To επίρρημα περδέ=καταγής

Ας δούμε κι ένα επίρρημα που συναντάμε στα αρβανίτικα,το περδέ.Σημαίνει κάτω,χάμω,κατα- γής.Λέμε στον άλλον: ρι περδέ που σημαίνει κάτσε κάτω.Στα τελευταία χρόνια της αρβανιτοφωνίας το έλεγαν εννοώντας κάτσε στη καρέκλα,κάτσε στο κάθισμα,κάτσε σ΄ ένα οποιοδήποτε μέσο από τα σχετικά (πεζούλι,στασίδι,πάγκο,πέτρα ή ότι άλλο πάνω στο οποίο κάθονται οι άνθρωποι).

Ας δούμε τώρα πως ετυμολογείται αυτό το τοπικό [σε τόπο στάση] επίρρημα.

Η λέξη γη αποτελεί συναίρεση του γέα.Υπάρχει βέβαια και ο πολύ γνωστός τύπος γαία.Μας έχει παραδοθεί σε διάφορες πηγές ο τύπος δη,παράλληλος και ταυτόσημος με το γη.Ίσως μάλιστα και το δη να είναι αρχαιότερος τύπος.Σε αυτό συνηγορεί ότι δεν έχουν διασωθεί πτώσεις και αριθμοί για το δη.Κυρίως το συναντάμε σε κείμενα σχετικά με τα Ελευσίνια μυστήρια.Η κυρίαρχη θεά εκεί ήταν η Δημήτηρ,η Δήμητρα.

 

Δημήτηρ (Δη + μήτηρ) σημαίνει μάνα γη και η Δήμητρα πράγματι ήταν η θεά της γεωργίας,της γονιμότητας,της καρποφορίας,της σοδειάς.Η γεννήτρα γη,αυτή που μετουσιώνει σε αγαθά και βλογήματα τους κόπους των ανθρώπων είχε αποτυπωθεί ως θεά Δήμητρα στον εκλογικευτικό πολυθεϊσμό των Ελλήνων.Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο τύπος Γημήτηρ δεν υπάρχει σε καμία πηγή.

Στα αρβανίτικα,αυτό το Ηπειρώτικο ιδίωμα της Ελληνικής,η γη ονομάζεται δι (δη,γενική: ε δέ-ουτ)!Συνώνυμο με το δη ήταν και το δα.Αυτό το αρχέγονο δα μας έχει απομείνει ως τώρα στη λέξη δάπεδο.Κάποιοι φιλόλογοι αναζητούν την αρχή του δα,στο δαν και το ζαν,δηλαδή στον Δία,Ζευς.

Ας αφήσουμε όμως αυτές τις ειδικές γλωσσολογικές ανιχνεύσεις και να ξαναέρθουμε στο αρβανί- τικο επίρρημά μας.Ακόμα και στα χρόνια μετά τον πόλεμο οι Αρβανίτες έτρωγαν στον σοφρά τους καθισμένοι κατάχαμα,δηλαδή περδέ.Επίσης,κοιμόντουσαν στη γη.Χρέη στρώματος επιτελούσαν ά- χυρα και διάφορα υφάσματα από την οικοτεχνία τους.Δηλαδή,όταν κάθονταν οι παλιοί αρβανίτες (και όχι μόνον αυτοί,βέβαια),κάθονταν πάνω στο έδαφος,πάνω στη γη,επί της γης,υπέρ του εδά- φους.Ας το δούμε αυτό αποτυπωμένο με τον εξαιρετικό αρχαϊκό τύπο δη: κάθονταν κατά γης,κα- τάχαμα,υπέρ δη.Αυτος ο εμπρόθετος προσδιορισμός υπέρ δη είναι το αρβανίτικο περδέ.

Υπάρχουν άλλα δύο στοιχεία που συνηγορούν με αυτή τη θέση: στα αρβανίτικα υπάρχει σε χρήση τελικού συνδέσμου (ίνα,για να) η λέξη περ που δεν είναι άλλη από το υπέρ που ενέχει ακριβώς αυτή την έννοια της κατεύθυνσης,του σκοπού,του τέλους (λέμε και σήμερα υπέρ των φτωχών,υπέρ ανε- γέρσεως,υπέρ πάντων.Έτσι και: υπέρ δέουτ !!!).

Το δεύτερο στοιχείο που επιρρωνύει τούτη την ετυμολογική θέση είναι το ρήμα δίεν=αφοδεύω, χέζω.Τα παλιά χρόνια οι άνθρωποι για να επιτελέσουν αυτή την βιολογική τους ανάγκη έπαιρναν την γνωστή στάση (βαθύ κάθισμα) που απαιτούσε ο λεγόμενος τούρκικος καμπινές.Αυτή η στάση φέρνει το ανθρώπινο σώμα σχεδόν σε επαφή με τη γη,δη,στην οποία αποβάλλει τα περιττώματά του.Έτσι λοιπόν,(συν)υποδηλωτικά,προέκυψε το ρήμα δίεν.Εξάλλου,και τα ρήματα αφοδεύω,ενερ- γούμαι που χρησιμοποιούμε για την ίδια πράξη,δεν είναι παρά συνυποδηλωτικά.

Το αρβανίτικο επίρρημα περδέ εν κατακλείδι,προέρχεται από φόρμες της αρχαίας ελληνικής αποδει- κνύοντας και αυτό το ελληνογενές των αρβανίτικων.

Γιάννης Βασ. Πέππας,Φιλόλογος-Συγγραφέας