Γιάννης Βασ. Πέππας, Η άγνωστη μάχη του Μαραθώνα (Ιούλιος 1824)

 Η άγνωστη μάχη του Μαραθώνα,Ιούλιος 1824

 Ο ξεσηκωμός στην Εύβοια άρχισε τον Απρίλη του 1821.Οι Τούρκοι πασάδες δεν είχαν επιτρέψει στο νησί να υπάρχει αρματολίκι (καπετανάτο),πράγμα που σήμαινε ότι δεν υπήρχε εκεί σώμα Ελλήνων ενόπλων,«ψημένων» ούτε καν σε υποτυπώδεις αναμετρήσεις και μαθημένων σε δράση υπό την καθοδήγηση και τις διαταγές ενός αρχηγού (αρ-ματωλός/καπετάνος).Έτσι,οι Ευβοιώτες ζήτησαν από τον καπετάνο Λοκρίδος και Λεβαδείας Οδυσσέα Ανδρούτσο να τους στείλει έναν ικανό οπλαρχηγό που να συγκροτή-σει πολεμικά σώματα και να ηγηθεί της απελευθέρωσης. Εκείνος,όμως,έστειλε έναν απλό χωρικό από τις Λιβανά-τες,ξάδερφό του,τον Βερούση,όλως ανίκανος και δειλότατος άνθρωπος,κατά τον Νι-κοτσάρα [τόμ. β΄,σελ. 89].

Με αυτόν οργανωτή δημιούργησαν με κάθε τρόπο ένοπλα τμήματα και επιχείρησαν ασυντόνιστα και άτακτα πολιορκία της Χαλκίδας,η οποία αντιμετωπίστηκε ευχερώς απ΄ τον Σινάν αγά.Οι Υδραίοι έστειλαν τον Αλέξανδρο Κριεζή να βοηθήσει,με την μεσολάβηση του οποίου αναλαμβάνει ως νέος αρχηγός ο Αγγελής,από τη Λίμνη της Εύβοιας,που είχε θητεύσει στην αυλή του Αλή πασά.Οι Οθωμανοί νομίζοντας ότι έ-χουν να κάνουν με τον Βερούση,βγήκαν αμέριμνοι απ΄ την Χαλκίδα και υπέστησαν διπλή ήττα.Ηγετικοί συμπαραστάτες του Αγγελή ήταν ο (κρεοπώλης) Κότζος Θη-βαίος και ο Μηνάς Κατζικογιάννης.

Τον Ιούλιο ο Ομέρ Βρυόνης από την Θήβα με 2.000-3.000 Αλβανούς πηγαίνει στην Χαλκίδα να αντιμετωπίσει τις αναθαρρημένες πεζικές και ναυτικές δυνάμεις των Ελλήνων.Αποτυγχάνει και κλείνεται μέσα στην πόλη.Στην μάχη αυτή διακρίθηκε ο βοσκός Νικόλαος Κριεζώτης με αποτέλεσμα να προβιβαστεί σε αξιωματικό (μπου-λουξής).

Στην Καρυστία είχε σταλεί ο γιατρός Γεώργιος Μετζοβίτης να οργανώσει την επανάσταση.Ο Ομέρβεης χτύπησε τους απει-ροπόλεμους Καρυστινούς και επιβλήθηκε στη νότια και κεντρι-κή Εύβοια αναγκάζοντας πολλούς κατοίκους της να καταφύ-γουν στα βουνά και την Σκύρο.Σε μια μικρή μάχη που έγινε στα Κριεζά σκοτώθηκε ο ικανότατος πολεμιστής απ΄ την Κύμη Γε-ώργιος Παππά Ιωάννου.

Στις 12 Αυγούστου οι Βρυόνης και Ομέρβεης πετυχαίνουν νίκη στα Στύρα.80 Έλληνες φονεύονται.Στη μάχη αυτή βοήθησαν και άνδρες απ΄ το Μαυροβούνι (περιοχή κοντά στις Κονίστρες). Μετά απ΄ αυτό οι Καρυστινοί ζήτησαν απ΄ τον Αγγελή να τους στείλει ως αρχηγό τον Νικόλαο Κριεζώτη,πράγμα που έγινε.

Ο επίσκοπος Καρυστίας Νεόφυτος έρχεται σε επαφή με Υδραί-ους και Μωραΐτες για να βρεθεί λύση στο αδιέξοδο.Στις 5 Ιανουαρίου 1822 ο Κυρια-κούλης Μαυρομιχάλης με 600 άνδρες περνά απ΄ τον Κάλαμο στο Αλιβέρι.Ενωμένες ελληνικές δυνάμεις (1.000 περίπου) θέλουν να κινηθούν προς Κάρυστο.Ο Ομέρβεης, στα Στύρα πάλι (12 Ιανουαρίου),τους κόβει τον δρόμο.Σε έναν ανεμόμυλο σκοτώνεται ο ανιψιός του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη,Ηλίας.Δύο μέρες μετά έρχεται ο Ανδρούτσος στο Αλιβέρι και 1.500 Έλληνες πολιορκούν την Κάρυστο.Περιέργως,ο Ανδρούτσος απο-χωρεί και πηγαίνει στον Μαραθώνα.

Στις 29 Μαρτίου 1822 σκοτώνονται σε ενέδρα των Τούρκων στα Ψαχνά ο Αγγελής και ο Κότζος Θηβαίος.

Κατεβαίνοντας ο Μαχμούτ Δράμαλης στον Μωρηά (Ιούλιος 1822) έστειλε τον Τζαρ-κατζή Αλή με 4.000 στρατό να χτυπήσει τους Έλληνες επαναστάτες στην Χαλκίδα.Στη θέση Αντριαλά διεξήχθη πεισματώδης μάχη με άσχημο τέλος.Όλη η Εύβοια λεηλα-τήθηκε… 

Μέσα σ΄ αυτήν τη ζοφερή συνθήκη όμως,ξεσπά εμφύλιος ενδοευβοιακός πόλεμος για την αρχηγία (αθάνατη Ελλάδα!)… Παρ΄ όλη τη φαγωμάρα στις 20 Μαρτίου του 1823 ο Νικόλαος Κριεζώτης πολιορκεί εκ νέου την Κάρυστο με 2.500 άνδρες.Στις πολ-λές συγκρούσεις που έγιναν έξω απ΄ την πόλη φάνηκε ότι ο Ομέρβεης δεν είναι αήττητος.Στις 25 Μαΐου όμως,έφτασε οθωμανικός στόλος με 10.000 γενιτσάρους που αποκτούν πάλι την κυριαρχία στην περιοχή.Ο Ομέρβεης με τους γενίτσαρους μετα-βαίνει στην Χαλκίδα κι ενώνεται με τον στρατό (25.000) του Μπερκόφτσαλη Ισούφ πασσά.Οι Τούρκοι θέλουν να εξαφανίσουν την επανάσταση στην Εύβοια.Στις 27 Ιου-λίου,στη θέση Παγάντα έγινε άνιση και ατυχής μάχη,στην οποία βοήθησε απόσπα-σμα από το Αργυρόκαστρο υπό τους αδελφούς Σταύρο και Κώστα Βασιλείου.

Το κακό ολοκληρώθηκε με την άφιξη του αντιναυάρχου του οθωμανικού στόλου Χουσέφ Τοπάλη με 30 πλοία,ο οποίος όρισε διοικητή στη β. Εύβοια κάποιον Τζαούση (Τούρκος).Πολλοί κάτοικοι τον «προσκύνησαν» κι άλλοι διέφυγαν στις Σποράδες και το Τρίκερι.Παρ΄ όλη την υπεροπλία τους οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να επιβληθούν στους θύλακες των Ελλήνων και όταν πλησίαζε ο ελληνικός στόλος με τον Μιαούλη αποχώρησαν.Ο Μιαούλης τους κυνήγησε,αλλά δεν τους πρόλαβε.«Τακτοποίησε» ό-μως τον Τζαούση.

Απ΄ όλα αυτά πολλοί Ευβοιώτες είχαν χάσει τη ζωή τους κι ο αγώνας κόντευε να χα-θεί.Έτσι,στα τέλη Οκτωβρίου ο Ανδρούτσος και Ψαριανοί αποβιβάζονται έξω απ΄ το Αλιβέρι.Η επόμενη πολιορκία της Καρύστου όμως,θα γίνει τον άλλο χρόνο (1824) ξανά με τον Νικόλαο Κριεζώτη.Αν και συνελήφθη ένας απ΄ το διοικητικό επιτελείο της,ο Αχμέτ Κεχαγιάς,η πόλη δεν έπεσε.Ο Ομέρ πασσάς της Καρύστου αποφασίζει τότε το μέτωπο της σύγκρουσης να μεταφερθεί στην Αττική,αφού το νησί της Εύβοιας με τις συνεχείς ενισχύσεις του απ΄ τις απέναντί του ακτές δεν μπορούσε να καμφθεί.Με όλες τις δυνάμεις του,επικουρούμενες από 7.000 γενιτσάρους,στρατοπεδεύει στο Καπανδρί-τι και ακολούθως στον Μαραθώνα.

Ο Γκούρας (Γούρας,γράφει ο Κουτσονίκας),στρατιωτικός διοικητής της Αττικής,με 600 περίπου στρατιώτες,βγαίνει απ΄ την Αθήνα και πάει στον Μαραθώνα.Ήταν 3 Ιουλίου. Όσες ημέρες βρίσκονταν στην περιοχή οι γενίτσαροι σκότωναν ανηλεώς και χωρίς λό-γο τους κατοίκους των γύρω χωριών που και ο ίδιος ο Ομέρ πασσάς είχε αγανακτήσει. Στις 6 Ιουλίου οι γενίτσαροι εκδηλώνουν ευθεία επίθεση κατά των οχυρωμάτων των Ελλήνων.Οι άνδρες του Γκούρα τους κατασφάζουν (εν όσω ηδύναντο οι βραχιόνες των,γράφει ο Κουτσονίκας) δημιουργώντας σωρούς πτωμάτων.Θύμα του ξίφους πέ-φτει και ο αρχηγός τους.Όσοι διασώζονται,επιστρέφουν στο Καπανδρίτι,όπου εισπράτ-τουν τους χλευασμούς των Καρυστίων Οθωμανών…

Ο Γκούρας πολιορκεί το Καπανδρίτι,αλλά φεύγει για την Αθήνα ώστε να αντιμετωπί-σει αντιπερισπασμό των Τούρκων εκεί.Οι Οθωμανοί πολιορκούν την Ακρόπολη και στις 20 Ιουλίου μάλιστα,600 ιππείς τους φτάνουν μέχρι τους στύλους του Ολυμπίου Διός,αλλά τελικά τρέπονται σε φυγή.Η εκ-στρατεία του Ομέρ πασσά και των γενι-τσάρων διήρκεσε 5 εβδομάδες.Αποτυχημέ-νοι και ηττημένοι επιστρέφουν στην Εύ-βοια.Οι γενίτσαροι μέσω του Βόλου γυρί-ζουν στη Μικρά Ασία.

* * * * *

Η νικηφόρα μάχη του Γκούρα στον Μα-ραθώνα τον Ιούλιο του 1824 αποτελούσε εξέλιξη του ξεσηκωμού στην Εύβοια που εκδηλώθηκε σχεδόν απ΄ την πρώτη στιγ-μή.Γι΄ αυτό και επέλεξα να προτάξω με συνοπτικά,μα κατατοπιστικά λόγια,τα βα-σικότερα σημεία των συγκρούσεων,των διεργασιών και των αποτελεσμάτων όσων προηγήθηκαν.Αυτός ο άνεμος της ελευθε-ρίας σπρωχνόταν από όλο το Ελληνικό Έθνος μας και από όποιο μέρος βρισκόταν ο αποφασισμένος λαός των Γραικών για ξεσκλάβωμα ή θάνατο.Βοσκοί,χωρικοί,κρεο-πώλες,γιατροί,Μητροπολίτες,Υδραίοι,Μωραΐτες,Ψαριανοί,Βορειοηπειρώτες καταγρά-φονται απ΄ την πένα του Κουτσονίκα,σ΄ αυτό το μικρό τμήμα της δίτομης ιστορίας του που παρακολουθήσαμε,συσπειρωμένοι ν΄ αγωνίζονται για τον κοινό στόχο: το λευτε-ρωμένο ξαναφτερούγισμα του Έθνους! Όποια πηγή για το 1821 κι αν μελετήσουμε δεν θα δούμε παρά μόνο αυτήν την φλογισμένη ορμή.

Φυσικά και δεν ήταν διόλου εύκολα τα πράγματα για τον λαό μας στην αντάρα του τότε.Ο εχθρός ήταν ισχυρός και εδραιωμένος.Οι θανατώσεις,οι καταστροφές περιουσι-ών,οι βίαιοι εκτοπισμοί,οι αιχμαλωσίες και τα σκλαβοπάζαρα,οι σκοτεινές καταστρο-φές κι όλα τ΄ άλλα μαρτύρια συχνά έφερναν πισωπατήματα,δειλιάσματα,στενάχωρες σκέψεις κι άπρεπες συμπεριφορές,μα στο τέλος όλα επανασυνέκλιναν στην πρωτινή αποφασιστικότητα: να σηκωθεί ψηλά η Ελλάδα!

Οφείλουμε να τονίσουμε την εχθρική,ανθελληνική στάση των Αλβανών που συναντή-σαμε παραπάνω κι εδώ.Υπήρξαν συνειδητά ένα πιστό μαντρόσκυλο των Τούρκων και στα πριν και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης.Γι΄ αυτή τη σύνολη θέση τους ο λαός μας τους βάφτισε,τόσο εύστοχα,Τουρκαλβανούς.

Στη διήγηση του Κουτσονίκα εμφανίζονται βάσεις (σίγουρα στρατιωτικές) των Τούρ-κων σε Μαραθώνα και Καπανδρίτι.Αυτό επιβεβαιώνεται και διασταυρώνεται από δύο τοπωνύμια που έχουν διασωθεί ως και σήμερα: α)στον κάμπο του Μαραθώνα υπάρχει η περιοχή Μπέη. Προφανώς,κάπου εκεί θα βρισκόταν το κονάκι του Τούρκου μπέη της περιοχής,του πολιτικού και στρατιωτικού διοικητή της.Δεν γνωρίζω αν υπήρχε κοινό-τητα Οθωμανών στον Μαραθώνα (πολύ πιθανόν),αλλά λογικά κάποια υποδομή στρατοπέδευσης θα πρέπει να ήταν οργανωμένη. β)περίπου ένα χιλιόμετρο έξω απ΄ το Καπανδρίτι,προς τον Βαρνάβα,απλώνεται μια εύφορη κοιλάδα γνωστή με το όνομα Λάκα του φαγά.Ως το 1980 περίπου ήταν γεμάτη ελαιώνες,αμπελώνες,περιβόλια και χωράφια για σπαρτά.Από τότε άρχισε η οικοπεδοποίησή της,η οικοδόμησή της και η μετατροπή της σε ζώνη κατοικίας.Ελάχιστα έχουν απομείνει πια απ΄ την παλιά αγρο-τική ταυτότητά της.Το (ακατανόητο) όνομά της δεν μπορεί παρά να ΄ναι παραφθορά του Λάκα του αγά.Εκεί,σ΄ αυτό το καρπερό ορεινό πλάτωμα του Καπανδριτίου,φαί-νεται πως έδρευε ο τοπικός Οθωμανός αγάς και εκεί και οι αναγκαίες εγκαταστάσεις για στρατιωτικά αποσπάσματα.Παρατηρούμε ότι και στις δυο περιπτώσεις η σταθερή εποπτική βάση των Τούρκων βρισκόταν έξω απ΄ τον κύριο οικισμό των Ελληνικών χωριών.

Είδαμε,ακόμα,όταν αγρίευε το μαχαίρι του βάρβαρου κατακτητή,οι κάτοικοι της Εύ-βοιας κατέφευγαν για σωτηρία στα βουνά ή στην Σκύρο,στις Σποράδες,στην χερσό-νησο της Μαγνησίας και,ευνοήτως,στην αντικρινή ακτή της Αττικής.Και αυτό επαλη-θεύεται απ΄ τα δεδομένα: οι Ραπταίοι (Ράπτης) του Καλάμου Αττικής είναι γνωστό ότι ήρθαν από απέναντι.Το ίδιο,λογικά,θα ισχύει και για τους Καρυστινούς (Καρυστινός) του Καλάμου.Πιο δίπλα,στον Βαρνάβα,γενέτειρά μου,έχουμε τρεις επιβεβαιωτικές περιπτώσεις.Ξέρουμε απ΄ την σωσμένη μνήμη πως στα 1824 ήρθε απ΄ τα αντικρινά παράλια ο Αντώνης Μπουντούρης,παντρεύτηκε και ρίζωσε.Αυτός ο Αντώνης σκό-τωσε έναν Τούρκο κι αποκλήθηκε Τουρκαντώνης που έμελε να ΄ναι το νέο του επώ-νυμο.Για το συμβάν μαρτυρούνται παραπλήσιες εκδοχές.Σήμερα, το επώνυμο,με τους γάμους,έχει διαχυθεί και στα διπλανά του Βαρνάβα χωριά.Απ΄ αυτό το σόι καταγόταν και η μητέρα μου.Την ίδια χρονιά,κατά την παράδοση,ήρθαν απ΄ την Εύβοια και δύο αδέρφια που,επειδή φόραγαν στο κεφάλι ξούλια (είδος φεσιού) από τομάρι κατσί-κας,ονομάστηκαν Κατσίκηδες (Κατσίκης).Η εκδοχή της ονοματοδοσίας είναι απλοϊκή επινόηση.Το επώνυμο ήταν Γκατζίκης.Ο Ευβοιώτης στα αρβανίτικα λεγόταν Γκατζίκ και η Ευβοιώτισα Γκάτζια.Δεν έχω εντοπίσει ακόμα την ετυμολογία αυτών των αρβα-νίτικων τοπωνυμικών.Ο τελευταίος που έφερε αυτό το επώνυμο στον Βαρνάβα πέθα-νε πριν 40 χρόνια περίπου.Δύο ενδεχόμενα μπορεί να συμβαίνουν: ή οι Γκατζικαίοι σταδιακά μετέβαλαν το επώνυμο τους στο σύνηθες Κατσίκης ή συνυπήρχε και σόι Κατσικαίων που απορρόφησε τους Γκατζικαίους.Όπως και να ΄χει όμως,έχουμε άλλο ένα τεκμήριο της αναγκαστικής μετακίνησης κατοίκων της Εύβοιας κατά την ταραχώ-δη περίοδο 1821-1824.Τέλος,το ένα απ΄ τα δύο σόγια των Πετραίων (Πέτρου) του Βαρ-νάβα ήρθε απ΄ την Εύβοια,αλλά δεν υπάρχει σαφής χρονολογικός προσδιορισμός.

Δεν θα ΄ταν άσκοπο ν΄ αναφέρω,κλείνοντας,ότι και για το δικό μου σόι,τους Πεπ-παίους (Πέππας) του Βαρνάβα,ακούγεται η εκδοχή ότι ήρθε απ΄ τα Στύρα.Είναι λά-θος,όμως.Η έρευνά μου έχει δείξει ότι ο Ασημάκης (Συμεών) Πέππας με την οικο-γένειά του ήρθε στον ρημαγμένο Βαρνάβα κάπου στα 1770-1780 από την Κορινθία.Τον ίδιο καιρό εγκαταστάθηκαν άλλες εφτά οικογένειες Αρβανιτών (Τσιμίνης,Αδάμης κ.ά.) ξαναδίνοντας σιγά-σιγά πνοή στον καταστραμμένο απ΄ τους Τούρκους τόπο.Είναι χα-ρακτηριστικό δε,ότι το οικογενειακό παρατσούκλι των Πεππαίων του Βαρνάβα ήταν Σημάκηδες,προερχόμενο απ΄ τον γενάρχη του σογιού (Α)σημάκη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Λάμπρου Κουτσονίκα,Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμ. 2,εν Αθήναις 1863.  (θα βρείτε το  pdf εδώ:

https://arvanitika.blogspot.com/2020/04/21863-pdf.html)

 Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος