Φθίνοντος τού 19ου αιώνα και στην αυγή του 20ου οι
επιρροές από την συχνότερη επικοινωνία με την Αθήνα είναι πλέον φανερές.Η
συγκοινωνία που γινόταν μόνο με λεωφορεία-άμαξες με άλογα, διευκολύνθηκε από
τον Σιδηρόδρομο.Λειτούργησε ήδη από τον Ιούνιο τού 1884.Αλλά και η θαλάσσια
μεταφορά εμπορευμάτων από τον Πειραιά είχε καταστεί αναγκαία.Το 1905
θεμελιώθηκε λιμενο-βραχίονας στο σημείο της ακτής που καταλήγει η επέκταση της
κεντρικής λεωφόρου του Ασ-προπύργου.
Όπως προκύπτει από δημοσιεύματα στον τύπο,η φήμη του
Πανηγυριού της Αγίας Παρασκευής δεν είχε επεκταθεί μόνο στα γειτονικά χωριά.Το
επισκέπτονταν και Αθηναίοι.Η εφημερίδα «Εμπρός» την 24η Ιουλίου 1904 γράφει:
«Διπλήν χαρά άγει ο
Ασπρόπυργος Φυλής την 26ην Ιουλίου ημέραν της Αγίας Πα-ρασκευής,αφ’ ενός εκ των
τελεσθησομένων εγκαινίων του αποπεραθέντος φερωνύ-μου μεγαλοπρεπούς Ναού υπό του
Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου,και της ετήσιας πανηγύρεως.Οι κάτοικοι μεγάλας
προετοιμασίας έχουν κάμει προς καλλιτέραν πε-ριποίησιν των ξένων.Προ και μετά
μεσημβρίαν αι χωριατοπούλαι με τας πλουσίας και απαστράπτουσας αμφιέσεις των θα
χορεύωσι τον συρτόν.Έκτακτοι αμαξοστοιχίαι θα εκκινήσωσιν εξ Αθηνών χάριν των
πολλών εκδρομέων την 6,7 και 8 1/2π.μ. επάνοδος 4,5,7 μ.μ.».
Ώστε οι χωριατοπούλες χόρευαν τον συρτόν,δηλαδή τον
καλαματιανό.Συρτός είναι η σωστή ο-νομασία του χορού των 7/8.Την ονομασία
«καλαματιανός» έδωσαν οι οργανοπαίκτες από το δίστιχο: «Μαντίλι καλαματιανό, φορείς στον
άσπρο σου λαιμό» και διαδόθηκε μ’ αυτήν την ονομασία σ’ όλη την Ελλάδα.
Την 26η Ιουλίου 1905 το «Εμπρός» γράφει για το Πανηγύρι
του Ασπροπύργου.Προσδιορίζει τη θέση της εκκλησίας και την κυκλοφορία των
τρένων πριν και μετά το μεσημέρι.
Στις 25 Ιουλίου 1907 δημοσιεύτηκε στο «Εμπρός»:
«Αύριο Πέμπτη 26 φθιν.
τελείται εν Ασπροπύργω της Φυλής η ετήσια πανήγυρις επί τη εορτή της Αγίας
Παρασκευής.Η συρροή των ξένων προμηνύεται μεγάλη εφέτος,καθ’ όσον εκτός της
μουσικής,ήτις καθ’ όλην την ημέραν θα παιανίζει, θα θαυμάσουν και τον μετά
περισσής χάριτος συρόμενον χορόν των δεσποινίδων του χωριού με τας κε-ντητάς και
εξ απειραρίθμων φλωριών απαστράπτουσας ενδυμασίας των,την δ’ εσπέραν,τα
ποικιλόχρωμα πυροτεχνήματα άτινα θα καώσι προ του ναού.Αι αμαξο-στοιχίαι τού
Σ.Π.Α.Π. θέλουσι σταθμεύσει κατά τας διελεύσεις των».
Αλλά και την 26η Ιουλίου 1908 επαναλήφθηκε η δημοσίευση
του εορτασμού του Πανηγυριού στην εφημερίδα «Εμπρός».
«Σήμερον Σάββατον 26ην
φθίνοντος τελείται εν Ασπροπύργω (πρώην Καλύβια Χα-σιάς) η ετήσια πανήγυρις επί
τη εορτή της Αγίας Παρασκευής.Χάρις εις τας ενεργείας τού κ. Δημάρχου ο
πανηγυρισμός προμηνύεται εξαιρετικός ως μοναδικός και όσον ουδέποτε άλλοτε
επιτυχής.Μεγάλαι προετοιμασίαι γίνονται δια την φιλοξενίαν των επισκεπτών
οίτινες εκτός των άλλων θα θαυμάσωσιν και τον συρτόν χορόν των χωρικών με τας
χρυσοκεντήτους ενδυμασίες των.Ειδικώς το Σάββατον θα λειτουρ-γήσουν έκτακτα
τρένα χάριν των επισκεπτών την 6.30’, 6.50’, 8.30’ και 11.30’π.μ. ώραν και 3.40’,
5.00’, 6.30’ και 7.30’μ.μ.».
Έχω γράψει στο βιβλίο «Το Χωριό Μας» Τόμος Πρώτος, ό,τι
μου είπε ο μπάρμπα Μήτσος Πέτσης για το Πανηγύρι:
«Αλλά και μπάντα είχε φέρει ο
Δήμος από την Αθήνα κάποια χρονιά.Την είχε μετα-φέρει από την Αθήνα ο
Τσάμο-Λιάκος που έκανε μεταφορές με λεωφορείο-σούστα με ένα άλογο.Χρησιμοποιήθηκε
στην περιφορά της εικόνας.Ύστερα επισκέφτηκε διάφορα σημεία του χωριού και η
επιστροφή της στην Αθήνα έγινε πάλι με τον Τσάμο-Λιάκο.
Το πρώτο μαγαζί που έφερε
όργανα,ήταν του Ν. Ευθυμίου.Ήταν στη μεσοαπόσταση μεταξύ της Πλατείας που αργότερα
χτίστηκε το Ωρολόι και του Ναού της Ευαγγε-λίστριας.Ένα βιολί κι ένα λαούτο,ο
Κολοβός κι ο Μπογιατζής.Ήταν από τη Σαλαμίνα ή τα Μέγαρα.Ίσως όργανα και στην
ταβέρνα του Νικόλα Παπαδημητρίου,τη γνωστή αργότερα του Σωτηράκη στη γωνία
νότια από το Ωρολόι.Δεν το λέω με βεβαιότητα,μου είπε.Πιο τακτικά στα μετέπειτα
χρόνια ο Γ. Βερούτης και ο Αναστάσιος Τριβέλας,βόρεια και δυτικά του χώρου που
χτίστηκε το Ωρολόϊ,όπου ήταν η μικρή πλατεία του χω-ριού.Νοτιότερα ο Γ.
Κόλλιας,είχε το καφενείο της νεολαίας».
Δυστυχώς δε σκέφτηκα να τον ρωτήσω να μου προσδιορίσει το
χρόνο που έφερε τα όργανα ο Νικ. Ευθυμίου.Είχε δε και την ιδιαίτερη σημασία το
γεγονός,επειδή δεν ήσαν ντόπιοι,αλλά από Μέγαρα ή Σαλαμίνα,μέρη με ιδιαίτερη
μουσική παράδοση.
Ο Δημ. Πέτσης είχε γεννηθεί το 1901.Όταν έφερε ο Δήμος τη
μπάντα,ήταν μαθητής στο Δημοτικό σχολείο.Ο μικρός αριθμός των κατοίκων τού
χωριού,ο τρόπος που γινόταν γνωστό ένα γεγονός και η αντίληψη και τα
ενδιαφέροντα τού συγκεκριμένου παιδιού επέτρεπαν να απομνημονεύσει τις
λεπτομέρειες.Πριν την έναρξη των Βαλκανικών πολέμων σχεδόν τελείωνε το δημοτικό
σχολείο.Ο Νικόλαος Ευθυμίου ήταν τότε 60 χρονών,είχε γεννηθεί το 1852,και ο
γιος του Ευθύμιος 34.Είναι πολύ πιθανόν,αν λάβουμε υπόψη την ηλικία του
Νικολάου,να έφερε όργανα πριν την έναρξη των πο-λέμων.Πάντως για τα γεγονότα
που περιέγραψε ο Δημ. Πέτσης είχε ιδίαν αντίληψη.
Από χρονιά σε χρονιά αυξανόταν η φήμη του Πανηγυριού.Δεν
έγινε ποτέ εμπορικό το Πανηγύρι.Δεν ανταλλάσσονταν προϊόντα.Ήταν γιορτή
θρησκευτική,εκδήλωση κοινωνική,γιορτή του χωριού,όλων των κατοίκων.Την
περίμεναν οι κάτοικοι με λαχτάρα κάθε χρόνο.Να βγουν οι οικογένειες στην
αγο-ρά,στο δημόσιο χορό,να διασκεδάσουν.Μόνο γύρω από τον περίγυρο της
εκκλησίας εμφανίζονταν μικροπωλητές και διέθεταν φθηνά μικροαντικείμενα
αναμνηστικά για την ημέρα,δώρα και παιγνί-δια για τα μικρά παιδιά.
Διάφορα γεγονότα και καταστάσεις έδωσαν την ευκαιρία σε
πολλούς νέους να γνωρίσουν άλλους τόπους,άλλων ανθρώπων ήθη και έθιμα.
Σημαντικός αριθμός συγχωριανών διέσχισε τον Ατλαντικό αναζητώντας την τύχη στο
νέο κόσμο.Πολλοί γύρισαν πίσω που τους καλούσε η πατρίδα.Βαλκα-νικοί Πόλεμοι,Α’
Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατική Εκστρατεία.Παρά τα γεγονότα το Πανηγύρι
συνεχιζόταν με οργανοπαίκτες εκείνης της περιόδου.Κάποια μαγαζιά έφερναν όργανα,ενώ
το δημό-σιο χορό κάλυπταν με κλαρίνο,λαούτο και νταούλι,ντόπιοι οργανοπαίκτες.
Το Πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής στον Ασ-πρόπυργο ήταν το
μεγαλύτερο της Αττικής. Διαρκούσε τρεις ημέρες 25, 26, 27 Ιουλίου.Δυο μήνες πριν
άρχιζαν η αποταμίευση και οι προ-ετοιμασίες.Οι γυναίκες έραβαν φορέματα,αγό-ραζαν
καινούρια παπούτσια και ό,τι άλλο α-παραίτητο,να τα φορέσουν στο πανηγύρι.Οι
άνδρες έραβαν κοστούμια,αγόραζαν παπού-τσια (πολλοί τα έκαναν παραγγελιά),πουκά-μισα,γραβάτες.Επιβάλλετο να ήσαν καλοντυμένοι στο πανηγύρι και αψηφούσαν
τη ζέστη το κα-τακαλόκαιρο.Αποταμίευαν χρήματα να έχουν για τα όργανα.Ήταν
αδιανόητο,αλλά και προσβλητι-κό,να χορέψουν χωρίς λεφτά στα όργανα.
Η ενημέρωση για την κομπανία που θα είχε εξασφαλίσει κάθε
μαγαζί είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους θαμώνες της αγοράς.Άρχιζαν οι
συζητήσεις νωρίς,τουλάχιστον ένα μήνα πριν.Μάθαιναν όλες τις προσπάθειες για το
κλείσιμο των συμφωνιών.
Το Πανηγύρι ήταν η μεγαλύτερη γιορτή για το
χωριό.Γιόρταζαν όλοι,ήταν και η ετήσια γιορτή των γυναικών.Ήταν για τις
γυναίκες η έξοδος της χρονιάς.Αναβίωνε μια φορά το χρόνο το δικαίωμα της εξόδου
στην αγορά,φυσικά πάντα ως μέλη της οικογένειας.Ανήμερα ιδιαίτερα,καθώς και την
τρίτη ημέρα,γινόταν αγώνας δρόμου για τραπέζι στα μαγαζιά που είχαν όργανα.
Η νυχτερινή διασκέδαση περιοριζόταν στο χώρο της αγοράς.Στον
κεντρικό και στους γύρω δρόμους η κοσμοσυρροή ήταν τέτοια που όπως λένε σ’
αυτές τις περιπτώσεις δεν έπεφτε βελόνα κάτω.Δεν ήταν μόνο ο ντόπιος πληθυσμός.Ήταν
κι από τα γύρω χωριά και την Αθήνα.
Την κυκλοφορία τη δυσκόλευαν ακόμη περισσότερο οι νέοι με
τις συνεχείς μετακινήσεις τους,γιατί επιδίωκαν να έχουν αντίληψη όλης της
παρουσίας του πλήθους,κυρίως όμως να δουν τα αγόρια τις νιες που ενδιαφέρονταν
και να ανταλλάξουν ματιές από μακριά.Αλλά και οι συγγενείς των νέων,οι γυναίκες
κυρίως,αν είχαν στο συγγενολόι αγόρι ή κορίτσι της παντρειάς,θα επεσήμαιναν
ό,τι τους ταίριαζε για τα δικά τους παιδιά και τις επόμενες ημέρες θα
ξεκινούσαν προξενιό.
Τη δεκαετία τού ’30 τρία ήσαν τα μαγαζιά που στις
κομπανίες τους είχαν πρώτα ονόματα: του Γιώρ-Κόλλια,γωνία Δημοκρατίας και
Αθανασίου Τσίγκου.Του Σπύρου Μπρέμπου,μεταξύ πλατείας Ωρο-λογίου και Αγίου
Δημητρίου.Του Μπάμπη Μαρνίκα,στη βορινή πλευρά της Πλατείας Ωρολογίου. Περιστασιακά
έφερναν όργανα και άλλα μαγαζιά.
Ο Γιωρ-Κόλλιας άσκησε από τα νεανικά του χρόνια δεύτερο
επάγγελμα ως μουσικός.Ήταν παρών ως οργανοπαίκτης,έπαιζε λαούτο,σε όλους σχεδόν
τους γάμους που είχαν όργανα.Πολλοί του ζητούσαν να οργανώσει το συγκρότημα για
γάμο,οργανοπαίκτες και τραγουδιστές.Είχε γνωστούς όλους όσους σύχναζαν στο
καφενείο των μουσικών «Μικρά Ασία» στην Αθήνα,Αθηνάς 33.Είχε άμεση επικοινωνία μαζί
τους,με πάρα πολλούς είχε παίξει μαζί σε γάμους στο χωριό και είχε κάθε ευχέρεια
να συγκροτήσει κομπανία της αρεσκείας του.
Στο μαγαζί του Σπύρου Μπρέμπου αρκετά χρόνια παρουσιάζονταν
οι ίδιοι: Αραπάκης,Στελλά-κης,Κάβουρας.Είχαν μαζί τους βιολιτζή κάποιον
Μπάμπη,δε γνωρίζω περισσότερα.Πέμπτος στην παρέα ήταν ο Αναστάσιος Πέππας,κλαρίνο,από
τον Ασπρόπυργο.Αυτός πρέπει να είχε διοργανώσει αυτή την πάγια κατάσταση.Ξεκίνησε
περίπου το 1929 με 1930,ως οργανοπαίκτης.Ήταν ταλαντού-χος.Σπάνια δε συμμετείχε
σε γάμους στον Ασπρόπυργο.Είχε πολύ καλές σχέσεις με αρκετούς διακεκριμένους της
δημοτικής και λαϊκής μουσικής.Ο Στελλάκης τού βάπτισε το δεύτερό του γιο.
Στο καφενείο του Μπάμπη Μαρνίκα σύχναζαν νέοι.Εκεί ήταν
και το στέκι του «Ασπροπυργιακού» 1939-1940,της τρίτης από τις ποδοσφαιρικές
ομάδες που είχε τότε ο Ασπρόπυργος.Ένας μεσότοιχος χώριζε το μαγαζί από την
αυλή του πατρικού μου σπιτιού.Ο Μπάμπης Μαρνίκας ήταν άνθρωπος τού ρίσκου.Έπαιρνε
τολμηρές αποφάσεις.Είχε πάντα πολυμελή ορχήστρα και φημισμένους τραγου-διστές.Είναι
ο μόνος που συνέχισε να φέρνει κομπανίες χωρίς διακοπή.Στην κατοχή και αρκετά
χρόνια μετά τον πόλεμο,όπως θα φανεί στη συνέχεια.
Οι ονομαστοί τραγουδιστές και οργανοπαίκτες που έρχονταν
στο Πανηγύρι είχαν επιλέξει τον τρό-πο για να δημιουργούν από την αρχή που
ανέβαιναν στο πάλκο την κατάλληλη εορταστική ατμόσφαιρα.Ξεκινούσαν πρώτα τα
όργανα με μία εύθυμη μελωδία.Ύστερα ακολουθούσαν εναλλάξ τραγούδια κλέφτικα,αμανέδες,σμυρναίικα
μινόρε,τραγούδια της τάβλας.Οι θαμώνες έδιναν ιδιαίτε-ρη σημασία σ’ αυτό το
ξεκίνημα γιατί οι τραγουδιστές κατέβαλλαν όλη τους τη δεξιοτεχνία για να
επιβεβαιώσουν την αξία τους.Μετά ακολουθούσε χορός.Συνωστισμός για τη σειρά
προτεραιότη-τας.Έσπευδαν να την εξασφαλίσουν,αφού κάθε παρέα χόρευε με τη σειρά
της κι όταν τελείωνε άρ-χιζε η επόμενη.Η προτεραιότητα ήταν σεβαστή και πολύ
σπάνια μπορούσε να προκύψει αμφισβή-τηση.
Όταν μια παρέα έπαιρνε σειρά για να χορέψει,πρώτα
σχημάτιζαν κύκλο οι γυναίκες.Την κάθε μια έβαζε πρώτη στο χορό ανάλογα ο
άνδρας,ο αδελφός,ο αρραβωνιάρης ή στενός συγγενής.Ύστερα χόρευαν μόνο οι άνδρες
καλαματιανό,τσάμικο και ακολουθούσαν με χασάπικο,ζεϊμπέκικο ή αντίστροφα και
έκλειναν με σέρβικο.Γιατί δεν ήταν μόνο τα τραγούδια της Ανατολής με της Παλιάς
Ελλάδας που σμίξανε.Έσμιξαν και οι χοροί! Στον καλαματιανό και στον τσάμικο
προστέθηκαν ο χασάπικος,ο σέρβικος,ο ζεϊμπέκικος.
Οι καλοί χορευτές ήταν γνωστοί στη μικρή κοινωνία του
χωριού.Σχολίαζαν όποιους χόρευαν κα-λά.Μάθαιναν να χορεύουν.Είχα ακούσει (αν
δεν ήταν σκόπιμη διάδοση) για κάποιον τσοπάνο,που θέλοντας να βελτιωθεί στο
χορό και μην έχοντας παρέα,ενώ έβοσκε τα πρόβατα,έδενε σε κλαρί δένδρου
σχοινί,το κρατούσε με το ένα χέρι,τραγουδούσε και αυτοσχεδίαζε χορεύοντας.
Αλλά και οι γυναίκες μάθαιναν να χορεύουν.Θα τις έβλεπαν
να χορεύουν καλεσμένες σε γάμο και στο πανηγύρι.Γι’ αυτό,πολλές φορές σε ώρες
σχόλης,μαζεύονταν κοπέλες σε κάποιο φιλικό σπίτι και χόρευαν τραγουδώντας αν
δεν υπήρχε γραμμόφωνο.Στη γειτονιά μου,σ’ ένα σπίτι,υπήρχε γραμμό-φωνο.Πολλές
φορές μαζεύονταν κορίτσια και χόρευαν.Θυμάμαι κάποια τραγούδια που άκουγα:
«Μη με στέλνεις μάνα στην
Αμερική
γιατί θα μαραζώσω και θα
μείνω εκεί»
- Άλλο:
«Τι θα γίνω εγώ με σένα
Παναγιώτη μου,
Μου ΄χεις φάει τη ζωή μου και
τη νιότη μου».
(Απόσπασμα από το
Λαογραφικό έργο «Ασπρόπυργος,ένα μουσικό σταυροδρόμι»)
Σημείωση Γ. Β. Πέππα: Το παραπάνω θέμα (κείμενο & φωτογραφίες) αναρτήθηκε στην τότε fb ομάδα μου Αρβανίτες στις 20 Οκτωβρίου 2014 από την συνεργάτιδά μου κ. Γεωργία Καλαβρέ-τζου.
Διαβάστε ακόμα:
