"Να μας κουρέψεις κουρουμπέτσι..."

Γιώργος Αδάμης

"Να μας κουρέψεις κουρουμπέτσι..."

Όταν ήμασταν μικροί,μας έστελναν οι πατεράδες μας στον κουρέα του Βαρνάβα να μας κουρέψει.

«Θείε Γιώργο»,πηγαίναμε και του λέγαμε,«ο μπαμπάς είπε να με κουρέψεις κουρουμπέτσι και θα ΄ρθει μετά να σε πληρώσει».

Κουρουμπέτσι στα αρβανίτικα σήμαινε "γουλί". Αφήναμε και μία τούφα πάνω απ΄ το μέτωπο,στη μέση. Όλοι το ίδιο κούρεμα!

Το κουρείο του «θείου Γιώργου»,του Γιώργου Αδά-μη,ήταν δίπλα στην πλατεία του χωριού,πίσω από το καφενείο του Κώστα Δήμα (Χιώτη).Εκεί υπήρχε το δίπατο σπίτι της Σοφίας Σπυροπούλου,ένα από τα γνωστά τυπικά παλιά δίπατα σπίτια,που από πάνω έμεναν οι άνθρωποι και από κάτω ήταν ο στάβλος για τα ζώα.

Τη θεια-Σοφία τη φωνάζαμε Τσοφί (η Σοφία στα αρβανίτικα) του κλητήρα,προφανώς επειδή ο πατέρας της θα ήταν παλιά κλητήρας στην κοινότητα του Βαρνάβα.Η θεια-Σοφία πρέπει να ήταν θεία του κουρέα μας,αδερφή του πατέρα του ή κάτι τέτοιο.Είχε παντρευτεί στα νιάτα της κάποιον Σπυρόπουλο,όχι Βαρναβιώτη,ο οποίος πέθανε ή χωρί-σανε˙ πάντως,απ΄ όταν ήμουνα πιτσιρίκι,δεν τον είχα δει ποτέ.Σίγουρα η θεια-Σοφία έμεινε λίγο παντρεμένη και δεν απόκτησε παιδιά.Στα τριήμερα πανηγύρια του χωριού (29 Ιουνίου,των αγίων Πέτρου και Παύλου) ερχόταν ένας ανιψιός της απ΄ το σόι του άντρα της,ο Ζήσης,με την «ρουλέτα»,όπως τη λέγαμε.Ένα μακρόστενο τραπέζι που απλω-νόταν πάνω του πράσινη τσόχα με τους μονοψήφιους αριθμούς και δυο άλλα σύμβολα. Υπήρχε και μια μικρή σφαίρα που έφερε πάνω της τους αριθμούς απ΄ το 0 ως το 9, τα δύο σύμβολα και κάτι άλλα «της μπάνκας».Πόνταραν οι ενδιαφερόμενοι χρηματικά πο-σά στην επιλογή τους ή στο χρώμα (άσπρο ή μαύρο).Έριχνε κάποιος τη σφαίρα πάνω στην τσόχα κι αν ερχόταν σημείο με ποντάρισμα πάνω του,ο παίκτης κέρδιζε το πολλα-πλάσιο που ΄χε συμφωνήσει με τον Ζήση.Όποιος είχε ποντάρει στο χρώμα και του ερχό-ταν, κέρδιζε τα διπλάσια.Αν ερχόταν «μπάνκα»,μάζευε όλο το χρήμα ο Ζήσης.Ένα μικρό, υπαίθριο κινητό καζίνο! Έσβησαν τα πανηγύρια,χάθηκε κι ο Ζήσης…

Ο όροφος του σπιτιού της θεια-Σοφίας διέθετε μια μεγάλη βεράντα,η οποία αποτελούσε το ταβάνι του κουρείου.Ένας μακρουλός χώρος με φαρδύ παράθυρο,έναν πάγκο με πλάτη καλυμμένος με κόκκινη φορμάικα για τους πελάτες,δύο μεγάλους καθρέφτες και όλα τα σύνεργα της κουρευτικής και της ξυριστικής τέχνης που κοσμούσαν τα παραδο-σιακά μπαρμπέρικα.

Κουρέας ήταν και ο πατέρας του μπάρμπα Γιώργου,Τσίρλας στο παρατσούκλι.Αδάμης όμως,ήταν και ο άλλος παλιός κουρέας του χωριού,ο Αδάμ Αδάμης.Το μονόχωρο κου-ρείο του ήταν κάτω από το καφενείο/παντοπωλείο του Σαράντη Ηλία,δίπλα από το σημε-ρινό μανάβικο της Δροσούλας Λέπουρη.Ο Αδάμ και ο Τσίρλας πρέπει να ήταν αδέρφια, γιατί είχαν κοινό μαχαλά,κάτω από το σχολείο του χωριού.Από τα πολλά παιδιά του Αδάμ Αδάμη μόνο μία κόρη του,η Παρασκευή,παντρεύτηκε στον Βαρνάβα (τον Πέτρο Λέπουρη).Δεν γνωρίζω αν απ΄ τους γιους του ανακυκλώθηκε αυτό το χαρακτηριστικό ονοματεπώνυμο (Αδάμ Αδάμης),που φανερώνει πώς προέκυψε το γνωστό αρβανίτικο επίθετο (Αδάμης → Δεδαδάμης, Κωτσαδάμ, Κολλιαδάμης κ.ά.).

Ο Γιώργος Αδάμης έμαθε την τέχνη και στους γιους του,τον Θανάση και τον Ηλία.Όταν ο μεγάλος γιος,ο Θανάσης,πήγαινε έκτη Δημοτικού υπήρχε ένας φωτισμένος δάσκαλος (Αυγερινό,θαρρώ,τον λέγανε) στο χωριό που μέσα σε όλα μάθαινε στους μαθητές του και Κεραμική.Πήγαιναν στο Μορτίρι (τη δεύτερη φυσική βρύση του χωριού,στο ΒΑ άκρο του,κάτω απ΄ το παλιό εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής.Κάπου στα 1920-25 ο Δήμος Μα-ραθώνα,όπου υπαγόταν διοικητικά τότε ο Βαρνάβας,οργάνωσε λειτουργικά την πηγή με μία θαυμάσια κατασκευή από πέτρα και μάρμαρο.Κατέβαινες δέκα περίπου σκαλιά για να φτάσεις στον σωλήνα με το τρεχούμενο νερό,εντοιχισμένο σε καλαίσθητη λευκή επι-φάνεια.Πάνω,μέσα σε οργιώδη βλάστηση,υπήρχε μεγάλος πέτρινος πάγκος να ξαποσταί-νει ο κόσμος που δροσιζόταν.Πιο δίπλα βρισκόταν θηριώδες μαγγάνι που δυνάμωνε τη ροή του νερού στα παρακείμενα περιβόλια.Έως το 1972 σχεδόν δεν υπήρχε δίκτυο ύ-δρευσης στον Βαρνάβα.Κάθε σπιτικό κουβαλούσε το χρειαζούμενο νερό από την,υπάρ-χουσα και σήμερα,βασική βρύση του χωριού με δοχεία φορτωμένα σε ζώα,γαϊδούρια και μουλάρια.Τα σκαλιά στο Μορτίρι δεν επέτρεπαν την προσέγγιση ζώων κι έτσι αυτή η πη-γή ήταν παραγκωνισμένη.Κάπου στο 1985,επί προεδρίας Γιάννη Τσουτσάνη,το Μορτίρι καταστράφηκε,ισοπεδώθηκε… Ολοσχερώς.Χτίστηκε στην ίδια θέση ένας άχαρος,εξαμ-βλωματικός θάλαμος για ένα περιφερειακό αντλιοστάσιο,κάτι τέτοιο.Την ίδια εποχή,με ανάλογο ξέφρενο ζήλο,αλλοιώθηκαν βάναυσα η πηγή Ντόρμπερι στην παραλία του Βαρ-νάβα,ο Άγιος Γεώργιος,γκρεμίστηκε το παλιό κοινοτικό πλυσταριό.Λαογραφικά ενθυμή-ματα και πλούτος παράδοσης υπέκυψαν αστραπιαία στο οξύ χτύπημα της ασυγκράτητης αμορφωσιάς και της αχαλιναγώγητης αξεστοσύνης.Περιρρέουσα φημολογία συνάμα,διέ-σπειρε ότι οι μη αναστρέψιμες επεμβάσεις συνδέονταν με αναζήτηση Εγγλέζικων λιρών επί Κατοχής.Διαδόσεις κακεντρεχείς υποθέτω.Το μαγγάνι που προανέφερα διετηρείτο α-τόφιο ως το 2003.Έκτοτε,αγνοώ την τύχη του…) που αφθονούσε ο φυσικός πηλός,κουβα-λούσαν ποσότητες στο σχολείο και επιδίδονταν σε διάφορες κατασκευές.Ο Θανάσης απο-δείχτηκε μεγάλο ταλέντο στις μικρές προτομές.

Έτσι,σύντομα,στον πάγκο του κουρείου μπήκαν πήλινες προτομές του Κολοκοτρώνη,του Μπότσαρη και του Καραϊσκάκη.Αργότερα,ο Θανάσης τις λουστράρισε μ΄ ένα λευκό επί-χρισμα και ήταν αληθινά διαμάντια λαϊκής δημιουργίας.

Κάπου στην δεκαετία του 1980 η Σοφία Σπυροπούλου,γριά γυναίκα ήδη,πέθανε.Ο Γιώργος Αδάμης,που ήταν κληρονόμος της,γκρέμισε όλο το μαχαλά της,πάει και το πα-λιό κουρείο.Στη νέα οικοδομή που ανήγειρε φρόντισε να διατηρήσει ένα μικρό χώρο ως κουρείο που το λειτουργούσε όσο κρατούσαν τα πόδια του.Ο «θείος Γιώργος» (Γιώργος Α-δάμης ή Μάντζης στο παρατσούκλι) έφυγε στις 7 Μαρτίου 2018, 89 χρονών.Κόπηκε άλ-λο ένα τριαντάφυλλο απ΄ τον μυρωδάτο κήπο των παιδικών μας αναμνήσεων!

Οι γιοι του δε,στράφηκαν σε άλλες επαγγελματικές ασχολίες και με το θάνατο του Γιώρ-γου Αδάμη από τη μακρά μπαρμπέρικη παράδοση των Αδαμαίων στον Βαρνάβα δεν α-πέμεινε τίποτα.

Ε τ υ μ ο λ ο γ ί α

Η σύνθετη λέξη κουρουμπέτσι παράγεται κατά πρώτον απ΄ το ρήμα της αρχαίας κείρω=κόβω τα μαλλιά (ως το δέρμα),ξυρίζω,αποκόπτω,αποτέμνω, θερίζω.Το "γουλί" στα αρχαία λεγόταν: εν χρω κε-καρμένω=ως το δέρμα κούρεμα.Απ΄ το κείρω προέρχονται ακόμα: κέρμα,κορμός,κουρά,κούρος κ.ά.Να σταθώ ιδιαίτερα στο ουσιαστικό η κου-ρίς=το ξυράφι και στο επίρρημα κουρίξ=από τα μαλλιά,αλλά και: νεανικώς.Το κείρω στα αρβανί-τικα έγινε κορ και χρησιμοποιείται με την έννοια κόβω ως/από τη ρίζα,θερίζω.

Αφού διασαφηνίσαμε με βεβαιότητα το πρώτο συνθετικό (κουρ-) της λέξης,ας στραφούμε και στο δεύτερο (-ουμπέτσι) μην ξεχνώντας ότι κατά την σύνθεση επιτελούνται πάθη φθόγγων (συμφώνων και φωνηέντων),αλλοιώσεις τους και ενδεχομένως επανασυστάσεις συλλαβών.Κατά το λεξικό Μπαμπινιώτη (σελ. 435) γουλί (< μεσν. γουλίν < αγλίον υποκ. του αρχαίου άγλις=σκελίδα σκόρδου,που συνδέεται με το συνώνυμο γέλγις,βλ. και γάγγλιον) έφτασε να σημαίνει βλαστάρι,μί-σχος,σκελίδα κι ονομάστηκε έτσι το ως το δέρμα κούρεμα,επειδή αποκάλυπτε τα γουλιά των τριχών,τις εκβλαστήσεις τους δηλαδή.

Αναζητάμε,επομένως,ως δεύτερο συνθετικό ένα επίθετο που να προσδίδει στην κουρά,στο κούρεμα τα χαρακτηριστικά της μονιμότητας,της διάρκειας,της καθολικότητας κι ό,τι εννοούμε λέγοντας γερό κούρεμα.Βέβαια,επειδή οι τρίχες,τα μαλλιά μεγαλώνουν,μακραί-νουν οι ιδιότητες αυτές νοούνται σχετικά.Το επίθετο αυτό είναι το: έμπεδος (ο,η),απα-ντώμενο,διγενές πάλι,και εμπεδής.Η αρχική σημασία του (εν + πέδον) αφορούσε χώρο, τόπο: αυτός που στέκεται σταθερά στη γη,στερεωμένος,θεμελιωμένος,ριζωμένος,ακλόνη-τος,άσειστος.Γρήγορα έλαβε και χρονική διάσταση: αδιάλειπτος,διαρκής,συνεχής,αδιά-κοπος,αλλά και: αμετάτρεπτος,σταθερός,αναλλοίωτος.Το ρήμα: εμπεδόω και το επίρ-ρημα: έμπεδα ή έμπεδον (συνήθη στον Όμηρο) ή μεταγενέστερα εμπέδως=στερεά,βέ-βαια,επίμονα.Με την έννοια της σταθερότητας,βεβαιότητας η λέξη συντίθεται σε πολλά παράγωγα (εμπεδόμυθος,εμπεδόμητις,εμπεδόκυκλος κ.ά.).Σήμερα,το εμπεδώνω χρη-σιμοποιείται για να δηλώσει εδραίωση αντίληψης,καταστάλαξη γνώσης κ.ά.τ.

Επομένως:

κουρά + εμπεδής,

το σταθερό (=ολικό,πλήρες),σίγουρο (=ικανό,γερό),διαρκές (=με εύρος χρόνου) κούρεμα.

Η επίταξη του επιθέτου και εδώ δυναμώνει την πάγια θέση μου ότι τα αρβανίτικα απο-τελούν πρώιμο τοπικό (της Ηπείρου) μόρφωμα της αρχαίας Ελληνικής.Η εξέλιξη της γλώσσας οδήγησε στην ορθολογική πρόταξη του επιθέτου.Το όνομα αρβανίτικα προέκυ-ψε κάπου μετά τον 3^ο μ.Χ. αι.,όπως αναλύω εκτενώς σε άλλα σημεία τούτου του ιστοχώ-ρου.

κουρά + εμπεδής

(1.Με συναίρεση α + ε = ου) →

κουρουμπεδής

(2.Με αποβολή του η της κατάληξης [εκτράχυνση],

3.μετατροπή του δ στο αντίστοιχο ψιλό [τ]

4.αναβίβαση τόνου & ανάπτυξη ευφωνικού τελικού ι) → κουρουμπέτσι

Η παραπάνω,προφανής για κάθε φιλόλογο,ανάλυση της συνθετικής παραγωγής εκτιμώ ότι προσφέρει άρτια γλωσσολογική εικόνα για την συγκεκριμένη λέξη.Κουρά,κουρέας, κούρεμα,κουρουμπέτσι,όλα ένα! Ελληνικά και αρβανίτικα το ίδιο πράμα! Κι έρχονται μετά τα γιουσουφάκια της μειοδοσίας,οι σύγχρονοι πηλιογούσηδες να εκτίθενται ανοη-τεύοντας περί δήθεν αλλοεθνίας των παλιότερα αρβανιτοφώνων Ελλήνων.

Γιάννης Βασ. Πέππας,Φιλόλογος - Συγγραφέας