Λιόπεσι: τι σημαίνει το τοπωνύμιο

 

Με τις αρβανίτικες λέξεις,είναι αλήθεια,τις περισσότερες φορές γίνεται λάθος στην ετυμολόγησή τους.Αυτό συμβαίνει,όταν άσχετοι και γραφικοί τύποι,χωρίς κανένα επιστημονικό εκτόπισμα,κα-ταπιάνονται με ερμηνευτικές αιτιολογήσεις μπερδεύοντας τη γλωσσολογική διαδικασία με την παρεΐστικη ελαφρότητα.Το αποτέλεσμα είναι από κωμικό έως γελοίο.Απ΄ την άλλη,έχουμε δύο πλευρές της συστηματικής στρέβλωσης των αρβανίτικων: πρώτα τους γνωστούς εθνομηδενιστές, νεροκουβαλητές μιας πολιτικής ιδεοληψίας,που πασχίζουν να βρουν/κατασκευάσουν μειονότητες στη χώρα μας και δίπλα σ΄ αυτούς τους συστημικούς πανεπιστημιακούς,λάτρεις του ινδοευρωπα-ϊσμού και οποιασδήποτε έννοιας που ακυρώνει ή μηδενίζει ό,τι ελληνικό.Γι΄ αυτούς τα αρβανίτικα είναι εκδοχή του τόσκικου κλάδου των αλβανικών,πάει και τελείωσε.Δεν γνωρίζουν άραγε,ότι οι 55.000 λέξεις απ΄ τις συνολικά 65.000 λέξεις της σημερινής αλβανικής κατασκευάστηκαν/επινο-ήθηκαν μετά την,κατά υβριδικό τρόπο,κατασκευή του αλβανικού κράτους; Λογικά,θα πρέπει να το γνωρίζουν... Όπως και ότι οι πρώτες 10.000 λέξεις (βλέπε: Κων. Χριστοφορίδης,Λεξικόν Αλ-βανικής Γλώσσας 1904) δεν είναι παρά το τοπικό ιδίωμα των ακρινών Ελλήνων της Ηπείρου (τα αρβανίτικα) μαζί με ευάριθμα σλαβικά και τουρκικά δάνεια,καθώς και με τα όποια γλωσσικά σκιπετάρικα στοιχεία,γιατί προφανώς αυτός ο δυσκατάταχτος λαός κάποιο υποτυπώδη κώδικα συνεννόησης θα διέθετε πριν εγκατασταθεί στην Αδριατική ακτή και αρβανιτοφωνήσει.Το "στρα-βό κλήμα" ξεκινά κάπου στο 1980 στην έδρα Γλωσσολογίας του ΑΠΘ και τραβάει ως σήμερα (δεν θα ασχοληθούμε με ονόματα,αλλά πάρτε μια ιδέα εδώ),για να μην αναφερθούμε στον γνωστό Τίτο Γιοχάλα που έφτασε να βαφτίσει το “Λεξικόν της Ρωμαϊκής και Αρβανητηκής Απλής” του Μάρκου Μπότσαρη (χειρόγραφα του Μάρκου Μπότσαρη,τα οποία χάρισε ο Φρανσουά Πουκεβίλ στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων και φέρουν την ιδιόγραφη σημείωσή του “Ce lexique est ecrit de la main de Marc Botzari a Corfou 1809 devant moi. Pouqueville”.) σε "Αλβανοελληνικό Λεξικό"... Τι να πεις...

Ας έρθουμε στο Λιόπεσι (Παιανία) που ΄ναι και το θέμα μας. Εξήγηση του τοπωνυμίου είχα επιχειρήσει σε μια παρουσίαση σχετικού βιβλίου (δείτε την εδώ).Βρήκα όμως,την ακριβή σημασία του όρου μελετώντας τα "Ηπειρωτικά" (1819) του Αθανασίου Σταγειρίτη.Εκεί,στη σελίδα 32 (βλ. φωτογραφία),μεταφέρεται μια πληροφορία από τον Μελέτιο,ότι η χώρα της Ελλοπίας λεγόταν και Λοπεσία και οι Ελλοποί Λοπεσοί.Ο Μελέτιος (Μιχαήλ Μήτρος,1661-1714) γεννήθηκε στα Γιάννενα και σπούδασε φιλολογία,μαθηματικά,ρητορική και ιατρική στην Ιταλία.Επανερχόμενος στη γενέτειρά του δίδαξε στη λεγόμε-νη Σχολή του Επιφάνιου και κατά τη χειροτονία του ως ιερέας μετονομάστηκε Μελέτιος.Διορίστηκε Μητροπολίτης Αθηνών το 1703. Συνέγραψε ποικίλες πραγματείες,την σπουδαιότατη για την εποχή εκείνη τρίτομη "Εκκλησιαστική Ιστορία"  και το σημαντικό τετράτομο έργο "Γεωγραφία παλαιά και νέα" (Βενετία,1728),στην οποία εν πολλοίς στηρίχτηκε η Χάρτα του Ρήγα Φεραίου (1797).

Η Γεωγραφία είχε συνταχθεί πριν από το 1696 με πηγές ξένα βοηθήματα, αλλά και Έλληνες γεωγράφους,όπως ο Στράβων και ο Παυσανίας.Πρόκειται για ιστορική γεωγραφία στην οποία καταγράφονται και αναπαράγονται επιγραφές και λείψανα της αρχαιότητας.Η πρωτοβουλία του Με-λετίου είναι προδρομική για Έλληνες επιστήμονες και εκφράζει τη συνείδηση της ιστορικής συνέχειας του ελληνισμού.Σε αυτήν στηρίζεται ο Αθ. Σταγειρίτης μιλώντας για την Λοπεσία,αλλά δεν παραθέτει τόμο και σελίδα.Η Ελλοπία λοιπόν,η γη των (Σ)Ελλών,η χώρα της Δωδώνης εντοπίζεται αρκετά νότια,στον βορρά του σημερινού νομού Ιωαννίνων,πάντως έξω απ΄ την έκταση της Βόρειας Ηπείρου.Αυτό μας οδηγεί σε δύο ανα-γνώσεις της πληροφορίας του Μελετίου: 1.Ή μέσα στον χρόνο η επικράτεια της Ελλοπίας-Λοπεσίας είχε με-τακινηθεί προς τα πάνω,προς την Ιλλυρία ή (το πιθανότερο) 2. εξ αιτίας της σταδιακής σώρευσης πολλών εχ-θρικών στοιχείων στον ακρινό χώρο της ελληνικής Ηπείρου οι εκεί αρβανιτόφωνοι Έλληνες,οι Αρβανίτες,οι απόγονοι των αρχαίων Χαόνων,αναγκάστηκαν απ΄ τα πράγματα να υποχωρήσουν νότια,σε περισσότερο ασφαλές περιβάλλον.Αυτοί οι κυνηγημένοι αρβανιτόφωνοι που εγκαταστάθηκαν (προσωρινά,όπως φάνηκε) στην Λοπεσία,πρέπει να διέμειναν ικανό χρόνο εκεί,ίσως και αιώνες,με αποτέλεσμα όχι μόνο οι ίδιοι να αισθά-νονται εν τέλει Λοπεσοί,αλλά κι όταν επέλθει ο οριστικός ξεριζωμός τους κι εγκατασταθούν μόνιμα στη νέα πατρίδα τους,στα Μεσόγεια της Αττικής,να δώσουν σ΄ αυτήν τη νέα εστία τους το όνομα της ενδιάμεσης έδρας τους: Λ(ι)όπεσι, δηλαδή Λοπεσία - Ελλοπία! Αν λάβουμε υπ΄ όψιν μας δε,ότι ανάλογες μετακινήσεις Ελλοπαίων στου καιρού τα γυρίσματα προς τον νότο (Θεσσαλία,Εύβοια και Βοιωτία.Οι Έλλοπες,διωγμένοι απ΄ τους Μολοσσούς,κατέφυγαν στην Θεσσαλική Εστιαιώτιδα κι από κει στην Β. Εύβοια.Αν και ο τόπος εγκατά-στασής τους δεν έχει εντοπιστεί αρχαιολογικά,το αρχαίο τοπωνύμιο Ιστιαία δίνει μιαν ένδειξη.Στη Βοιωτία μά-λιστα,εγκαταστάθηκαν κατά τη Βυζαντινή περίοδο ομάδες Αρβανιτών από την Ελλοπία στον Ελικώνα.Στο 1821 ξεσηκώθηκαν για την ελευθερία με αποτέλεσμα να υποστούν σφαγές.Ο ιερέας του χωριού,ο παπα-Αναστά-σης,εσφάγη σ΄ ένα πελώριο βράχο που ΄χε ζητήσει καταφύγιο.Ο βράχος αυτός ονομάζεται και σήμερα του παπ΄ Αναστάση και μάλλον σ΄ αυτό το γεγονός οφείλεται το προηγούμενο τούρκικο όνομα του χωριού: Κα-ραντάς=μαύρη πέτρα.Το 1916 το χωριό μετονομάστηκε σε Ελλοπία.Βρίσκεται 25 χλμ. από την Θήβα,σε υ-ψόμετρο 250 μέτρων,διαρρέεται από μικρό ποταμό και οι κάτοικοί του είναι περί τους εξακόσιους.) είναι μαρ-τυρημένες και βέβαιες,τότε έχουμε την πανηγυρική επιβεβαίωση αυτής της μετακίνησης αρβανιτοφώνων Ελλήνων! Μάλιστα,Λιοπεσαίοι Αρβανίτες δεν εγκαταστάθηκαν μόνο στα Μεσόγεια της Αττικής,αλλά και σε άλλους γνωστούς τόπους κατάληξης των εξ Ηπείρου αρβανιτοφώνων Ελλήνων.Έτσι,έχουμε: 

1. Λιόπεσι Αχαρνών (ή Τατοΐου) 

2. Λιόπεσι (Γονούσσας) Κορινθίας 

3. Λιόπεσι (Κρυόνερου) Ηλείας 

4. Λιόπεσι Καλαβρύτων 

5. Λιόπεσι Άνδρου  και 

6. Λιόπεσι,όρος στο Βόρειο - Ανατολικό τμήμα της Αττικής,που αποτελεί μια από τις βουνοκορφές του ορεινού όγκου από την Πάρνηθα μέχρι το ακρωτήριο του Καλάμου,με ύψος 726 μέτρα (περισ-σότερα δες εδώ).

Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος