Εικόνα 1 |
Γνωρίζω ότι στις οικογένειες του Βαρνάβα,γενέτειράς μου,διασώζεται ένας πραγματικός φωτο-γραφικός θησαυρός με ιστορική και λαογραφική,τουλάχιστον,σπουδαιότητα.Θυμάμαι,πιο περα-σμένα,είχα δει απίστευτες φωτογραφίες σε Βαρναβιώτικα σπίτια,σημαντικές όχι μόνο για την πα-λαιότητά τους,αλλά και για την ατόφια καταγραφή του περασμένου τρόπου ζωής,ενός διαφορετι-κού έθους και μιας άλλης κοινωνικής οργάνωσης.
Συνήθιζαν οι Βαρναβιώτες να αναρτούν στους σπιτικούς καθρέφτες τους (καμμιά φορά ήταν υπερ-μεγέθεις) πολλές φωτογραφίες από διάφορες στιγμές,καταστάσεις και περιόδους.Τα κριτήρια επι-λογής γι΄ αυτήν τη δημόσια έκθεση ήσαν ξεχωριστά και ιδιαίτερα κάθε φορά.Κάθε οικογένεια έκρινε με τις δικές της ιεραρχήσεις και βαθμούς προτεραιότητας τι φωτογραφίες θα σφηνωθούν στον καθρέφτη,θα μπουν στο πάνω χείλος του τζακιού και στο τραπέζι ή θα κρεμαστούν κορνιζα-ρισμένες στους τοίχους.Κι αποτελούσαν πράγματι δημόσιο θέαμα,όχι μόνο γιατί τα σπίτια τότε ήταν ανοιχτά και οι κοινωνικές επαφές και σχέσεις πολύ σφιχτές,αλληλοεξαρτώμενες,συντροφι-κές,αμφίδρομες και συμπορευόμενες,αλλά κυρίως επειδή κυριαρχούσε στην κοινότητα των ανθρώ-πων μια γρανιτώδης δεσμευτική ιδεολογία καθημερινότητας: η καθαρότητα συμπεριφοράς,η τιμι-ότητα στις δοσοληψίες και αυστηροί (συντηρητικοί) κανόνες ηθικής.Η ατομικότητα υποτασσόταν/εντασσόταν σε έναν δημόσιο κώδικα ευθύνης.
Στην Εικόνα 1 αποτυπώνεται στιγμή από εκδήλωση στο Δημοτικό σχολείο του Βαρνάβα Αττι-κής,το 1951.Σαφώς πρόκειται για σχολική γιορτή.Το πιστοποιεί η Ελληνική σημαία,κρεμασμένη στην πόρτα του σχολείου.Τα κοντομάνικα που φορούν κάποιοι παρευρισκόμενοι,κυρίως παιδιά, μας παραπέμπουν σε ανοιξιάτικη περίοδο.Έτσι,λογικά,θα πρόκειται για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου.Το παιδάκι στο κέντρο είναι ντυμένο παπαδάκι και κρατά Σταυρό μάλλον.Γυναίκες,πα-ραδόξως,δεν εντοπίζονται.Η παρουσία του ιερέα μας οδηγεί στη σκέψη ότι ίσως τότε η εορταστική δοξολογία της Εθνικής επετείου να ετελείτο στο σχολείο και όχι στην Εκκλησία,όπως την έζησα εγώ,ως μαθητής,στα χρόνια 1967-1973.Ίσως...
Ο ιερέας είναι ο παπα-Χρήστος Παπαγρηγορίου απ΄ τις Πετριές της Εύβοιας.Έμεινε αρκετά χρό-νια στον Βαρνάβα με την οικογένειά του και μάλιστα μία κόρη του,η Μαγδαληνή, παντρεύτηκε τον Τάσο Κατσίκη (του Γκούμα) και ρίζωσε στο χωριό.Μετά από αυτόν ακολούθησε ο παπα-Ακάκιος (γεννημένος στους Παξούς),που για πολλά χρόνια ήταν παπάς στον Βαρνάβα.Αποσύρθηκε,πολύ γέρος,γύρω στο 1970, για να έρθει στη θέση του ο παπα-Βασίλης,ένας παπάς με έντονη κοινωνικό-τητα,αγαπητός,που δεν άργησε να βάλει μπρος και μαθήματα Κατηχητικού προσφέροντας πρω-τόγνωρες εμπειρίες στα ανέμελα πιτσιρίκια της γενιάς μου.Ο Ακάκιος έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο Καπανδρίτι.Πέθανε γύρω στο 1980.
Ο πρώτος άντρας στα δεξιά (με το λευκό μουστάκι) είναι ο Θανάσης Πέτρου (ΘανασΛιάρης).Ο ψη-λός,τρίτος αριστερά απ΄ το παπαδάκι,πρέπει να είναι ο Βαγγέλης Αποστόλου (του Πούπε).Αυτός που κρατά καπέλο πρέπει να είναι ο τότε πρόεδρος της Κοινότητας,ο Δημήτριος Κατσίκης (Ζάπας) και αριστερά του ο γαμπρός του Δημήτρης Μέξης (ΜητσοΜέξης).
Εικόνα 2 |
Για να μπεις στο σχολείο ανέβαινες τρία σκαλιά.Μπροστά συναντούσες το (μας φαινόταν υπέρο-χο!) γραφείο του δασκάλου.Όσο ήμουν εγώ μαθητής,το Δημοτικό του Βαρνάβα ήταν διθέσιο.Αρι-στερά του γραφείου απλωνόταν η ευρύχωρη αίθουσα διδασκαλίας με τα γνωστά ξύλινα θρανία παλαιού τύπου.Περιέργως,στη φωτεινή,ανατολική πλευρά υπήρχε μόνο ένα παράθυρο (φαίνεται στην Εικόνα 1) και μάλιστα υπερυψωμένο.Η απέναντι πλευρά,όμως,ήταν γεμάτη μεγάλα παράθυ-ρα.Το φως έλουζε και ζέσταινε την αίθουσα! Τον χειμώνα,άμα χρειαζόταν,φέρναμε μαζί μας το πρωί και κάνα ξύλο για την αχόρταγη ξυλόσομπα.Τρυφερές καταστάσεις,μαγικές μνήμες! Ένα κα-λοκαίρι η αίθουσα αυτή είχε μετατραπεί σε παιδικό σταθμό.Αχνά θυμάμαι τα κρεβατάκια που εί-χαν αντικαταστήσει τα θρανία μας.Νομίζω,όμως,αυτή η απόπειρα εποχιακού παιδικού σταθμού (για να βοηθηθούν απ΄ τον καλοκαιρινό φόρτο εργασίας οι γεωργικές οικογένειες του χωριού,μάλ-λον) δεν ευδοκίμησε.
Απ΄ όταν το μαθητικό δυναμικό του Βαρνάβα αυξήθηκε και το σχολείο μας έγινε διθέσιο,η μοναδι-κή αίθουσα,αν και μεγάλη,δεν αρκούσε.Νοικιάστηκε,έτσι,απ΄ τον διπλανό μαχαλά του ΝικοΤουρ-καντώνη ένα δωμάτιο.Στην Εικόνα 1,άκρη αριστερά,διακρίνεται με τα κεραμίδια η γωνία του σπιτιού του ΝικοΤουρκαντώνη.Ανάμεσα στο σχολικό συγκρότημα και στον μαχαλά που είπαμε υ-πήρχε χωματόδρομος που στη φωτογραφία μας δεν φαίνεται λόγω του κόσμου.Είναι η σημερινή "Οδός Δημοτικού Σχολείου",που ξεκινάει απ΄ την πλατεία του Ηρώου και 200 περίπου μέτρα μετά συναντά την κεντρική δημοσιά.Τότε,ο δρομάκος αυτός ήταν αδιέξοδος,τυφλός.Πολλά χρόνια μετά θα γίνονταν οι αναγκαίες διανοίξεις για να προκύψει μια λειτουργική αρτηρία στο εσωτερικό του χωριού.
Κάπου στο 1969 ο περίβολος χώρος του σχολείου περιτοιχίστηκε,φυτεύτηκαν λουλούδια και δέ-ντρα με αποτέλεσμα όχι μόνο να οριστεί ένα βασικό κομμάτι της κοινότητας,αλλά και να αναδει-χθεί!Παράλληλα,αν δεν κάνω λάθος,η άχρωμη πλατεία μπροστά απ΄ την συνολική επιφάνεια του σχολικού τετραγώνου,να το πούμε έτσι,μεταπλάστηκε σε Ηρώον (αυτό που υπάρχει έως σήμερα), όπου θα γίνονταν έκτοτε οι καταθέσεις στεφάνων κατά τις Εθνικές εορτές.Ως τότε συνέβαινε το εξής ιδιαίτερο και ελαφρώς ανορθόδοξο: στα δεξιά της Εκκλησίας,ανάμεσα στο προαναφερθέν σπίτι του παπά και τη λεπτή μάντρα του νεκροταφείου (ως τότε το νεκροταφείο ήταν μέσα στο χω-ριό,πίσω απ΄ την Εκκλησία,η τωρινή παιδική χαρά),μέσα και κάτω από πουρνάρια,υπήρχαν δύο κανονικοί τάφοι.Ο ένας ήταν του Νικολάου Γρηγ. Πέππα,δάσκαλου,που σκοτώθηκε νέο παιδί στον εμφύλιο υπηρετώντας τη θητεία του στον στρατό.Στον άλλο ήταν θαμμένα δύο αδέρφια: ο Σπύρος Κατσίκης και ο Κώστας Κατσίκης (του Γκούμα).Ο πρώτος είχε σκοτωθεί στην Κορέα το 1952,ενώ ο δεύτερος είχε βρεθεί πνιγμένος με αδιευκρίνιστο τρόπο κι αιτία στη λίμνη της Καστοριάς,κατά τη θητεία του στον στρατό στη διάρκεια του εμφυλίου.Ενδέχεται ο δεύτερος να μην ήταν θαμμένος εκεί,αλλά να είχε προστεθεί στην πλάκα το όνομά του τιμής ένεκεν.Μικρή σημασία έχει πια...
Σ΄ αυτούς τους δύο τάφους,λοιπόν,γινόταν (απ΄ τον πρόεδρο της Κοινότητας,τον δάσκαλο,ίσως και κάποιον αξιωματικό απ΄ το κοντινό στρατόπεδο) η κατάθεση στεφάνων ως την ανέγερση του Ηρώου.
Στην οργανωτική ανάπλαση του σχολικού χώρου,που έθιξα προηγουμένως,καθοριστικό ρόλο δια-δραμάτισε ο πατέρας μου,Βασίλειος Πέππας (δείτε γι΄ αυτόν πατώντας εδώ),πρόεδρος τότε της δυναμικής σχολικής εφορίας. Πάντα θυμάμαι τη μπροστάρα λαχτάρα του,το ενεργητικό του μεράκι να προσφέρει ανιδιοτελώς στο σύνολο,να συμβάλλει ουσιαστικά στην κοινή προκοπή!
Εικόνα 3 |
Από πάνω ήταν το σπίτι του γιου του ΝικοΤουρκαντώνη,του Δημήτρη Τουρκαντώνη (Τζίτζικας), που κάποια στιγμή νοικιάστηκε ως Κοινοτικό κατάστημα.Παρέμειναν εκεί τα γραφεία της Κοινό-τητας έως ότου κατασκευάστηκε το υπάρχον σήμερα κτιριακό Κοινοτικό συγκρότημα,κοντά στην κεντρική πλατεία Ειρήνης.Σ΄ αυτήν τη μικρούλα συμπληρωματική αίθουσα (λέμε τώρα...) φοίτη-σα την Πρώτη,Πέμπτη και Έκτη τάξεις του Δημοτικού.Είχε δύο μεγάλα παράθυρα: ένα προς τον δρόμο κι ένα προς την εσωτερική αυλή του Δημ. Τουρκαντώνη.
Στο σπίτι του δασκάλου,αν δεν κάνω λάθος,έμεινε μόνο ένα ζευγάρι/αντρόγυνο δασκάλων μας για 3-4 χρόνια (1965-69).Τα ονόματά (μου διαφεύγουν τα επώνυμα) τους ήταν Αυγερινός και Σμαρώ.
Όταν πήγαινα στην έκτη τάξη (1972-73),την άνοιξη του 1973,άρχισε να κατασκευάζεται τμηματικά το νέο σχολείο,το νυν υπάρχον.Εντυπωσιασμένοι σκαρφαλώναμε στις σκαλωσιές,ανακατευόμαστε με τα συνεργεία,ρωτούσαμε με οξεία περιέργεια τους οικοδόμους για την ολοκλήρωση του έργου. Ήρθε ο Ιούνιος,τελείωσε η χρονιά,το παλιό σχολείο μας έμεινε μόνο του,χωρίς τα παιδιά του,α-προστάτευτο.Το κατεδάφισαν...
Εικόνα 4 |
Γύρω στα 15 χρόνια διατηρήθηκε ανθηρό αυτό το υπαίθριο Αϊγιωργάτικο γιόρτασμα.Σταδιακά ατόνησε,ξεφούσκωσε.Ίδιο δρόμο ακολούθησε και το πανηγύρι: έβγαζαν οι μαγαζάτορες τραπέζια και καρέκλες πάνω στην πλατεία,ερχόντουσαν τα όργανα,αυθεντικές κομπανίες λαϊκής και δημο-τικής μουσικής,γύρω-γύρω παρατάσσονταν τα παιχνίδια (οι γνωστοί πάγκοι μικροπωλητών σ΄ αυτές τις περιστάσεις) κι οι κάτοικοι άφηναν χαλαρά σώμα και ψυχή στην ανέμελη διασκέδαση και την συντροφική κοινωνικότητα για ένα τριήμερο στο τέλος του Ιουνίου.Στις 29,Πέτρου και Παύ-λου,πανηγύριζε η ενορία.Μετά ήρθε η τηλεόραση,ποικιλώνυμοι σύλλογοι ανέλαβαν τη διοργάνωση της εκδήλωσης,ξέφτισε το πράγμα,δεν έμεινε τίποτα...
Είχα προλάβει/ζήσει ως πιτσιρίκι κι έναν εορτασμό στον Άγιο Γιάννη (8 Μαΐου),στην περιοχή της Λισέας,καθώς και απ΄ τα τελευταία,ως έφηβος,του Αγίου Κωνσταντίνου,στο Καπανδρίτι,όπου συ-χνά δερνόντουσαν Βαρναβιώτες με Καπανδριτιώτες δι΄ ασήμαντον αφορμήν,έτσι,σχεδόν από συνήθεια...
Όλα αυτά τα εθιμικά δρώμενα (λαϊκά πανηγύρια,χορευτικά γλέντια στην πλατεία,συλλογικές λει-τουργήσεις σε ξωκλήσια κ.ά) ήταν απολύτως δυναμικά,σε άρρηκτη επαφή με τον περιβάλλοντα χωρόχρονο,με πλήρη ένταξη στην παλλόμενη καθημερινότητα της κοινότητας,ζωτικά,γάργαρα και γνήσια.Είχαν βαθιές ρίζες στα δημόσια ντιβάνια του παλιού καιρού,όπου οι οικογένειες έσμιγαν σε μιαν κοινή ψυχαγώγηση,σε μιαν ουσιαστική επαφή,στην ενσάρκωση της κατευθυντήριας ιδεολογί-ας ζωής που εμφατικά τόνισα αρχή-αρχή.Ως το 1970,ως την μεταπολίτευση... Μετά ήρθε η ανά-πτυξη,ο εκσυγχρονισμός,νέα ήθη,καινά δαιμόνια.Ο αδήριτος νόμος της εξέλιξης.Αναβίωσαν (ή σπαρτάρισαν;) με θέρμη δυο-τρεις φορές στη δεκαετία του 1980 οι ομαδικοί λαϊκοί χοροί στην πλατεία του Βαρνάβα,σηματοδοτώντας το οριστικό κι αμετάκλητο τέλος της παλιάς εποχής.
Πρώτος σέρνει τον χορό,για να ξανάρθουμε στη φωτογραφία μας,ο Δημήτρης Κόλλιας (Μήτσος του ΣωτηρΚόλλια,δεύτερος είναι ο Παντελής Κατσίκης (Καλύβης) και τέταρτος ο Δημήτρης Πέ-τρου (Νότσης).Από πίσω απλώνονται τα Δημαίικα κτήρια: δεξιά το μικρό,σαν κουτούκι ήταν,κα-φενείο του Θανάση Δήμα (Χιώτη).Το υπόλοιπο τμήμα ανήκε στον αδελφό του Θανάση,τον Κων-σταντίνο Δήμα.Τα δύο αδέλφια συμμετείχαν στην τοπική λαϊκοδημοτική κομπανία.Ο πρώτος έ-παιζε λαούτο κι ο δεύτερος κλαρίνο,γι΄ αυτό τον έλεγαν και Κωτσηκλαριντζή.Ως ιδιοκτήτη του κα-φενείου (που παρέμεινε στην παλιά μορφή του ως το 1980,περίπου) γνώρισα τον γιο του Θανάση (που ήταν παντρεμένος με την Μαρίνα Πέππα,αδελφή του παππού μου),τον Κώστα (ΚωτσηΧιώ-της).Κάποια στιγμή,αργότερα,και το υπόλοιπο τμήμα απ΄ το Δημαίικο μακρυνάρι της πλατείας αντικαταστάθηκε από νέα οικοδομή.Έτσι,απ΄ το φόντο της παλιάς φωτογραφίας μας δεν διασώ-ζεται τίποτα,εκτός απ΄ τις μουριές...! Αυτές,παραμένουν θαλερές στη θέση τους.Υπήρχαν,μάλι-στα,στην πλατεία του Βαρνάβα,πριν την ανάπλασή της,δέκα μουριές (σήμερα έξι,νομίζω).Δεν έχω ως τώρα καταφέρει επαρκώς να εξηγήσω ή να βρω ολοκληρωμένη απάντηση στη γενική ροπή των Αρβανιτών προς τις μουριές,ενός δένδρου με άχρηστο,στην ουσία,καρπό.Ίσως να εκτιμούσαν ιδιαίτερα τον ίσκιο που πρόσφεραν οι φυλλωσιές του,ποιος ξέρει...
Ολοκληρώνοντας τούτο το κείμενο οφείλω να καταθέσω μια πραγματικότητα: η αρχική πρόθεσή μου ήταν να παρουσιάσω τις δυο παλιές φωτογραφίες με περιορισμένες επεξηγηματικές πληροφο-ρίες.Δεν άργησαν,όμως,να βγουν στην επιφάνεια ταξιδιάρες μνήμες και λησμονημένα αισθήματα! Με οδηγήτρα την αμόλυντη ματιά των παιδικών χρόνων και μιαν ικανή νοσταλγία προέκυψε τελι-κά η παρούσα καταγραφή,σελίδες τοπικής (Βαρναβιώτικης) ιστορίας.Αξίζει,ακόμα,να υπογραμμί-σω την ευπρέπεια των τότε κατοίκων του χωριού.Σε καιρούς δύσκολους,μετά από πόλεμο και φα-γωμάρα,σε συνθήκες στέρησης,φτώχειας κι ανέχειας οι Βαρναβιώτες παρέμεναν αξιοπρεπείς,κα-λοντυμένοι,με ομορφιά κοινωνικότητας,άψογοι και πιστοί στις πατριωτικές υποχρεώσεις τους!
Δείτε,ακόμα,το θέμα:
Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος - Συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια να σχετίζονται με την ανάρτηση και να είναι ευπρεπή.
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.