Αρβανίτικα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς

Αρβανίτικα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς

Στα παλιότερα χρόνια οι δίγλωσσοι αρβανιτόφωνοι Έλ-ληνες επέδειξαν μια ξεχωριστή,ενδιαφέρουσα και ά-κρως αξιοπαρατήρητη συμπεριφορά: μετέφεραν στο Η-πειρώτικο επικοινωνιακό ιδίωμά τους,τα αρβανίτικα, γνωστά δημοτικά τραγούδια,εκκλησιαστικούς ψαλμούς και ύμνους,καθώς και κάλαντα του Δωδεκαημέρου και του Λαζάρου! Πάνω σε δεδομένους μουσικούς σκο-πούς,ρυθμούς,δρόμους και τρόπους κούμπωσαν το ίδιο λεκτικό/νοηματικό περιεχόμενο μεταφερμένο στα αρβανίτικα! Πρόκειται για φαινόμενο εξαιρετικής κοινω-νιολογικής σπουδαιότητας,ιδιάζουσας λαογραφικής βα-ρύτητας και συνάμα συλλογική δημιουργία καλλιτεχνι-κού/πολιτιστικού ζηλευτού μεγέθους μια που,εκτός από την υψηλή πιστότητα απόδοσης νοή-ματος,εμφανίζεται στο τελικό προϊόν γλωσσοπλαστική ικανότητα και μια απρόσμενη λαϊκή ποι-ητικότητα που ξαφνιάζει με τον παλμό και τη ροή της.

Περιττεύει να αναφέρουμε ότι κανένα Πανεπιστημιακό τμήμα της χώρας μας δεν έχει ασχοληθεί (το γνωρίζουν άραγε;) μ΄ αυτή την σοβαρή περίπτωση.Αντιθέτως,με θλίψη παρατηρούμε,και το συναντάμε και στο διαδικτυακό περιβάλλον,εργασίες (και μεταπτυχιακές) μελών τμημάτων Γλωσ-σολογίας που τόσο αβασάνιστα,αβάσιμα κι ανεύθυνα κατατάσσουν τα αρβανίτικα,αυτό το μαρ-τυρημένο αρχαίο ιδίωμα των Ηπειρωτών Ελλήνων,εκτός της Ελληνικής γλώσσας...

Τα αρβανίτικα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς που παρουσιάζουμε φαίνεται να προέρχονται απ΄ την Δυτική Αττική,αλλά πιθανότατα αφορούν,εκφράζουν κι αντιπροσωπεύουν τους Αρβανίτες όλης της Ελλάδας.Ήταν αποθηκευμένα στα ηλεκτρονικά αρχεία μας από ιντερνετικό τόπο,μάλλον από ομάδα του facebook.Ο αναρτήσας εμφανώς δεν διέθετε οργανική σχέση με τα αρβανίτικα,απλά μετέφερε στο χαρτί όπως μπορούσε αυτά που άκουγε,χωρίς να κατανοεί τι καταγράφει.Κατά ευτυχή συγκυρία,ενώ εργαζόμουν πάνω στο θέμα,ο εξαιρετικός μελετητής της λαογραφίας των Αρβανιτών κι άριστος γνώστης των αρβανίτικων κ. Παναγιώτης Μπουραντάς ανάρτησε στο Youtoube (στις 28/12/2019),απ΄ το θαυμάσιο κανάλι του,Αρβανίτικα κάλαντα της Πρωτο-χρονιάς απ΄ τον Ασπρόπυργο,τοποθετούμενα στις αρχές του 20^ου αιώνα (https://youtu.be/ QGxFR4X1iaQ).Επρόκειτο για συναφή εκδοχή του υλικού που διέθετα.Έχοντας,έτσι,μιαν αξιόπι-στη κι ακριβή πηγή στα χέρια μου αποκατέστησα,κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο,όλους τους στίχους,με την βεβαιότητα ότι η ουσία έχει αποδοθεί:

Μίρε τε να βίνιε βιτ  ιρί,                                  Καλώς να μας έρθει ο νέος χρόνος,

μίρε τε  να πλικένι^ε!                                         καλώς να μας γλυκάνει!

Σι  νέστρε θόινε                                                 Σαν αύριο έλεγαν

τσίλι  τε  προτοβίνιε                                          όποιος να πρωτοέρθει

νε  ντέρε τ΄ αβλοπόρτες                                  στην πόρτα της αυλόπορτας

γκα  νι ταλάρ  τι γιάπινι.                                από ένα τάλιρο να (του) δώσετε.

Ου  θόμι περ  τε γκίγκενι                                 Σας λέμε για ν΄ ακούσετε

θάμ^ετε  ε  σιν  Βασίλιτ,                                     τα θαύματα του Άι Βασίλη,

τσε  ιστ  νιερί με αρετή,                                    που ΄ταν άνθρωπος με αρετή,

εδέ  σιούμε  γλικομίλι.                                      και πολύ γλυκομίλητος.

Νιέ  ιθάτε  ντρου  κέι  περ μπαστούν           Ένα ξερό ξύλο είχε για μπαστούνι

εκέι  περ  τε  κουμπίσεϊ                                    το ΄χε για ν΄ ακουμπάει

εδέ  άϊ,νιέ  ιθάτε  ντρου,                                    κι αυτό,ένα ξερό ξύλο,

βλαστάρετ^ε  νιόμε  χιούσι                                βλάστησε ένα χλωρό βλαστάρι

εδέ  νε μάλιε  ντε βλαστάρ                              και πάνω σ΄ αυτό το βλαστάρι

ντι  ζόκι  εκελαδίσνε                                         δυο πουλιά κελαηδήσανε

τσι  κέινε σίτε σι  διαμάντε                               που ΄χαν τα μάτια τους σαν διαμάντια

διαμάντ^ε  μπουκουράτε.                                   διαμάντια όμορφα.

Μπλίδουνι,βλέζερ,μπλίδουνι                         Μαζευτείτε,αδέρφια,μαζευτείτε

νε  κλίσε  περ τε  βέμι.                                       στην εκκλησιά  να πάμε.

Γκα  κλίσια τε  μος λίψενι                               Απ΄ την εκκλησία  μη λείψετε

καλή ψυχή τε κέμι.                                           καλή ψυχή (για)  να ΄χουμε.

Γκα  κλίσια  τούκε άρδουρ^ε,                            Απ΄ την εκκλησία μόλις έρθετε,

εφτίς  τραπέζι  στρόνι,                                      ευθύς τραπέζι  στρώστε, 

αν  ίστε δε  νονί φτωχό                                    κι αν είναι κανείς φτωχός

εδέ  άτε τε  θόνι.                                                 και (σ΄) αυτούς να πείτε.

Αν  ίστε  νονί  ισκλέπερ^ε                                Αν είναι κανείς αόμματος

ε  νέκ^ε  μουν τε βίνιε                                        και δεν μπορεί να έρθει

κιάλνι  γιου φαΐ  ν΄ ατιέ                                 πηγαίντε σεις  το φαγητό εκεί

π΄ αδέ  το  ίδιο ίστε.                                         κι έτσι το ίδιο είναι.

Ουθόμε  καλιμέριν                                          (Σας) είπαμε την καλημέρα

με  γκόλιε  εδέ με λιρ,                                      με το στόμα και με την λύρα,

εδέ γκα  μοτ                                                       και από του χρόνου

τε  γιέμι  μιρ,                                                      να ΄μαστε καλά,

εδέ  γκα  μοτ                                                      και (από) του χρόνου

τε  γιέμι  μιρ!                                                      να ΄μαστε καλά!

Τα κάλαντα αυτά τραγουδιούνται στο ρυθμό του «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά».Είναι πραγματικά ΑγιοΒασιλιάτικα,πλημμυρισμένα από θετική σκέψη,καλοσύνη,ανθρωπιά και τον απαραίτητο ευ-ετηρικό συμβολισμό^. όλο αυτό που θα λέγαμε Χριστιανική αγάπη! Ακόμα,άνετα παρατηρεί κανείς το πλήθος των ατόφιων Ελληνικών λέξεων (αβλοπόρτες [=αυλόπορτας^. στ΄ αρβανίτικα: αβλοπόρτ γεν.: αβλοπόρτες],θάμ^ετε [=θάματα],με αρετή,γλικομίλι [=γλυκομίλητος],μπαστούν [=μπαστού-νι],κουμπίσεϊ [=ακουμπάει],βλαστάρετ^ε [=βλάστησε],βλαστάρ [=βλαστάρι],εκελαδίσνε [κελαηδήσα-νε],διαμάντε [=διαμάντια],κλίσια [=εκκλησία],λίψενι [=λείψετε],καλή ψυχή,εφτίς τραπέζι στρόνι [=ευθύς τραπέζι στρώστε],αν,φτωχό,φαΐ,καλιμέριν [στ΄ αρβανίτικα η κατάληξη της αιτιατικής ενικού είναι: -ιν,δηλαδή το –ην της αρχαίας^. τιμ-ήν,προσοχ-ήν,λύπ-ην κ.λπ.],λιρ [=λύρα]). Προσθέτουμε και το προτοβίνιε [=πρωτοέρθει].

Ο παράλληλα με την κυρίαρχη Ελληνική χρησιμοποιούμενος παλαιότερα απ΄ τους αρβανίτικης καταγωγής Έλληνες επικοινωνιακός κώδικας,τα αρβανίτικα,ήταν ένα φτωχό σύνολο που,κατά τον Δημ. Καλλιέρη,έναν άλλο Ασπροπυργιώτη σπουδαίο ερευνητή/μελετητή της ελληνό-σπλαχνης αρβανιτιάς,στην ακμή τους (να το πούμε έτσι^. γύρω στο 1700) δεν ξεπερνούσαν τις 6.000 λέξεις.Χωρίς αφηρημένες έννοιες και με περιορισμένο κορμό ρημάτων.Σε Αρβανίτικο Λε-ξικό που συντάσσω τα τελευταία 15 χρόνια έχω μόλις ξεπεράσει τις 2.000 λέξεις και εκτιμώ βά-σιμα ότι δεν πρόκειται να ξεπεράσουν τις 3.000,αν αυτό λέει κάτι.

Για να μην μακρύνει τούτη η παρέκβαση,κρατάμε απ΄ τα παραπάνω Κάλαντα τις δυο συνι-στώσες της συνείδησης και ψυχής των Αρβανιτών: βαθιά Ορθόδοξη πίστη και Ελληνική γλώσσα!

Μια και ανέφερα παραπάνω τον κ. Παναγιώτη Μπουραντά,αξίζει και πρέπει να σταθώ στην πρακτική του: στο έργο του αποδίδει τα αρβανίτικα μόνον προφορικά,δεν τα καταγράφει.Αυτό είναι λογικό (και απόλυτα σεβαστό),καθώς τα αρβανίτικα μόνο μιλιόντουσαν,δεν διέθεταν αλ-φάβητο,δεν συγκροτούσαν γλώσσα,ήσαν απλά ένα κουβεντιαστό αρχαίο απομεινάρι της Ελ-ληνικής στην Ήπειρο.Όποτε χρειάζονταν οι Αρβανίτες γραπτό κείμενο,χρησιμοποιούσαν την κυ-ρίαρχη Ελληνική.Ο Δημήτρης Γιώτας έχει δημοσιεύσει ντοκουμέντα δικαιοπραξίας αρβανι-τόφωνων του Μενιδίου κατά τον 18^ο αιώνα στην Ελληνική,που με την πρώτη ευκαιρία θα τα παρουσιάσω κι εδώ.

Βέβαια,σε τούτον τον ιστότοπο,όπου συχνά επιχειρώ ετυμολογική ανάλυση αρβανίτικων λέ-ξεων,χρησιμοποιώ το οικείο,προσήκον και μητρικό Ελληνικό αλφάβητο.Συνιστά γλωσσολογική αναγκαιότητα,επιταγή μεθοδολογίας,αλλά και μεγάλη διευκόλυνση η χρήση της (κατα)γραφής.

Το βίντεο με τα Αρβανίτικα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς του κ. Παναγιώτη Μπουραντά είναι αυτό:

Στις 16 Δεκεμβρίου του 2013 στην fbική ομάδα ΣΤΕΙΡΙ δημοσιεύτηκε το εξής θέμα:

Αρβανίτικα κάλαντα

Τα Κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχετικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κάθε χρόνο,κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών (Χριστουγέννων,Πρωτοχρονιάς,Θεοφανίων,ακόμη και των Βαΐων (ή Λαζάρου),με εξαίρεση της Μεγάλης Παρασκευής που είναι κατανυκτικά.Τα αρβανίτικα κάλαντα που είναι καταγεγραμμένα στο Νομό Βοιωτίας είναι:

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς περιοχής Στειρίου Βοιωτίας

Σίν Βασίλη βγιέν                             Ο Άγιος Βασίλης έρχεται

μπόρα ι πιλκιέν.                              το χιόνι του αρέσει.

Βγιέν  μ΄ντα νε μές ε νάτες               Έρχεται μέσα στη μέση της νύχτας

Δεμάτ  τε κα γιάπιν .                        δώρα να μας δώσει.

Σίν Βασίλη βγιέν                              Ο Άγιος Βασίλης έρχεται

Γενάρη ντίχετ.                                  ο Γενάρης προβάλει.

Ζόνιεν περιμένιμ                              Την κυρά περιμένουμε

τσι βγιέν σίπερ πάρ                          που έρχεται από τον επάνω δρόμο

δίπλιετ γκαρκούαρ νε γκομάρ.                    Δίπλιες  (γλυκά) φορτωμένες στο γαϊδούρι.

Δίπλιες = Πρωτοχρονιάτικο παραδοσιακό γλυκό

Ένας χρήστης,με σχόλιό του,πρόσθεσε ένα ακόμη τρίστιχο:

Σιν Βασίλη βγεν γκα Τσουκλίδι               Ο Άι Βασίλης έρχεται απ΄ το Τσουκλίδι

με πίνγκα, με κ'πούτς'ς                           με τσαρούχια, με παπούτσια,

με νι τράπου'λλ ντ' μπουρ'ςς...                 με μια τράπουλα στην τσέπη...

Τσουκλίδι είναι μια περιοχή στην Χασιά,όπου ζούσαν οι Τσουκλιδαίοι άρχοντες την εποχή εκείνη και έδιναν τα πρώτα λεφτά στους καλησπέρηδες^. έτσι έλεγαν τα άτομα που έλεγαν τα κάλαντα.. εδώ στο χωριό τα κάλαντα τα έλεγαν βράδυ,αρχές του 19ου

Παρουσιάζω την όλη ανάρτηση,όπως είχε.Δεν γνωρίζω τι μουσικός σκοπός συνόδευε αυτά τα κάλαντα.Είναι φανερό ότι πρόκειται για πρωτογενή δημιουργία κι όχι για απόδοση/μίμηση του «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά».Το άτομο που παρεμβλήθη με σχόλιο προφανώς ήταν απ΄ την Χασιά Αττικής και το τρίστιχο που παρουσίασε αποδεικνύει τις κατά τόπους διαφοροποιήσεις ενός βασικού κορμού,δηλαδή έχουμε να κάνουμε με γνήσια δημώδη παραγωγή.

Τέλος,ακούστε/δείτε (youtube): 

Παραδοσιακά Κάλαντα στα Αρβανίτικα

διαβάστε/κατεβάστε το βιβλίο:

Βάσω Κιούση,Τα Κάλαντα στα Μεσόγεια

Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος