ΓιωργοΤουρκαντώνης,1915

 

ΓιωργοΤουρκαντώνης,1915

Στη φωτογραφία εικονίζεται ο παππούς της μητέρας μου, Γιώργος Τουρ-καντώνης.Το πρώτο του παιδί,ο Γιάννης (παππούς μου) γεννήθηκε το 1895,που σημαίνει ότι ο ΓιωργοΤουρκαντώνης είχε γεννηθεί περί το 1865. Στην φωτογραφία βλέπουμε έναν ώριμο άντρα, γύρω στα 55 χρόνια,που σημαίνει ότι τραβήχτηκε κάπου στη δεκαετία 1910-1920,δηλαδή πρόκειται για ένα πολύτιμο κειμήλιο.

Ο προπάππους φοράει παντελόνι (φράγκικο το έλεγαν),κεμίσα και πατα-τούκα.Τα παπούτσια δεν φανερώνουν κάτι ιδιαίτερο (εγώ τουλάχιστον δεν διακρίνω) και υπάρχει κι ένα περίεργο καπέλο,που θυμίζει τραγιάσκα.Στο χέρι κρατά απλή γκλίτσα που μάλλον δεν έχει λαβή,δείγμα ότι είναι άντρας ώριμος,έτοιμος και ήρεμος να μπει στη λεγόμενη τρίτη ηλικία,που κατά τις τότε συνήθειες ο μεγάλος άντρας έφερε αυτό το στοιχείο,ένα είδος σκήπ-τρου,σύμβολο φρονιμάδας και συνετού λόγου,έμβλημα γερουσίας κατ΄ άλ-λο τρόπο.Η όλη ενδυμασία δείχνει ότι είμαστε στην φάση πριν την πλήρη εκδυτικοποίηση της αντρικής φορεσιάς των Αρβανιτών,που παύει οριστικά στα χρόνια του πολέμου.

Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη έξω απ΄ το σπίτι του ΓιωργοΤουρκαντώνη, στον Βαρνάβα.Ο πρώτος Τουρκαντώνης (Αντώνης Μπουντούρης) ήρθε απ΄ την κεντρική Εύβοια στον Βαρνάβα το ταραγμένο 1824 (περισσότερα γι΄ αυ-τό δες εδώ κι εδώ).Ο ΓιωργοΤουρκαντώνης πρέπει να ΄ταν εγγονός του Μπουντούρη.Παντρεύτηκε Βαρναβιώτισσα κι έκανε 7 παιδιά: τον Γιάννη (παππούς μου),τον Πέτρο (Ντεπιάνος),την Ειρήνη (Ρηνιώ),τον Χρήστο (Τσι-τσιλώνης),τον Κώστα (Κωτσηφωλιές),τον Νίκο και τον Κυριάκο (Σπανός). Όλα τα αδέρφια έκαναν οικογένεια στον Βαρνάβα,εκτός απ΄ τον Χρήστο που παντρεύτηκε στο Γραμματικό.

Ο μαχαλάς του προπάππου ήταν ένα μεγάλο σχεδόν τετράγωνο κομμάτι γης,κάτω απ΄ την Εκκλησία.Στη μέση του θα πέρναγε,αργότερα,ο δρόμος που θα ένωνε την πλατεία του χωριού με την Εκκλησία,χωρίζοντας το οι-κόπεδο σε δύο μέρη: αυτό προς το Γραμματικό θα κατέληγε στον πρωτότοκο Γιάννη και το άλλο στον δευτερότοκο Πέτρο.

Η γωνία λήψης της φωτογραφίας είναι τέτοια που δεν διακρίνεται εμφανώς η Εκκλησία.Φαίνεται στο πάνω άκρο ο υπόλευκος όγκος της.Απ΄ την δεκα-ετία του 1960 που έχω προσωπικές μνήμες των χώρων,γύρω-γύρω στην Εκκλησία υπήρχαν κυπαρίσσια.Πενήντα χρόνια νωρίτερα ίσως δεν είχαν φυτευτεί ή ήσαν μικρού αναστήματος.Κάπου στο 1980,όταν αναγέρθηκε νέα Εκκλησία στη θέση της παλιάς,κόπηκαν όλα τα όμορφα αυτά κυπαρίσσια στο όνομα μιας άθλιας τσιμεντόπληκτης αισθητικής.Θυμίζω ότι τα περιμε-τρικά κυπαρίσσια των χριστιανικών ναών αποτελούσαν ανάμνηση των περίπτερων κιονοστοιχιών των αρχαιοελληνικών ναών.Απτή,ιδιαίτερη α-πόδειξη της συνέχειας και διαχρονίας του λαού μας! Προ εκσυγχρονισμού…

Το σημείο που στέκεται ο προπάππους με την καρέκλα είναι στην άκρη του μαχαλά του.Η γωνία σπιτιού που ξεχωρίζει ανήκε στον γείτονα,κάποιον Κόλλια.Ο γιος του,Βαγγέλης Κόλλιας (Μαστούρης),ήταν άτομο που γνώρι-σα,η δε γυναίκα του,Μαρία,πέθανε το 2021 σε ηλικία 102 χρονών.

Για να τελειώσουμε με τα πολεοδομικά,κάτω απ΄ το κτήμα του ΓιωργοΤουρ-καντώνη υπήρχε αυτό του Γιάννη Πέτρου (Ρετσίνας).Το μακρυνάρι του υ-πάρχει ως σήμερα,αλλά φαίνεται ότι τότε (γύρω στο 1915) δεν είχε χτιστεί, γιατί το πεδίο κάτω απ΄ την καρέκλα είναι φανερό ότι δεν είναι οικοδομημέ-νο.Γνώρισα ακόμα,σ΄ αυτόν πάνω-κάτω τον χώρο,μια θεόρατη αμυγδαλιά που πιτσιρίκος σκαρφάλωνα με χαρά πάνω της.Την έκοψε πρόσφατα ο ξάδερφος…

Το σπίτι στο φόντο αποτελείται,όπως βλέπουμε,από ένα δίπατο μακρυνάρι με τριγωνική στέγη και μπροστά του ένα ίδιας κατασκευής μικρότερο οίκη-μα,αποθήκη ή στάβλος ή κάτι τέτοιο.Το μαύρο χρώμα στη μια στέγη μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ακατέργαστες πλάκες (ντράζες, τις έλεγαν) που αφθονούσαν στην περιοχή και χρησίμευαν ως ελεύθερο οικοδομικό υλικό (εν είδει κεραμιδιών),σχετικής στεγανότητας και μόνωσης πάντως.Μάλιστα,μια περιοχή που έβρισκες αστείρευτες τέτοιες πλάκες ο-νομάζεται ως σήμερα Ντράζιζα.Υποθέτω,ότι στον περιβάλλοντα του σπι-τιού χώρο θα υπήρχε πατητήρι,φούρνος,κοτέτσι,γκαρδάτσι (σπιτικό μπο-στάνι) κι όλα τα υπόλοιπα στοιχεία της διαδεδομένης τότε αυτόνομης οι-κιακής οικονομίας.

Το συγκεκριμένο σπίτι ήταν μεγάλο κι αυτό δεν έχει να κάνει με τα πολλά παιδιά,γιατί όλες οι οικογένειες τα χρόνια εκείνα ήσαν πολύτεκνες.Ο ΓιωργοΤουρκαντώνης ήταν μεγάλος νοικοκύρης,άρχοντας.Δεν γνωρίζω πότε πέθανε,αλλά όταν παντρεύτηκε ο παππούς μου (1924) την Τασιά Α-δάμη,σ΄ αυτό το σπίτι εγκαταστάθηκε.Σε μια επιχείρηση αντιποίνων των Γερμανών,την Παρασκευή 22 Σεπτεμβρίου 1944,έκαψαν ολοσχερώς το σπί-τι.Ένα άλλο σπίτι που το παρέδωσαν στις φλόγες οι Γερμανοί ήταν της Ρηνιώς,της αδερφής του παππού μου,που ΄χε παντρευτεί τον ευπορότερο Βαρναβιώτη,τον Δημήτρη Κατσίκη (Ζάππας).Ξέσπασαν οι κατακτητές τη μανία τους πυρπολώντας τα δύο πλουσιότερα σπίτια του χωριού.Υπήρξε κι ένα αθώο θύμα,ο κατάκοιτος Θοδωρής Πέτρου (Τσαούσης), που τον θεώρησαν ως τραυματία αντιγερμανικού επεισοδίου.Κάποια στιγμή πρέπει να καταγράψω ολοκληρωμένα αυτό το περιστατικό της τοπικής ιστορίας μας (δες κάτι σχετικό εδώ).Η πολυμελής οικογένεια του παππού πέρασε δύσκολα ώσπου να μπορέσει να ορθοποδήσει και να φτιάξει νέο σπιτικό στη θέση του παλιού.Αυτό το νέο σπίτι γνώρισα,εν πολλοίς μεγάλωσα σ΄ αυτό και υπάρχει,με γενναίες βελτιώσεις,ως σήμερα στα χέρια συγγενή.Απ΄ το σπίτι της φωτογραφίας διασώθηκαν μόνο 4-5 σιδερένιες τράβες της στέ-γης,στραβωμένες απ΄ την εκδικητική πυρά.Ήσαν αφημένες σε μιαν άκρια της αυλής,πικρή και στενάχωρη θύμηση,τις θυμάμαι ως το 1980 περίπου. Μετά πετάχτηκαν κι αυτές…

Την φωτογραφία του προγόνου,μου την έδωσε η κ. Έφη Τουρκαντώνη,την οποία ευχαριστώ και δημοσίως.Είναι νύφη του γιού του ΓιωργοΤουρκαντώ-νη,του Χρήστου,ο οποίος παντρεύτηκε στο Γραμματικό.Αυτόν τον Χρήστο τον φώναζαν χαϊδευτικά Τσιτσιλώνη.Η διαδικασία παραγωγής του υποκο-ριστικού πρέπει να ήταν η εξής: Χρήστος ® Κίτσος ® Τσίτσος ® Τσιτσιλώ-νης.Αυτό το τράβηγμα των ονομάτων για να βγουν χαϊδευτικά,δεν ήταν απλώς συνηθισμένο στους Αρβανίτες,αλλά σχεδόν κανόνας.Το Τσιτσιλώ-νης απαντάται στο Καπανδρίτι ως επώνυμο.Υπήρχε και το ρήμα τσιτσιλόν που σήμαινε κοχλάζω,πετιούνται σταγονίδια από βρασμό,ακούγεται ήχος βρασίματος (τσιτσιρίζει).Μία απ΄ τις δύο γλωσσικές αφορμές στάθηκε αιτία της απόκλησης του μπαρμπα-Χρήστου ως Τσιτσιλώνη.Παντρεύτηκε στο Γραμματικό την Αναστασία Σωτήρχου,μάλλον το 1930. 28 χρονών αυτός,18 εκείνη.Απέκτησαν πέντε παιδιά κι έτσι το Τουρκαντωνέικο απλώθηκε και στο χωριό αυτό. Δυστυχώς,πέθανε σχετικά νέος.

Η κ. Έφη,μου παραχώρησε και την φωτογραφία γάμου των πεθερικών της,την οποία και παραθέτω.Όπως διαπιστώνει κανείς και στην εικόνα αυ-τή,οι Αρβανίτες στην αρχή του 20ού αιώνα ήσαν ευπρεπέστατοι,δεν είχαν να ζηλέψουν τίποτα από κανέναν,συνδύαζαν την παράδοσή τους με το τότε σύγχρονο.Κύριοι και αξιοπρεπείς καθ΄ όλα.

Αυτές οι φωτογραφίες γάμου ήσαν επιβεβλημένες για κάθε νιόπαντρο ζευ-γάρι.Λίγες μέρες μετά τον γάμο τους πήγαιναν σε φωτογραφείο αστικής περιοχής και τις έβγαζαν.Οι πόζες,το φόντο κι ο διάκοσμος του σκηνικού φωτογράφησης εξαρτιόνταν απ΄ την σκηνοθετική ματιά του εκάστοτε φω-τογράφου,αλλά πάνω-κάτω ήσαν τα ίδια και θα τα χαρακτήριζα παγιωμέ-να,με μικροδιαφορές.Ορισμένα φωτογραφεία ξεχώριζαν με τις προσεγμέ-νες,καλλιτεχνικές επιμέλειες των προϊόντων τους και το γουστόζικο αμπα-λάρισμα σε περιποιημένους φακέλους με διάφορα σχέδια,ανάγλυφα,φιο-γκάκια,κορδελίτσες κ.ά.Πολλά απ΄ αυτά διέθεταν και θήκες για τα στέφα-να.Ήσαν μικρές τετράγωνες θήκες με τζάμι (προθήκες) που στο εσωτερικό τους υπήρχε λευκό ή ροζ βελούδο.Πάνω σ΄ αυτό τοποθετούνταν τα στέφανα του γάμου κι η νιόπαντρη σύζυγος τακτοποιούσε αυτή τη σεβαστή θήκη στο εικονοστάσι του σπιτιού,που βρισκόταν συνήθως στην κρεβατοκάμαρα του ζευγαριού.Εκεί,δίπλα στο καντήλι της Παναγίας,αυτό το σύμβολο του γά-μου θα απολάμβανε την ευλογημένη προστασία του Θείου ώστε το ζευγάρι να προκόψει,να βλαστήσει η οικογένεια με την απόκτηση παιδιών και να έρθει η κοινωνική αναγνώριση με τον εργατικό και συνετό βίο.

Η (καθιερωμένη) συνήθεια μετάβασης των νιόπαντρων ζευγαριών σε φωτο-γραφεία αστικών κέντρων βάστηξε ως το 1970 περίπου.Τότε συνέβη το εξής: οι φωτογράφοι,που ως τότε υποδέχονταν τους νεόνυμφους στα καταστήμα-τά τους,αντέστρεψαν την διαδικασία.Ερχόντουσαν αυτοί κάθε Κυριακή στα χωριά μας! Η κίνηση ήταν έξυπνη.Τις Κυριακές γίνονταν στα χωριά οι γά-μοι και οι βαφτίσεις.Έτσι,μπορούσαν να βγάζουν πολλές φωτογραφίες κι όχι τις περιορισμένες στο στούντιο τους.Ακόμα,ο φωτογράφος ήταν άτυπα καλεσμένος στο σπιτικό γλέντι που ακολουθούσε του μυστηρίου.Εκεί,έβγαι-ναν διάφορες φωτογραφίες από λογής ενδιαφερόμενους κι όλες μαζί ο πλα-νόδιος καλλιτέχνης μας θα τις έφερνε την επόμενη βδομάδα που θα ξαναρ-χόταν.

Η φάση αυτή αποδείχτηκε σύντομη και μεταβατική.Η επικράτηση του έγ-χρωμου φιλμ,λίγο πριν το 1980,κι αμέσως μετά η επέλαση της βιντεοκασέ-τας άλλαξαν άρδην τα ως τότε δεδομένα.Μοντέρνοι φωτογράφοι έστηναν στοιχεία φωτισμού του εσωτερικού του ναού,ξεκίνησαν ανθοστολισμοί και φυσικά οι βιντεοσκοπήσεις.Ενας φορέας αυτού του εκσυγχρονισμού ήταν και ο φίλος Μάκης Βλασιάδης από το Καπανδρίτι,μια τάξη πάνω από μένα στο Γυμνάσιο.

Ο γάμος,στον οποίο αναφερόμαστε επ΄ ευκαιρία,τα παλιά χρόνια ήταν ένα ευρύτερο κοινωνικό γεγονός.Στην στέψη μπορούσε να παραβρεθεί οποιοσ-δήποτε.Η υποδοχή της νύφης απ΄ την πεθερά της στο νέο σπιτικό,το σπά-σιμο του ροδιού για το καλοτύχισμα,το πάτημα σιδερικού με το δεξί απ΄ τους νιόπαντρους κατά την είσοδό τους στο σπίτι τους και άλλα τέτοια είχαν ως θεατές πλήθος συγχωριανών που δεν ήσαν συγγενείς,αλλά μετείχαν στην σημαντική στιγμή συμπολιτών τους.Η κοινότητα επάλλετο σφριγηλή και αλληλέγγυα! Το πέρασμα του χρόνου διέβρωσε αρμούς,αντιλήψεις και αξί-ες.Η συνεκτικότητα της όλης γαμήλιας διαδικασίας συρρικνώθηκε στα ση-μερινά συμβαίνοντα,όπου επικρατούν ξενόφερτα χούγια και ο γάμος εν πολλοίς έχει μετατραπεί σε μια τυπική,συμβατική,λαϊφστυλίστικη διεκπε-ραίωση.

Γιάννης Βασ. Πέππας