Μαχαίρια

Ήταν πελεκημένοι πυριτόλιθοι και κατόπιν χάλκινες και σιδερένιες λεπίδες.Αργότερα οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι τα έκαναν αντικείμενα πολυτελείας,που έμοιαζαν με τα σημερινά (μικρά καλλωπι-στικά μαχαίρια,ονυχοκόπτες,μαχαίρια φρούτων με λεπίδα από κόκαλο ή ελεφαντόδοντο,λαβές από διάφορα πολύτιμα υλικά).Στον μεσαίωνα διακρίνονταν πολλά είδη:τα μαχαίρια οικιακής χρή-σης,μικρού μεγέθους,με μία κόψη,μερικές φορές με λεπίδα που τοποθετούνταν μέσα στη λαβή (ήδη υπήρχαν πολλές λεπίδες και αιχμηρά εργαλεία,όπως οι σημερινοί σουγιάδες).
•τα μαχαίρια της κουζίνας και της τραπεζαρίας (μεγάλα μαχαίρια κοπής με πλατιά λεπίδα ή μαχαί-ρια που αποτελούν μέλη του σερβίτσιου για ψωμί και άλλα είδη),τα κυνηγετικά μαχαίρια,τα στρα-τιωτικά μαχαίρια και τα τραπεζομάχαιρα των μοναστηριών,που είχαν πάνω στη λεπίδα τους προ-σευχές γραμμένες στη Λατινική και με τη μουσική τους σε νότες.Μέχρι τον 17ο αιώνα,όλα τα υλικά (μέταλλα,ξύλο,λίθοι,κέρατα,ελεφαντόδοντο,όστρακα) χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των λαβών,που καμιά φορά διακοσμούνταν με προσωπογραφίες ή με φανταστικά ζώα.
Η λεπίδα,που εκείνη την εποχή ήταν πάντοτε μυτερή,έγινε στρογγυλή στα μέσα του 17ου αιώνα, όταν εμφανίστηκε το πιρούνι.Οι λαβές πήραν διάφορα σχήματα και πάνω τους χαράζονταν διάφο-ρες αναπαραστάσεις,ενώ μερικές φορές κατασκευάζονταν από φαγεντιανή πορσελάνη.Στην εποχή μας μεταχειριζόμαστε το ανοξείδωτο ατσάλι με πλαστική λαβή.
•και υπάρχουν δύο ειδών μαχαίρια,τα μονοκόμματα,για το τραπέζι,και εκείνα που διπλώνουν,για την τσέπη. 
► Το μαχαίρι στη Λαογραφία.Η χρήση μαχαιριού,ιδιαίτερα μαυρομάνικου (με μαύρη λαβή) είναι πολύ συχνή σε πλήθος εθιμικών εκδηλώσεων (αποτρεπτικές του κακού ενέργειες,επωδές,έθιμα γεννήσεως,γαμήλιες συνήθειες κ.ά).Χρήση π.χ. μαυρομάνικου μαχαιριού μαρτυρείται ήδη από τον 15ο αιώνα για θεραπεία της επιληψίας,όπως συνηθίζεται και σε νεώτερους χρόνους σε διάφορα μέ-ρη (Κρήτη,Νάξο,Κύπρο,Αργολίδα κ.α).Μαυρομάνικο επίσης μαχαίρι χρησιμοποιείται και για άλλες ασθένειες ή παθήσεις,όπως είναι η αμυγδαλίτιδα,ο άνθρακας,η υδρωπικία,η γαστρεντερίτιδα κ.λπ.
Μαυρομάνικο μαχαίρι τοποθετούσαν κάτω από το μαξιλαράκι του παιδιού για προστασία του από δαιμονικά όντα,ή,για τον ίδιο σκοπό,στα ρούχα της λεχώνας (το τοποθετούσε η μαμμή).Και οι μελ-λόνυμφοι για λόγους προστασίας από το δέσιμο κρατούσαν πάνω τους μαυρομάνικο μαχαίρι (Κρή-τη) ή το τοποθετούσαν στο νυφικό στρώμα (Κορινθία) ή κάτω από το μαξιλάρι (Κύθνος) κ.λπ.Με το ίδιο όργανο σταύρωναν ή και σταυρώνουν ακόμη το υπέρθυρο του σπιτιού τους οι νεόνυμφοι μπαίνοντας για πρώτη φορά σ' αυτό μετά τη στέψη (Γορτυνία,Φθιώτιδα,Κρήτη κ.α.).
Δεν σπάνιζε και η αντίστροφη χρήση του μαχαιριού,για πρόκληση κακού στους νεόνυμφους,να ε-πιτύχει ο κατάδεσμος εναντίον τους (Νάξος,Πόντος κ.α.) ή για τη δημιουργία έχθρας μεταξύ του αντρογύνου.
Η χρήση τού μαυρομάνικου μαχαιριού συνηθιζόταν ακόμη και για τη χάραξη μαγικού κύκλου,την ανεύρεση χαμένου πράγματος,την ανακάλυψη κλέπτη,την κατασκευή φιλτροκαταδέσμων,επίσης στη μαντική κ.λπ.Μια άλλη διάστασή του είναι αυτή τής χειροτεχνίας,δεδομένου ότι το μαχαίρι α-ποτελούσε σε πολλά μέρη εξάρτημα της ανδρικής (σπανιότερα και της γυναικείας) ενδυμασίας. Στην Κρήτη π.χ. η μεγάλη ζήτησή του οδήγησε στη δημιουργία ανθηρών εργαστηρίων μαχαιρο-ποιίας,τα προϊόντα των οποίων αποτελούν μέχρι σήμερα και χαρακτηριστικά δείγματα λαϊκής τέχνης (αργυροχοϊας). 

Γ. Ν. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΙΔΗΣ 

ΒΙΒΛΙΟΓΡ.:Άννα Παπαμιχαήλ,«Χρήσις των μετάλλων εις μαγικάς,δεισιδαίμονας και άλλας ενεργείας εις τον βίον του λαού»,Επετηρίς Λαογραφικού Αρχείου ΙΖ' (1964),σ. 53-114 (σ. 68-85:μάχαιρα)/Ροδούλα Σταθάκη-Κούμαρη,«Το κρητικό μαχαίρι»,Αμάλθεια 42 (1980),σ. 89-94.

Μαχαιριά

Μουσική: Φοίβος Δεληβοριάς  Στίχοι: Δημήτρης Μπαλογιάννης  Ερμηνεία: Ρένα Μόρφη (Σούλη Ανατολή)