταξύ άλλων επέμεινε στη
μαρτυρία του Ιωάννου Λυδού (6σς αιώνας) στο «Περί αρχών της Ρωμαίων
πολιτείας» που πρώτος ο Σωκρ. Λιάκος είχε επισημάνει.Ο Ι. Λυδός αναφερόμενος σε
ορισμένες διοικητικές μεταρρυθμίσεις του Ιωάννη Καππαδόκη κάνει τη διαπίστωση
ότι οι κάτοικοι των ευρωπαϊκών επαρχιών της αυτοκρατορίας,αν και ήσαν Έλληνες
οι περισσότεροι,μιλούσαν τα λα-τινικά,προπάντων οι δημόσιοι υπάλληλοι.Η γενική
αυτή παρατήρηση του Λυδού,λέει ο Βακαλό-πουλος,ενισχύει την πιθανότητα οι
κάτοικοι ορισμένων περιοχών,ιδίως απομονωμένων της υπαί-θρου να είχαν χάσει
τελείως τη γλώσσα τους και να μιλούσαν μόνο τα λατινικά.Και ρωτάει: Τι
απέγιναν αυτοί οι λατινόφωνοι ή οι δίγλωσσοι; Εξαφανίστηκαν χωρίς ν΄ αφήσουν
κανένα ίχνος; Η απάντηση συμβάλλει στη λύση του προβλήματος της καταγωγής
των Βλάχων.
Το χωρικό του Ι. Λυδού επηρέασε
τους ερευνητές.Παράδειγμα ο Ρουμάνος καθηγητής του Πανε-πιστημίου της
Κοπεγχάγης,ο οποίος όχι μόνο δέχτηκε την εντοπιότητα των Βλάχων,αλλά υποστήρι-ξε
την ελληνικότητα των λατινοφώνων (Βλάχων) της Χερσονήσου του Αίμου
γενικότερα,ενώ ο F. Ε. Peters αναγνωρίζει «Λατινικό Ελληνισμό» και «Ελληνικό Ελληνισμό».
Η εξέλιξη και η εθνική συμβολή των
Βλάχων.Αναδείχτηκαν ως κλέφτες και αρματολοί και ως αγωνιστές του ιερού
αγώνα το 1821.Διακρίθηκαν:Στη λαϊκή τέχνη,ιδιαίτερα ως χρυσοχόοι,ως έμπο-ροι
και καραγωγείς στα Βαλκάνια και πιο πέρα (δες και Train Stojanovic «Ο κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμπορος»),στα γράμματα,στην ποίηση,στην
επιστήμη,ως πανεπιστημιακοί δάσκαλοι,για-τροί,πολιτικοί,πρωθυπουργοί και
ιδιαίτερα ως εθνικοί ευεργέτες81.
Σημειώσεις
71.
Γ. Καββαδία:
72.
Κων. Κεφάλα:όπ.π.,σελ. 223,224.
73.
Άρης Πουλιανός:όπ.π.,σελ. 37επ.
74.
Κων. Τριανταφυλλίδης:«Η γενετική μελέτη των
Σαρακατσαναίων» Π.Ο.Σ.Σ. Πρώτο Συνέδριον Σαρακατσαναίων Ελλάδος και
Διασποράς.Σαρακατσαναίοι, Αθήνα 1996.
75.
Για τις σχετικά με την καταγωγή των Σαρακατσάνων θεωρίες
δες Δ. Γεωργακά: «Περί της καταγωγής των Σαρακατσάνων και του ονόματος
αυτών». Αρχείον Θρακικού Λαογραφικού Θη-σαυρού 12 και 14.
76.
Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη στο λήμμα Σαρακατσάνοι.
77.
78.
Στ. Κυριακίδης,Λαογραφία τόμος Η΄ τεύχος Γ΄ και Δ΄ σελ.
606-609.
79.
Κ. Δ. Καραβίδας: όπ.π.,σελ. 54 επ.
80.
Η Δοβρουτσά,περιοχή της Ρουμανίας.Περικλείεται από τον
Δούναβη,την Μαύρη Θάλασσα και τα σύνορα της Βουλγαρίας.
81. Ανωνύμου,Σύνοψις Χρονική,Κ. Ν. Σάθα «Μεσαιωνική
Βιβλιοθήκη» Τομ. Ζ΄- Π. Αραβαντινού,Χρονογραφία της Ηπείρου,Τομ. Β΄,σελ.
32/1856- Απ. Βακαλόπουλου,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού,Τομ. Α΄,σελ.
31-40,Έκδοση Β΄,Θεσσαλονίκη 1974- Του ίδιου,Ιστορία της
Μακεδονίας,1354-1833,Θεσσαλονίκη,1969- Ν. Α. Βέη, λήμμα «Βλάχοι» Εγκυκλοπαίδεια
Ελευθερουδάκη- Γ. Γεωργακά,όπ.π. (περί καταγωγής κ.λπ.)- Α. Κεραμόπουλου,Tι είναι οι
Κουτσόβλαχοι,1939-Κ. Κούμα,Ιστορία των μετά της Ελληνικής σχέσης αυτής,β΄
έκδοση 1986- Του ίδιου,Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς (λήμμα: Βλάχοι)-Του
ίδιου,Βλάχοι της Ελλάδος και Ευρωπαϊκή Ένωση- Γ. Μπαμπινιώτη,Λεξικό Νέας
Ελληνικής Γλώσσας,λήμμα: Βλάχοι- Κ. Παπαρρηγόπουλου,Iστορία του
Ελληνικού Έθνους,Τομ. Ε΄,σελ. 3047 επ. Έκδοση ογδόη- Κυρ. Σιμόπουλου,όπ.π.,Τομ.
Α΄,σελ. 217-231- Στράβωνος Γεωγραφικά,Βιβλ. Δ΄,κεφ. Α',12- Train Stojanovic,ο κατακτητής ορθόδοξος Βαλκάνιος έμπορος (Οικονομική δομή των
Βαλκανικών χωρών 15ος–19ος αιώνας,Μέλισσα)-...
Ενδεικτική Βιβλιογραφία εις Α. Λαζάρου,Η Αρωμουνική κ.λπ.,σελ. 365-396.
Για Περιοδικά
από Έλληνες: Άμαντο,Ανδριώτη,Βαγιακάκο,Ζακυθηνό,Κυριακίδη,Σ.
Λιάκο,Κ. Νικολαΐδη,Α. Πουλιανό,Α. Τσοπανάκη –
από την ξένη
βιβλιογραφία:
Περιοδικό Λ α μ π η
δ ό ν α, τ. 42,(7-9/2006),σσ. 21-24.
Σημείωση Γιάννη
Βασ. Πέππα: Τα παραπάνω κείμενα
ήσαν σκόρπια σε διά-φορα σημεία της ηλεκτρονικής αρχειακής αποθήκης μου.Χωρίς να
παρέμβω στη δομή τους,διαχώρισα τμήματά τους ώστε να συγκροτείται μια
λειτουργική ενό-τητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια να σχετίζονται με την ανάρτηση και να είναι ευπρεπή.
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.