Θα σου κόψω τις κοτσίδες...

"Ντο τα πρες κοτσίδετε": Τι λέει το πιο γνωστό παραδοσιακό ερωτικό αρβανίτικο τραγούδι.

Ίσως το πιο αγαπημένο ερωτικό τραγούδι των Αρβανιτών,ει- δικά στη Νότιο Ελλάδα.Το έχει τραγουδήσει στα αρβανίτικα και ο Γ. Μαργαρίτης κι είναι από τα τραγούδια που παίζονται πρώ- τα σε γάμους αρβανιτών στην περιοχή της Αργολιδοκορινθί- ας,της Καλαμάτας και της Λακωνίας (περιοχή Μάνης).Ο ρυθ- μός του είναι ο αρχαίος ρητός ανάπαιστος (υ υ-).

Ντο τα πρες κοτσίδετε (θα σου κόψω τις κοτσίδες)

Παραδοσιακό Αρβανίτικο τραγούδι

Μουσική/Στίχοι: Παραδοσιακό Αρβανίτικο τραγούδι/Παραδοσι- ακό

Ντο τα πρες κοτσίδετε

(θα σου κόψω τα κοτσίδια)

τε τα βερβίνιε γκα σκίντετε

(και θα στα πετάξω στα σκίνα)

Μόι κοτσίδε ντρέδουρε

(Τα κοτσίδια τα στριφτά)

Μόι σα τα κα μπλιέδουρε

(Πόσα σου 'χω μαζέψει)

Μόι κοτσίδε δραγκόλιε

(Κοτσίδα μου σαν δεντρογαλιά)

τε κε κέσε ν' αγκαλιέ

(να σε είχα στην αγκαλιά)

Ντο τα πρες κοτσίδε γκλιάτε

(Θα σου κόψω την μακριά κοτσίδα)

πο τσε ντούρτε γκα ιθάτε

(μόνο ντρέπομαι τον πατέρα σου)

Ντότε βίνιε νόνιε μπρέμε

(Ήθελα να 'ρθω ένα βράδυ)

πο τσε ντούρπε γκα γιοτέμε

(αλλά ντρέπομαι τη μάνα σου) *

Ντο τα πρες κοτσίδετε

(Θα σου κόψω τα κοτσίδια)

τε τα βερβίνιε γκα σκίντετε

(και θα στα πετάξω στα σκίνα)

* Εδώ αναφέρεται στη συνήθεια των Αρβανιτών να οργανώνουν απαγωγή της νύφης (όταν η οικο- γένεια δεν ήθελε τον γαμπρό),έθιμο που ακόμα και σήμερα κρατάει σε αρβανιτοχώρια.

Επίσης,είναι το πιο χαρακτηριστικό δείγμα ερωτικού τραγουδιού το οποίο αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο έβλεπαν οι Αρβανίτες τον έρωτα,δηλαδή σαν ένα συνονθύλευμα αντιπαλότητας και α- γάπης.

Πηγή: ΑΡΓΟΛΙΚΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ (Καθημερινή ηλεκτρονική εφημερίδα της Αργολίδας – www.argo- likeseidhseis.gr), 29.4.15 

Σχόλιο Γ. Β. Πέππα: Ελαχίστως επενέβην στους αρβανίτικους στίχους και καθόλου στην απόδοσή τους.Χρειάζονται μικροδιορθώσεις,αλλά προτίμησα ατόφια την πηγή.

Δείτε/ακούστε το τραγούδι οπτικοποιημένο πατώντας  εδώ

Το θέμα των μακριών μαλλιών (κοτσίδες) είναι τεράστιο.Ως μικρή εισαγωγή,παρουσιάζω τμήμα ερ- γασίας της φιλολόγου Κατ. Λαρεντζάκη:

Παρατηρώντας τις παραδοσιακές στολές που αναρτώνται κατά καιρούς (αρβανίτικες,ηπειρώτικες κλπ),αλλά και τις φωτογραφίες από γάμους παλαιών εποχών,ζευγάρια γαμπρού και νύφης με τους περίφημους νυφικούς κεφαλόδεσμους,πραγματικά περίτεχνους και διαχρονικό αντικείμενο επιστη- μονικής μελέτης,θα ήθελα να υπενθυμίσω τη σημασία που έχουν τα μαλλιά και η κόμμωση τόσο για τους άνδρες,όσο,βέβαια,και για τις γυναίκες στην ελληνική παράδοση όπως και στην αρχαιό- τητα.

Όπως γράφει η Κ. Κορρέ στο βιβλίο της "Νεοελληνικός Κεφαλόδεσμος",τα μαλλιά στη λαϊκή αντί- ληψη θεωρούνται πηγή δύναμης και ζωής,έδρα της ψυχής του ανθρώπου,ενώ συνδέονται με την ι- δέα της ανανέωσης,καθώς αυξάνονται και μετά τον θάνατο.Το κόψιμο των μαλλιών στην αρχαιό- τητα δεν επιτρεπόταν ή γινόταν σε ειδικές περιπτώσεις με αυστηρό τελετουργικό.Στον Όμηρο τα μακριά και περιποιημένα μαλλιά αποτέλεσαν ίδιον των θεών και των ευγενών,ενώ πολλαπλά είναι τα ομηρικά επίθετα που αναφέρονται σε γυναίκες χαρακτηρίζοντάς τες ως "ευπλόκαμος","καλλι- πλόκαμος" κλπ.

Στη νεώτερη ελληνική αντίληψη η ομορφιά μιας κοπέλας σε όλους τους τόπους της Ελλάδας με- τρούσε ανάλογα με το μήκος των μαλλιών της ("τα μαλλιά της κεφαλής σου εμορφαίνουν το κορμί σου"),αλλά και στην Κρήτη,στο Πωγώνι της Ηπείρου και σε άλλους τόπους οι κοπέλες συναγωνί- ζονται για το ποια θα έχει τις μακρύτερες και παχύτερες πλεξούδες.Στην Αττική και στα γύρω χω- ριά,στους γάμους,οι οποίοι γίνονταν πάντα στο μήνα Οκτώβρη,πιο όμορφη νύφη λογιζόταν εκείνη που είχε τις μακρύτερες πλεξούδες,ενώ στην Ήπειρο και αλλού συνηθιζόταν η παντρεμένη γυναίκα αμέσως μετά το γάμο να μην κυκλοφορεί πια με τις πλεξούδες της κάτω,αλλά να τις μαζεύει γύρω από το κεφάλι σε περίτεχνα σχήματα και να τις σκεπάζει με τη μπόλια καρφιτσώνοντας σε αυτήν διάφορες καρφίτσες-κοσμήματα συχνά όμοιες με αυτές της αρχαϊκής εποχής.Στους νεοελληνικούς χρόνους εξακολουθεί να σημειώνεται σαν λαϊκό έθιμο σε περίπτωση συμφοράς και πένθους τόσο το λύσιμο του κεφαλόδεσμου ή της καλύπτρας (αναφερόμενο και στην περίπτωση της Εκάβης που θρηνεί στον Όμηρο το θάνατο του γιου της,του Έκτορος), όσο και το ξέπλεγμα των μαλλιών:

Να πήτε της αγάπης μου,

της αγαπητικής μου,

να μην αλλάξει τη Λαμπρή,

ς' την εκκλησιά να μην πάει

να μην τα πλέξει τα μαλλιά,

να μην τα ρήξει πίσω

Το κόψιμο των πλούσιων μαλλιών στο πένθος και ως ένδειξη άρνησης των εγκοσμίων είναι ακόμα σύνηθες.Δείτε την Ελένη στο ομώνυμο έργο του Ευριπίδου στ. 1087 να λέγει: "εγώ δ΄ εις οίκους βάσα βοστρύχους τεμώ".

Ακόμα,σχετικά: Κάπου στη χερσόνησο του Καλάμου στο ΝΑ. άκρο της Ανάφης θα πρέπει να ευρέθη ο «Απόλλων του Στρά- νγκφορντ» ένα αριστουργηματικό έργο τέχνης,που εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο από το 1864.Άγαλμα-κούρος (ύψους 1,01 μ.) από πάριο μάρμαρο,που χρονολογείται μεταξύ 500-490 π.Χ.Με χέρια ελεύθερα,σε στάση φυσική,που ίσως κρατούσαν αντικείμενα,δείχνει την εξέλιξη του καλλιτεχνικού είδους των κούρων.Το σπουδαίο άγαλμα της Ανάφης εκλάπη από την Ελλάδα και φυγαδεύθηκε στην Βρετανία...

Ως γνωστόν κούροι φιλοτεχνούνταν μόνον στην Ελλάδα! Συ- νήθως από μάρμαρο,ήδη από την αρχαϊκή περίοδο της ελλη- νικής τέχνης (περίπου 600-480 π.Χ.).Όλοι οι κούροι εθεωρούντο ως απεικονίσεις του θεού Απόλλωνος ή άλλων θεών ή ηρώων, ενώ κάποιοι ήσαν και επιτύμβια στολίδια.Μια εξιδανικευμένη αναπαράσταση αξιών και αρετών...

Ο Απόλλων της Ανάφης (και όχι φυσικά ο «Απόλλων του Στράνγκφορντ») απεικονίζει έναν γυμνό νέο,που έχει τα μαλ- λιά του κατά τον αρχαϊκό τρόπο,πλεγμένα γύρω από το πί- σω μέρος και με μια ή δυο μπούκλες στο μέτωπο.Κάτι που σημαίνει πως φέρει επίσημη κόμμωση.Τα πόδια από κάτω α- πό τα γόνατα και τους βραχίονες από την μέση του δικεφάλου λείπουν.Όπως επίσης,το άκρον της μύτης και η δεξιά πλευρά του πηγουνιού,ενώ υπάρχουν και οι εκδορές.Στην πλάτη του διατηρούνται ίχνη αρχαίου χρώματος!

Όμως,το άγαλμα αυτό του νέου ονομάσθηκε «Απόλλων»,διότι έφερε φωτοστέφανο προφανώς τον Ήλιο! Τα μαλλιά του εί- ναι «τοξωτά» επάνω από το μέτωπο.Φέρει δύο σειρές μπούκλες σαν σπείρα.Ενώ ένα στενό «φιλέτο» περιτρέχει το πάνω από το κεφάλι και τις μπούκλες μέρος.Πάνω απ’ αυτό,η τρίχα παριστάνεται με κυματιστές επίπεδες κοτσίδες και ακτινοβολεί κάποιο στέμμα.Επάνω από το «φιλέτο» διακρίνονται οι κρώβυλοι.Διακρίνονται 5 οπές στα μαλλιά,μία επάνω από το κέντρο του μετώπου,μία επάνω από το δεξί αυτί,δύο επάνω από το αριστερό και μία,μεγαλύτερη,στην κορυφή του κεφαλιού.Προφα- νώς,εδώ στηριζόταν ένα είδος φωτοστέφανου,ίσως χρυσού! (Ως γνωστόν,το οικείο από την χριστιανι- κή αγιογραφία φωτοστέφανο του Χριστού,έχει τις ρίζες του στην αρχαία ελληνική γλυπτική).

Άλλο αξιοπαρατήρητο είναι πως ο ομφαλός τοποθετείται σχετικά υψηλά στην κοιλιά και έχει σχήμα «ματιού».Προφανώς δεν παραπέμπει στον ανθρώπινο ομφαλό,αλλά στον σχετικό με τον ομφαλό του Απόλλωνα (τον δήλιο και τον δελφικό)!

Ο Απόλλων της Ανάφης έχει γενικές ομοιότητες με στοιχεία από τα αετώματα του ναού της Αφαίας στην Αίγινα.

Το άγαλμα αυτό έκανε τον.... γύρο του κόσμου.Παντού το επεδείκνυε με περίσσια χαρά το Βρετανικό Μουσείο,καμαρώνοντας - «σαν γύφτικο σκεπάρνι» - για το κλοπιμαίο παράνομο απόκτημά του.Έτσι λοιπόν,ο «Απόλλων της Ανάφης» εκτέθηκε:

Το 1990 στην Καμπέρα Αυστραλίας,στην Εθνική Πινακοθήκη της Αυστραλίας,σε έκθεση με θέμα «Αρχαίοι Θησαυροί από το Βρετανικό Μουσείο» (24 Μαρτ.-10 Ιουν.).

Το 1990 στην Μελβούρνη Αυστραλίας,στο Μουσείο Victoria,σε έκθεση με το ίδιο θέμα (28 Ιουν.-23 Σεπτ.).

Το 1990 στο Τόκιο Ιαπωνίας,στο Setagaya Art Museum,σε έκθεση με το ίδιο θέμα (20 Οκτ.-9 Δεκ.).

Το 1991 στην Yamaguchi Ιαπωνίας,στο Νομαρχιακό Μουσείο Τέχνης,σε έκθεση με το ίδιο θέμα (5 Ιαν.-20 Φεβ.).

Το 1991 στην Osaka Ιαπωνίας,στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης,σε έκθεση με το ίδιο θέμα (9 Μαρτ.-7 Μαΐου).

Το 2012 στην Motya Ιταλίας,στο Museo Giuseppe Whitaker (Μάιος-Σεπτ.)

Τέλος,για τώρα,μ΄ ένα άλλο αρβανίτικο δημοτικό για κοτσίδες (παραλλαγή του αρχικού.Στην ουσί- α,τα αρβανίτικα δημοτικά αποτελούν ομαδοποιήσεις συναφών διστίχων κι ελαχίστως αυτοτελείς λαϊκές ποιητικές συλλήψεις):

Κοτσιδοδραγκολέ

Μόι κοτσίδε δρααγκολέ

βέτεμου στρο,βέτεμου φλιέ

Μόι κοτσίδε ντρέδουρου

σιούμου τε κα μπλιέρου

Ντο τα πρες κοτσίδετε

το τα ρβιν νε σκίντετε

Ντο τα πρες, ντο τα πρες

ντο τα πρες κορδέλιετε

ντο τα ρβιν γκα πέρετε

Απόδοση στα ελληνικά:

Μωρή,με την κοτσίδα σαν δραγκολιά

μόνη σου στρώνεις,μόνη σου κοιμάσαι

Μωρή,με τη στριφτή κοτσίδα,πολλά σου τα έχω μαζέψει

Θα σου κόψω τις κοτσίδες και θα τις πετάξω στα σκίνα

Θα τις κόψω,θα τις κόψω

θα τις κόψω τις κορδέλες

να τις πετάξω στα σκουπίδια.