Ραπεντόσα

Πλατανιάς

Ραπεντόσα 

Ας δούμε το αρβανίτικο τοπωνύμιο Ραπεντόσα (Ραπ ε ντόσα=πλατάνι της γουρούνας,μεταφορικά: χοντρό,«παχύ» πλατάνι.Πρέπει να σημειωθεί ότι κάθε τοπωνύμιο ενδέχεται να διαθέτει κατά τό-πους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά παραγωγής του.Γενικά μιλώντας,ερμηνεύοντας μόνο τις λέξεις,Ρα-πεντόσα σημαίνει το μέρος που ξεχωρίζει ένα χοντρό πλατάνι).Συναντάται σε πολλές περιοχές που διέμεναν αρβανιτόφωνοι.Άλλες από αυτές είναι ευρέως γνωστές,άλλες λιγότερο.

Πλατάνι-ραπεντόσα

Έχω την εντύπωση ότι χαρακτηρίζονταν έτσι παραρεμάτιες περιοχές με κάποια κάλυψη από πλα-τάνια.Το τοπωνύμιο ήταν δυνατό να  διασταλεί χωρικά και να επεκταθεί σε μεγαλύτερη έκταση.Ραπ στα αρβανίτικα ονομάζεται το πλατάνι.Ραπεντόσα λοιπόν (κατά πως φαίνεται),σημαίνει περιοχή με πλατάνια,πλατανότοπος,πλατανιάς.Στη γενέτειρα μου,τον Βαρνάβα Αττικής,υπάρχουν τρία τουλά-χιστον σχετικά τοπωνύμια: Ραπ ιγκλιάτι,Λιουγκαράπιτ και Ρέπετε Τούρκουτ.Το πρώτο σημαίνει πε-ριοχή με ένα χαρακτηριστικό πλατάνι μακρύ,ψηλό και το δεύτερο η φυσική κοιλότητα,γούβα που δεσπόζει ένα πλατάνι.Το τρίτο τοπωνύμιο σημαίνει τα πλατάνια του Τούρκου.Είναι περιοχή προς το Γραμματικό και συνδέεται με πραγματικό γεγονός (1824),όπου ένας Βαρναβιώτης κρέμασε σε ένα απ΄ τα εκεί πλατάνια έναν Τούρκο.Περισσότερα γι΄ αυτό το θέμα δες εδώ.Παρατηρούμε επομένως ότι η τάση ονομασίας περιοχών με βάση τα πλατάνια ήταν διαδεδομένη.Είναι απόλυτα φυσικό,και αυτό δεν έχει να κάνει βέβαια μόνο με τους αρβανιτόφωνους,να χαρακτηρίζεται μια περιοχή με βά-ση την γεωγραφική ιδιότητά της ή με κάποιο άλλο μορφολογικό στοιχείο της που την ξεχωρίζει.

Ετυμολογία

Το αρβανίτικο ραπ στην γενική ενικού γίνεται ράπιτ (ράπ-ιτ),ενώ στον πληθυντικό ρέπετε (ρέπ-ετε).Στην γενική πληθυντικού: ρέπεβετ (ρέπ-εβετ).Παρατηρούμε ότι το ουσιαστικό διαθέτει δύο θέ-ματα (ραπ- και ρεπ-) ή ότι το θέμα του παρουσιάζει δύο τύπους.Αυτά θα μας φανούν χρήσιμα πα-ρακάτω.

Η λ. πλάτανος (θηλ.) συναντάται στον Αριστοφάνη (Ιππ. 528 & Νεφ. 1008),στον Πλάτωνα (Φαίδρ. 229Α κ.εξ.) κ.α. βέβαια.Αποτελεί νεότερο τύπο της λ. πλατάνιστος (Ιλ. Β 307,310 – Ηρόδ. 5. 119, 7. 27 & 31 κ.α.).Υπάρχει ακόμα ο πλατανιστούς (αντί του ορθού πλατανιστόεις) που σημαίνει δάσος από πλατάνια,όπως ακριβώς και ο πλατανών.

Το αρβανίτικο ραπ δεν αποτελεί δάνειο απ΄ τα Τουρκικά (duzlem) ούτε απ΄ τα Λατινικά (platanus) ούτε από άλλη Βαλκανική γλώσσα.Επίσης,δεν είναι ορατή συσχέτισή του με το αρχαιοελληνικό πλάτανος.Ο Γ. Μπαμπινιώτης στο εξαιρετικό και σπουδαίο Λεξικό του μας παραδίδει πολύτιμες πληροφορίες για την λ. πλάτανος (σελ. 1419): είναι αβεβαίου ετύμου και έχει υποστηριχτεί ότι πρό-κειται για δέντρο εισαχθέν [μαζί με το όνομά του] από την Ασία ή την ΝΑ Ευρώπη,αποτελεί δε πα-ρετυμολόγηση η εκδοχή παραγωγής του ονόματός του από το επίθ. πλατύς (κάτι που προτείνουν όλα τ΄ άλλα λεξικά της Αρχαίας).

Αν αληθεύουν αυτά στο λεξικό του κ. Γ. Μπαμπινιώτη,που εγώ εκτιμώ ως το πιθανότερο,καθίσταται φανερό γιατί διαφέρουν λεκτικά ραπ και πλάτανος.Το ραπ,έτσι,αποτελεί ριζική Ελληνική λέξη που κάποια κατοπινή στιγμή από τους βραδέως εξελισσόμενους γλωσσικά ακρινούς Ηπειρώτες (ίσως και στάσιμους) αποδόθηκε για την ονομασία του συγκεκριμένου (εισαχθέντος ;) δέντρου.

Οι γλωσσικές ρίζες ραπ- και ραφ- (ενδέχεται κατά Μπαμπινιώτη και ραψ- ) με όλα τα συναφή άλ-λων γλωσσών θέματα κατά τον Ι. Σταματάκο (δελ. 874) συμπεριλαμβάνονται σε αρχαιότατη ομάδα λέξεων και εννοιών.Έτσι: ράφανος (υποκ.: ραπάνιον),ράπυς,rapum,rapistrum,raba,repa,ραπίς κ.λπ.Ό-λα αυτά (και άλλα βέβαια,που για να μην κουράσω δεν παραθέτω) δηλώνουν εκφύσεις από τη γη, βλαστήματα από μικρά έως μεγάλα.Και όλα τα λεξικά καταλήγουν στην ιαπετική ρίζα verp- ή vrep- (θυμηθείτε το θέμα ρεπ- που εντοπίσαμε πιο πάνω) =στρέφω,εφ΄ όσον η αρχική σημασία των λέξε-ων της ομάδας είναι «ευλύγιστος κλάδος».

Έτσι,το αρβανίτικο ραπ αποκαθίσταται σημασιολογικά και εντάσσεται οργανικά στη νοηματική δέ-σμη που ανήκει.

Αυτά είναι τα αρβανίτικα! Βλέπει κανείς κάτι έξω από το λειτουργικό σύστημα και το ιδεολογικό πλαίσιο της Ελληνικής γλώσσας;

Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος

 

Το γιοφύρι της Ραπεντόσας.Ένωνε τα μικρά αρβανιτοχώρια Δαφνούλα (Πύλης) και Δαριμάρι (σήμερα,Δάφνη).Τα χωριουδάκια ερήμωσαν,τα πλατάνια χάθηκαν και το γεφύρι απέμεινε μόνο...

Τετάρτη, 27 Μαρτίου 2013. Γράφει ο Ορεσίβιος (Blog: ΠΕΝΤΕΛΗ)

ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΣΤΗ ΡΑΠΕΝΤΩΣΑ ΠΕΝΤΕΛΗΣ

Στην πευκόφυτη κοιλάδα μεταξύ του κυρίου όγκου της Πεντέλης και του Ικαρίου όρους (Διονυσο-βούνι) δηλ. στη σημερινή Ραπεντώσα,υπήρχε κατά την αρχαιότητα ο αρχαίος δήμος Ικαρία.Το όνομα του δήμου οφείλεται στον Ικάριο,τοπικό άρχοντα,ο οποίος έζησε την εποχή της βασιλείας του Παν-δίωνος του Β΄,και οι κάτοικοί του ανήκαν στην Αιγηίδα φυλή.Εκεί σώζονται μέχρι σήμερα τα ερείπια του Ιερού και του Θεάτρου του Διονύσου και του Ναού του Πυθίου Απόλλωνα.

Σε μικρή απόσταση από το διονυσιακό ιερό,επάνω σε ένα κάθετο βράχο,απ’ όπου κυλούσε μέχρι και λίγα χρόνια πριν ένας πανέμορφος καταρράκτης,υπάρχει το σπήλαιο που οι Ικαριώτες είχαν αφιε-ρώσει στο γιο της Σεμέλης.Εκεί κοντά υπήρχε ιερή πηγή,η οποία σήμερα έχει στερέψει.

Αν επιχειρήσει κάποιος να ανατρέξει στα αρχαία συγγράμματα προς ανεύρεση αναφορών σχετικών με το σπήλαιο,το μόνο σίγουρο είναι ότι θα απογοητευτεί· κανένας αρχαίος Έλληνας συγγραφέας δεν αναφέρεται σ’ αυτό,όπως και κανένας νεότερος λαογράφος ή περιηγητής (Έλληνας και ξένος). Αν πάλι αναζητήσει αρχαιολογικές και σπηλαιολογικές αναφορές,νομίζω ότι και πάλι θα αποβούν άκαρπες οι προσπάθειές του.

Οι μόνες πληροφορίες για το εν λόγω σπήλαιο (αν κάποιος γνωρίζει κάτι περισσότερο θα χαιρόμουν πολύ να με ενημέρωνε),βρίσκονται στο βιβλίο του Νίκου Νέζη,“Τα Βουνά της Αττικής”,όπου δια-βάζουμε:

«ΒΑ-Α του ιερού, δίπλα στον εκεί καταρράκτη, υπάρχει το ονομαζόμενο σπήλαιο Διονύσου, το οποίο μαζί με την διπλανή πηγή και τον προ του σπηλαίου εντοπισθέντα προϊστορικό οικισμό έχει χαρα-κτηριστεί με Υ.Α 21739/1628/9-8-75 (Φ.Ε.Κ. 1063Β/75) περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και προ-στατεύεται από ειδική νομοθεσία.Ο καταρράκτης που έπεφτε στη ρεματιά από ένα ύψος 20μ. έχει σήμερα στερέψει,  [1]  εξαιτίας των εργασιών του λατομείου της περιοχής  [2]  που έχει κυριολεκτικά καταστρέψει όλη την παλιά φυσική ομορφιά του ΝΑ μέρους του βουνού (Διονυσοβούνι),του καταρ-ράκτη και της ρεματιάς». (σελ. 58 – 59.)

Προ των τριών καταστροφικών πυρκαγιών των δύο τελευταίων δεκαετιών,τη γύρω του σπηλαίου περιοχή στόλιζε ένα –ασυγκρίτου κάλλους– δάσος αιωνόβιων πλατάνων.Το σπήλαιο ήταν αδύνα-το να εντοπιστεί από κάποιον που δε γνώριζε την περιοχή, εφόσον βρισκόταν πολύ καλά κρυμμένο μέσα στην πυκνή και σκιερή βλάστηση. 

Το μοναδικό πράγμα σήμερα που μαρτυρά λατρευτική χρήση του σπηλαίου είναι τα λαξευτά σκαλο-πάτια στην είσοδό του,τα οποία οδηγούν στον κυρίως θάλαμο.

Κατά τ’ άλλα,ουδέποτε έγινε λόγος από τους αρχαιολόγους για ευρήματα.Καταστράφηκαν και χάθηκαν ολοκληρωτικά στο διάβα των αιώνων.Κι αν αναλογιστούμε την ύπαρξη ερειπίων εκκλη-σίας  [3]  στο χώρο του διονυσιακού ιερού, ε, όλο και κάποιος μοναχός  θα έβαλε το «άγιο» χέρι του σ’ αυτά.

Το σπήλαιο αποτελείται από δύο θαλάμους.Τον κυρίως θάλαμο,αμέσως μετά τα σκαλοπάτια που είναι και ο μεγαλύτερος, και ένας μικρότερος στα αριστερά.

 Σημειώσεις

[1] Ο Νέζης,προφανώς,είχε επισκεφθεί το σπήλαιο σε περίοδο που ο καταρράκτης ήταν στεγνός.Αυ-τό δε σήμαινε πως είχε στερέψει ολοκληρωτικά,γιατί το 2002 (20 χρόνια μετά την κυκλοφορία του βι-βλίου του δηλαδή),τον είδα να τρέχει μεγαλοπρεπώς! Δυστυχώς όμως,αυτή η φορά ήταν και η τε-λευταία.

Θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό που αξιώθηκα να τον αντικρίσω έστω για μία και μοναδική φορά στη ζωή μου,και η απουσία του,κάθε φορά που περνώ από ’κει,είναι άκρως θλιβερή.Κάθε φορά που πλησιάζω αυτή την περιοχή κοντοστέκομαι,ελπίζοντας πως θ’ ακούσω εκείνο το γλυκό τραγούδι του νερού.Μάταια όμως.

[2] Ίσως να μην ευθύνεται το λατομείο γι’ αυτό,παρ΄ όλη βεβαίως την ανυπολόγιστη καταστροφή που έχει προκαλέσει στο φυσικό τοπίο.Το νερό του καταρράκτη ερχόταν από ρεματιά πάνω από τη σπηλιά και δυτικά του λατομείου.Απλώς στέρεψε η πηγή που τροφοδοτούσε τη ρεματιά και τον κα-ταρράκτη.

[3] Πρόκειται για παλαιοχριστιανική εκκλησία,η οποία είχε την ίδια μοίρα με το αρχαίο ιερό: δια-λύθηκε ολοσχερώς.Το μόνο που απέμεινε απ’ αυτήν είναι δύο μακρόστενα μάρμαρα που φέρουν τρεις σκαλιστούς σταυρούς και ρόδακες.