Κυριακή 13 Δεκεμβρίου 2020

Το αλώνισμα στους Αρβανίτες του παλιού Ασπρόπυργου

 

Το αλώνισμα στους Αρβανίτες του παλιού Ασπρόπυργου

 


 ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ  ΥΛΙΚΟΣ ΒΙΟΣ

7. Το αλώνισμα.

 Από την αρχή του μεσοπολέμου μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες -μισό και πλέον αιώνα- το αλώνισμα στον Ασπρόπυργο γινόταν με αλωνιστικές μηχανές.Στην περίοδο αυτή η καλλιέργεια άρχιζε από τα ριζά των βουνών που περικλείουν τον κάμπο και έφτανε στη θάλασσα.Πριν το σαράντα υπήρχαν δύο αλωνιστικές,του συνεταιρισμού και η ιδιωτική του Καούτσκι.Μετά τον πόλεμο και η ιδιωτική του Καματερού.Σε άλλο κεφά-λαιο αυτής της μελέτης θα γραφούν λεπτομέρειες για τη μορφή και τη λειτουργία των αλωνιστικών μηχανών.
 Όλο τον χρόνο,όπως ήταν επόμενο,ήσαν σε στάθ­μευση σε ειδικά κτήρια,αλλά την ά-νοιξη άρχιζε η συ­ντήρηση και επισκευή που διαρκούσε μια και ο μηχα­νικός είχε κοντά του έναν το πολύ δύο βοηθούς.Έπρεπε να επισκευάσουν και να συντηρήσουν ό,τι χρει-αζόταν στο σύνολο των μερών που τις απαρτίζανε και που η κάθε μια αποτελούσε ο-λόκληρο συρμό.  
   Ο κάμπος είναι επίπεδος.Δεν υπήρχε καμιά δυ­σκολία να μετακινηθούν σε διάφορες τοποθεσίες.Ωστόσο οι μετακινήσεις δεν ήσαν αρκετές.Μια,δυο βία τρεις όλες κι όλες. Οι θέσεις δεν ήσαν πάντα σταθερές. Δεν ήταν απαραίτητο στις ίδιες τοποθεσίες να μετακινηθούν και την επόμενη χρονιά.Πάντως,κάποιες συνεννοήσεις θα έπρεπε να γίνονται ώστε να γνωρίζουν οι καλλιεργητές πού θα αλωνίσει η κάθε μηχανή και να τοποθετήσουν ανάλογα με την επιλογή τους την θημωνιά τους.
  Η έξοδος της μηχανής αποτελούσε γεγονός.Σήμερα ή την τάδε ημέρα ή τότε «βγαί-νει» η αλωνίστρα του Συλλόγου ή ανάλογα του «Γερμανού».Την αλωνιστική μηχανή έλεγαν αλωνίστρα.Ήταν ένα θέαμα κυρίως για τα παιδιά να βλέπουν αυτό τον συρμό να διασχίζει τους δρόμους του χωριού και να κατευθύνεται στον κά­μπο σφυρίζοντας κα-τά διαστήματα για να γίνει αντιληπτό το πέρασμά του.
Επέλεγαν ένα σημείο,ανάμεσα στις συγκεντρω­μένες θημωνιές των οποίων ο αριθ-μός ήταν αρκετά μεγάλος,ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο κοντινή η απόσταση κατά τη μεταφορά των δεματιών από τη θημωνιά στην αλωνίστρα την ώρα του αλωνισμού.
Θα προσπαθήσω να αποδώσω,όσο μπορέσω,την εικόνα στον χώρο του αλωνισμού. Ο αναγνώστης ας φανταστεί για λίγο τον εαυτό του επισκέπτη.Θα δια­πίστωνε από κάποια απόσταση,καθώς θα κατευθυνόταν εκεί,ότι σ΄ ένα χώρο που τον περικλείανε θημωνιές ανέβαινε σύννεφο από μπουχό με σκόνη και με πολύ μικρά κομμάτια άχυρο και καθώς ανέβαινε διαφο­ροποιούσε σε διαύγεια την ατμόσφαιρα σε αρκετό ύψος. Πλησιάζοντας,δυνάμωνε η οχλοβοή και ο θό­ρυβος από τη λειτουργία της αλωνιστικής. Το πλήθος που βρισκόταν εκεί συμμετείχε με διαφορετικούς ρό­λους.Πρώτα οι εργάτες της αλωνίστρας.Ο μηχανικός στο πόστο του,την κυλινδρομηχανή.Τεράστια.Αυτή για την έλξη,τη μεταφορά του συρμού.Αυτή για τη μετάδοση της κίνησης.Χωρίς αυτήν η αλωνίστρα ήταν άχρηστη.Για να γίνει πιο αντιληπτή στον αναγνώστη,ήταν ίδια με εκείνες που χρησιμοποιόντουσαν για την επίστρωση δρόμων.Ίσως η ονομασία να είχε προέλθει από τους τρεις τεράστιους σιδερένιους κυλινδρικούς τροχούς.  
Η μπατόζα (το πιθανότερο να είναι ιταλική λέξη,πάντως στα γαλλικά μπατάζ είναι ο αλωνισμός) ήταν το πρώτο το μεγαλύτερο σε όγκο και ύψος μέρος της αλωνιστικής και το σημαντικότερο.Άλλοι ανεβασμένοι πάνω στη σκεπή της δεχόντουσαν τα δε-μάτια που τους πετούσαν οι άλλοι από κάτω και τα τοποθετούσαν εκεί που τα έπαιρνε μέσα η μπατόζα για τη συνέχεια.Κάτω άλλοι κουβαλούσαν κι άλλοι πετούσαν τα δε-μάτια στη σκεπή.Μπροστά από μία χοάνη έβγαινε το στάρι διαχωρισμένο από το πε-ρίβλημά του.Ήταν τοποθε­τημένο ένα ξύλινο αμπάρι,που συγκρατούσε ότι περίσσευε από το γέμισμα του πινακίου.Ήταν το πι­νάκιο σκεύος σχήματος κυλινδρικού.Η μια του επίπεδη επιφάνεια ανοιχτή με λαβή σε θέση διαμέτρου.Ο εργάτης που στεκόταν μπροστά άφηνε για λίγο να χυθεί από το γεμάτο πινάκιο στο αμπάρι και με ένα σανίδι σάρωνε την επιφάνεια,έτσι ώστε το πινάκιο να είναι πλήρες.Συνεχιζόταν η διαδικασία για συσκευασία και μεταφορά του σταριού,ενώ παράλληλα ο αριθμός των πινακίων μετρούσε και το μέγεθος του αλωνίσματος.Π.χ. ο τάδε έκανε 300 πινάκια,ο δείνα 420 κ.λπ.
Σε ελληνικό λεξικό δεν βρήκα λέξη πινάκι ως μο­νάδα μέτρησης.Όμως και στο σχή-μα και στο μέγεθος ταιριάζει το τούρκικο κοιλό που αντιστοιχεί σε 24 πε­ρίπου οκάδες. Αν δεν αντιστοιχούσε σ΄ αυτό,ήταν κάτι παρεμφερές.
Στην πίσω πλευρά της μπατόζας προσκολλημένο δεύτερο μέρος που συνέχιζε την επεξεργασία του ά­χυρου και αυτό ακολουθείτο από ένα τρίτο,όπου τε­λείωνε και η διαδικασία με το άχυρο.Συσκευασμένο σε μπάλες ραμμένες με σύρμα μεταφέρονταν και τοποθετούνταν σε ντάνες ξέχωρα για κάθε γεωργό.Ένας αριθμός εργατών συμμε-τείχε σε όλη αυτή τη δια­δικασία.
Αλλά δεν ήσαν μόνοι οι εργάτες της αλωνίστρας.Όταν αλώνιζε ο γεωργός,συνοδευ-όταν από ολόκληρη κουστωδία,την οικογένεια του σχεδόν όλη και τυχόν συγγενείς ή εργάτες.Να μεταφέρουν από τη θημωνιά κοντά στην αλωνίστρα δεμάτια,να συσκευά-ζουν για μεταφορά το αλώνισμα.Σούστες,άλογα,μεταφορές.Να φορτώσουν τις μπά-λες άχυρο για την αποθήκη.Και δεν ήταν μόνο όσοι αλώνιζαν τη συγκεκριμένη στιγμή.Ήσαν κι όσοι συνέχιζαν εργασίες που δεν είχαν ολοκληρωθεί και άλλοι προ-ετοιμάζονταν,γιατί θα ακο­λουθούσε η δική τους σειρά.Μετά την μεταφορά του στα-ριού στο σπίτι και πριν το τοποθετήσουν σε αμπάρια,έστρωναν στις αυλές στρωσίδια και το άπλωναν αφή­νοντάς το μια δυο μέρος στον ήλιο να στεγνώσει.


 Η περίοδος των αλωνιστικών μηχανών είναι ως προς τη χρονική της δι-άρκεια ασήμαντη,αν τη συγκρίνουμε με ό,τι προηγήθηκε και ίσχυσε σχε-δόν πανομοιόμορφα από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα σε πολλές πε­ριοχές.Στον Ασπρόπυργο,σε αγροτόσπιτα που δεν τα έχουν υποκαταστή-σει ακόμα με νέες οικοδομές,θα υπάρχουν κάποια αγροτικά εργαλεία που θυμίζουν το παραδοσιακό αλώνισμα.Στη θέση Ομπόρες μέχρι πριν λίγα χρόνια,όσο οι διατεταγμένες μπουλντόζες δεν είχαν σαρώσει με σκοπό να τα εξαφανίσουν και τα τελευταία ίχνη αυτού του ιστορικού οικισμού,είχε διατηρηθεί σε άριστη κατάσταση το αλώνι.Αλλά και διάφοροι χώροι κοι-νόχρηστοι στον κάμπο κι ακόμα στα τότε όρια του χωριού -με την αλλαγή χρήσης της γης δεν υπάρχουν- είχαν χρησιμοποιηθεί για το αλώνισμα.  
  Αν λάβουμε υπόψη τη σύσταση και το επίπεδο του εδάφους,δεν πρέπει να απαιτείτο ειδική φροντίδα για το φτιάξιμο του αλωνιού.Ο Δημήτρης Λουκόπουλος (δες Γεωργι-κά της Ρούμελης) διακρίνει τ΄ αλώνια σε χωματάλωνα που τα στρώνανε με λάσπη α-νακατεμένη με κοπριά βοδιού,γελαδοσβουνιά,ώστε καθώς αυτή θα είχε ξεραθεί,δεν θα επέτρεπε να βγαίνουν τα χώμα­τα με τις πατημασιές των αλόγων.Και σε πετράλω-να,που για να τα κάνουν επίπεδα οι μαστόροι έκτιζαν στο χαμηλότερο μέρος τοίχο,τη σφεντόνα,για να βαστάει τα χώματα και ολόγυρα στο αλώνι έφτιαναν τα χείλη με πλακωτές πέτρες που έμπηζαν τη μια κοντά στην άλλη.Ο Φαίδων Κουκουλές (Βυζα-ντινών βίος και πολιτισμός,Τόμος Ε,σελ. 263) γράφει για το αλώνι παραπέμποντας σε βυζαντινή βιβλιογραφία.Ότι κατασκευαζόταν σε τόπο υψηλό για να δέχεται τον άνε-μο,ήταν κυκλικό με φυτεμένες πλάκες στην περιφέρεια,το έδαφος ήταν στρωμένο με πλάκες ή ήταν χωμάτινο που το κατάβρεχαν και το πατούσαν με κύλινδρο για να μην υπάρχουν ρωγμές και παίρνουν τα μυρμήγκια τον καρπό.Ο Ησίοδος (Έργα και ημέ-ραι,στ. 598,599) γράφει στον αδελφό του Πέρση: Ευθύς μόλις πρωτοφανεί ο γίγαντας Ωρίωνας (εννοεί τον αστερισμό) τ΄ άγιο της Δήμητρας το στάρι να λιχνίζουνε,μέσα σ΄ ένα τόπο καλοπνεούμενο και πάνω σ΄ ένα αλώνι καλοϊσιασμένο.Στην Τήνο (Γ. Αμοι-ράλης,Αγροτικά έθιμα της Τηνου,Λαογραφία ΚΗ σ. 378) γράφει: Το αλώνι έχει σχήμα κύκλου,περίπου ένα μέτρο πιο βαθύ στη γη με κάθετες πλάκες στην περιφέρεια,τους «αζούρους» να κρατάνε το χώμα.Στο χωριό Πελεκάνο της επαρχίας Σιάτιστας τα αλώ-νια τα καθαρίζουν από τα αγριόχορτα και τα αλείφουν με σβουνιά για να μη βγαίνει το χώμα.Στη μέση στερεώνουν το «στέντζερο»,γύρω από το οποίο γυρίζουν τα βόδια ή τα άλογα.
  Βόδια,άλογα,μουλάρια ήσαν τα ζώα που χρησι­μοποιούσαν γενικά στο αλώνισμα.Τα ίδια ζώα και στην Αρχαία Ελλάδα,όπως αναφέρει ο Ξενοφών (Οικονο­μικός XVIII,5) και τονίζει ότι την όλη φροντίδα για το αλώνι και τα ζώα είχαν οι επαλωσταί.Επαλώστης,ο (επί+αλοάω),ο αλωνίζων,ο ελαύνων βους κατά το αλώνισμα.(Ι. Δρ. Σταματάκου: Λε-ξικόν αρχαίας ελ­ληνικής γλώσσης).
 Τη λέξη βαλμάς χρησιμοποιεί ο Ε. Μώρος,μετα­φραστής του «Οικονομικού» για να ερμηνεύσει τον επαλώστη.Ο Δ. Λουκόπουλος γράφει ότι οι Ρουμελιώ­τες αλωνίζουν μόνο με άλογα και στην ανάγκη με μου­λάρια ή γαϊδούρια.Τα άλογα του αλωνισμού τα τρέ­φουν κυρίως τσοπαναραίοι που τους λένε βαλμάδες.Πριν από τον αλωνισμό τα έ-χουν απολυμένα στα βοσκοτόπια και βόσκουν λεύτερα.Όταν φτάνει ο και­ρός τα πιά-νουν,τα καλιγώνουν και συνεταιρίζονται με άλλους βαλμάδες που τα άλογά τους,ται-ριάζουν.Κατά τον Ν. Π. Ανδριώτη βαλμάς -λέξη άγνωστου έτυμου- είναι ο βοσκός μεγάλων ζώων.Ο Δ. Δημητράτος ερμηνεύει τον βαλμά ως εκείνον που τρέφει άλογα ή μουλάρια για εμπορία ή μίσθωση.Οι λαογράφοι που ερευνούν τον υλικό βίο θεωρούν τον βαλμά εξει­δικευμένο να χρησιμοποιεί άλογα στον αλωνισμό.
  Στον Ασπρόπυργο δεν ήταν δυνατό να υπάρχουν βαλμάδες και να τρέφουν άλογα με σκοπό να τα χρη­σιμοποιήσουν στο αλώνισμα.Κι ούτε θα έπρεπε να τους ήταν γνωστή η λέξη και η ερμηνεία της.Το αλώ­νισμα περιλαμβανόταν στον κύκλο των γεωργικών εργασιών.Η γνώση και η εμπειρία περνούσε από τη μια γενιά στην άλλη και χρησι-μοποιούσαν στο αλώνισμα τα ζώα που είχαν και για τις άλλες αγροτικές δουλειές. Πολλές οικογένειες χρησιμοποιούσαν ιδιόκτητα κτήματα στα όρια του χωριού.Θέμα όμως προ­τεραιότητας δεν έπρεπε να υπήρχε ούτε στους κοι­νόχρηστους χώρους -δεν είναι γνωστές παρόμοιες διαφωνίες- γιατί,όπως γράφτηκε πάρα πάνω,το επίπεδο του εδάφους και η σύστασή του δεν απαιτούσαν ιδιαί­τερη φροντίδα για να δημιουργηθεί ένα αλώνι και κατά συνέπεια δεν δημιουργείτο στενότητα χώρου.
  Ο Λ. Λουκόπουλος γράφει ότι η σειρά εξασφαλι­ζόταν ανάλογα με το ποιος έμπηζε γρηγορότερα ένα χερόβολο στάρι στη κορφή του στρίγερου.Ήταν ο στύλος που έμπη-ζαν στο κέντρο του αλωνιού.Ο Λουκάτος το γράφει στοιχερό,στην Οφιονεία της Ναυπακτίας στρίαρο,στον Πελεκάνο της Σιάτιστας στέντζερο και στιγερό στην Τσα-κωνιά.Στην Οφιονεία της Ναυπα­κτίας,επειδή τα αλώνια είναι λίγα,και σ΄ αυτά πρέπει να αλωνίσουν όλοι οι γεωργοί,για να πάρουν σειρά την καπαρώνουν τοποθετώντας μεσ΄ στ΄ αλώνι όρθιο ένα δεμάτι.
Κατά την προετοιμασία του αλωνίσματος,μετά το σκούπισμα άπλωναν τα δεμάτια στο αλώνι -η εμπειρία ήταν κι εδώ απαραίτητη για το πώς θα τα απλώσουν- και φρόντιζαν,πριν να αρχίσουν,να προστατεύσουν τα ζώα ώστε να μη περνάει η άχνη από το άχυρο στα ρουθούνια.Πολύ παλιά τακτική.Οι Βυζαντινοί τα προστάτευαν δένοντας στο στόμα τους ένα καλάθι συνήθως φτιαγμένο από βούρλα,τον φιμό ή κημό.
Πώς γινόταν όμως το αλώνισμα; Ποια ήταν η διαδικασία; Δύο ήσαν βασικά οι τεχνι-κές.Η μια μόνο με τη χρήση των ζώων,η άλλη με τη χρήση της δοκάνης.Στην πρώτη διαδικασία περνούσαν μια θηλιά στο λαιμό κάθε ζώου και τις ένωναν μεταξύ τους.Μια ζυγή με δυο ή περισσότερα,διζευγία με τέσσερα ή περισσότερα σε δύο σειρές. Έδεναν μια τριχιά στη θηλιά του μέσα προς το κέντρο αλόγου και την άλλη στο στοιχερό.Τα ζώα άρχιζαν να περιστρέφονται,η τριχιά όλο και τυλιγόταν στο στοιχερό και τα άλογα σίμωναν όλο και περισσότερο προς το κέντρο κι όταν ήταν πια δύσκολο να γυρίζουν,τα σταματούσαν, άλλαζαν τη φορά τους προς την αντίθετη κατεύθυνση δένοντας την τριχιά στη θηλιά του ζώου που πριν ήταν στην έξω θέση και τώρα έ-παιρνε την εσωτερική.Έτσι τα στάχυα τσακίζονταν,ο καρπός βαρύτερος πήγαινε κάτω και από πάνω τα άχυρα.Κάποια στιγμή σταματούσαν τα ζώα να τα ξε­κουράσουν και με τα δικούλια αναποδογύριζαν το αλωνισμένο,αλλού το λένε λειώμα,αλλού μάλα-μα,ώστε τα στάχυα που θα είχαν μείνει κάτω ατσάκιστα να έρθουν στην επιφάνεια.Η διαδικασία συνεχιζόταν μέχρι που να διαπιστωνόταν ότι το αποτέλεσμα είχε επέλθει. Τότε το συγκέντρωναν σε ημικυκλικό σωρό,που σε ορισμένες περιοχές το ονομάζουν λαμνί (από το λάμνω που σημαίνει ελαύνω,θέτω σε κίνηση,οδηγώ).  
Από τις δοκάνες που υπάρχουν ακόμα σε ορισμένα αγροτόσπιτα στον Ασπρόπυργο βγαίνει το συμπέρασμα ότι ακολουθούσαν τη δεύτερη τεχνική.Αλλά και υπερήλικες που έχουν βιώματα από τα νεανικά τους χρόνια βεβαιώνουν ότι γνώρισαν το αλώνι-σμα με το ντουγένι.Η λέξη δοκάνη έχει πολλές σημασίες,μεταξύ των οποίων μία είναι και η ακόλουθη.«Αλωνιστική συσκευή εξ επιμήκους σανίδος μετά πυριτολίθων».Αυτό είναι και το ντουγένι.Μακρόστενη σανίδα που στη μια της πλευρά έχουν τοποθετηθεί πυριτόλιθοι που μοιάζουν με μαχαίρια.Αυτή η επιφάνεια πατάει πάνω στα δεμάτια.Η μια άκρη της σανίδας κόπτεται ελαφρά αντίθετα από την επιφάνεια των πυριτολί-θων.Εκεί είναι τοποθετημένος χαλκός για να προσδεθεί και να συρθεί από το ζώο.Κα-τά την ώρα του αλωνισμού ευέλικτος νέος πατούσε πάνω στο ντουγένι και πολλές φο-ρές ισορροπούσε κρατώντας την ουρά του αλόγου,όπως μου διηγήθηκαν.
Ο Φ. Κουκουλές αναφερόμενος στα κείμενα των βυζαντινών γράφει ότι εκτός από τα βόδια που πατού­σαν τα στάχυα υπήρχαν και όργανα για να τα θρύβουν (θρυμμα-τίζουν).Και είναι οι τρίβολοι,κοινώς η τυκάνη ή δουκάνη,η οποία ήταν σανίδα που είχε μήκος μέχρι δύο μέτρα και είχε από κάτω περασμένους σκληρούς και οξείς πυρόλι-θους,που κατέκοπταν τα άχυρα.
Ο Θ. Π. Κωστάκης (Γεωργικά της Τσακωνιάς,Λαογραφία,Τομ. ΛΑ΄, σελ. 14 επ.) την αναφέρει σβάρνα.Γράφει ότι δεν δένει ο γεωργός τη σβάρνα από την αρχή στα ζώα,αλ-λά τα γυρίζει χωρίς αυτήν για να κατακαθήσουν πρώτα τα δεμάτια κατευθύνοντας τα ζώα με το καπιστρόσκοινο.Όταν δένουν τη σβάρνα,βάζουν κάποτε πάνω ένα μικρό παιδί,όχι μεγαλύτερο,από φόβο να μη κοπούν τα λουριά.Κάθε τόσο σταμα­τούν τα ζώ-α,αναποδογυρίζουν τη σβάρνα και την καθαρίζουν από τα άχυρα που χώνονται ανά-μεσα στις σβαρνόπετρες και τα πριόνια και εμποδίζουν το κό­ψιμο.Άρα δοκάνη,ντουγέ-νι και σβάρνα της Τσακωνιάς,αν τυχόν κατασκευαστικά δεν είναι ακριβώς το ίδιο εργαλείο,εξυπηρετεί την ίδια τεχνική σχετικά με το αλώνισμα.
Οι εργασίες στη συνέχεια συμπίπτουν.Το γύρισμα του αλωνιού με τα δικράνια,το μάζεμα,το λίχνισμα,το δρεμόνισμα,η μεταφορά της σοδειάς.Ακόμα και τα εργαλεία του αλωνισμού είναι παρεμφερή.Σε πάπυρο του Φαγιούμ (100 μ.Χ.) ένας γεωργός ζητάει να του σταλούν δύο θρίνακες,δύο λικμητρίδες και ένα πτύον.Είναι εργαλεία που χρησιμοποιούνται στο λίχνισμα.Το δικούλι ή δικριάνι,το τριάχτυλο,το θρινάκι,ο για-μπάς,το καρπολόγι είναι είδη ξύλινου φτυαριού με δόντια κατασκευασμένα με τρόπο παρεμφερή και για την ίδια συγκεκριμένη χρήση.Στο λίχνισμα,ο λιχνιστής πρέπει να είναι έμπειρος ώστε να μην του ξεφύγει το στάρι και να ακολουθήσει το άχυρο.Επί-σης,έχει σημασία η ένταση του ανέμου,η θέση του λιχνιστή.Όταν το πολύ άχυρο έχει ξεχωρίσει από τον καρπό,χρησιμοποιείται το φτυάρι.Ο αέρας παίρνει το άχυρο που έχει ακόμα μείνει στο σιτάρι.  
Ο σωρός του σταριού,το λαμνί,θα περάσει από το δρεμόνι,μεγάλο κόσκινο με δερ-μάτινο πάτο και με­γάλες τρύπες.Το στάρι περνάει από τις τρύπες και το δρεμόνι συγκρατεί πέτρες,κότσαλα,άτριφτα στάχυα και άλλες ξένες ύλες.Ακολουθεί και δεύτε-ρο πέρασμα από συρμάτινο κόσκινο που συγκρατεί το στάρι και αφήνει να περάσει ο μπουχός,το χώμα το οποίο θα έ­χει τυχόν απομείνει.
    Σχετικά με τα αγροτικά εργαλεία ο Θανάσης Κιζλάρης (Αγροτικός βίος των Θρα-κών,Λαογραφία ΙΒ΄,σ. 407) εκτός από τα ήδη γνωστά μας πλέον όργανα ντουκάνη,δι-κιργιάνι,γιαμπά (για το λίχνισμα με 5-6 δόντια),καρπολόγι,δρεμόνι,κόσκινο προσθέτει ακόμα την τσουγγράνα που τραβάει τα κότσαλα στην άκρη,τον σύρτη,τα φρουκά-λια,σκούπα από χόρτο,κυρίως όμως το γιουβαρλάκι.
   Yuvarlak,λέξη τούρκικη,σημαίνει σφαιρικός.Είναι λέει πέτρα σφαιρική ή ξύλο,σέρνε-ται από μια ουρά αμαξιού με δύο τροχούς και αλωνίζει κριθάρια,βρώ­μες,σίκαλη α-φήνοντας την καλαμιά χονδρή,σάλμα,που μ΄ αυτή σκεπάζουν το άλλο άχυρο και τα μαντριά των προβάτων.
  Ρωτήθηκαν Ασπροπύργιοι μεγαλύτερης ηλικίας,που έζησαν περισσότερο την παρά-δοση,αν γνώριζαν έθιμα για το αλώνισμα και γενικά για τις γεωργικές εργασίες που να σχετίζονται με τη μαγεία.Αν πίστευαν στην αποτελεσματικότητά της,στην ενέργει-α υπερφυ­σικών δυνάμεων που δεν εξηγούνται με φυσικούς νό­μους,ότι θα μπορούσαν να πετύχουν το ποθούμενο με πράγματα,λόγους ή πράξεις που είχαν εξαιρετική δύ­ναμη ή ότι μπορούσαν να εξαναγκάσουν τον θεό με λό­γους ή πράξεις.Η απάντηση ήταν αρνητική.Υπήρχαν μαγικές ενέργειες που σχετίζονταν με τους κύριους σταθμούς της ανθρώπινης ζωής.Πίστευαν επίσης σε κατάδεσμους,καρφώματα,ξεματιάσματα, ξόρκια,φυλακτά,αλλά παρόμοια έθιμα που να σχετίζονται με αγροτικές εργασίες δεν προκύπτει να υπήρχαν.Πε­ριορίζονταν μόνο στην ευλογία της εκκλησίας.
 Ακολουθούν μερικά παραδείγματα,ενδεικτικά,εθίμων που σχετίζονται με το αλώ-νισμα και άλλες γε­ωργικές εργασίες.Στη Ρούμελη,ενώ λιχνίζει ο γεωργός όλη μέρα, μπήζει στο σωρό ένα μαχαίρι,για να σιδερώσει το σιτάρι,να πάρει του σίδερου τη στε-ριάδα.Στον Δρυμό της Μακεδονίας,πριν περάσουν το γέννημα από το δρεμόνι,τοπο-θετούν μια σιδερένια ζεύλα για να γίνει το στάρι γερό σαν το σίδερο,κλαδιά από πα-λιούρα (είδος θάμνου) που χρησιμεύουν να αποτρέ­ψουν τη βασκανία.Θεωρούν επίσης κακό ή αμαρτία να περάσουν πάνω από το μικρό σωρό σταριού που απομένει ενώ λιχνίζουν.Για να περάσουν απέναντι κάνουν κύκλο.Και στην Τσακωνιά πετούν,τελει-ώνοντας το αλώνι,ένα σιδερικό για να σιδερώσουν τον καρπό.Στην Εύβοια,στη Γούβα του δήμου Ιστιαίων,όταν έχουν τελειώσει το αλώνισμα και έχει σχηματιστεί το λαμνί,η οικοδέσποινα κρατώντας λαγήνι προσφέρει νερό στους αλωνιστές να πλυθούν.Και κά-θε ένας που πλένεται ραντίζει κυκλικά το γέννημα.Η συνήθεια να ραντίζει η σύζυγος τον γεωργό που επιστρέφει από τη σπορά είναι έθιμο που παρατηρείται στην Επίδαυ-ρο.    
Τα καταχύσματα απασχόλησαν τη λαογραφία.
Κατάχυσμα (από το καταχέω=ρίχνω σε κάποιον από πάνω).Το ρύζι,τα άνθη,τα ρο-δοπέταλα είναι καταχύσματα.Ξηροί καρποί,σύκα,καρύδια,αμύγδαλα που προσφέρο-νται ή με τα οποία τους ραντίζουν για να εκδηλώσουν ευχές για την ευπορία τους και τη γονιμότητα.Στην περίπτωση του γεωργού της Επιδαύρου έχουμε συμπαθητική μα-γεία,που αποβλέπει στην ευόδωση της σποράς,όπως αποβλέπουν τα καταχύσματα στη γονιμότητα του ανδρόγυνου στους γάμους,στον πολλαπλασιασμό των παιδιών στη γέννηση και βάπτιση. (Ν. Γ. Πολίτης,Λαογραφία,τόμ. Γ΄,σελ. 678).Η μαγεία διακρί-νεται σε άμεση,έμμεση (αναλογική ή συμπαθητική) και έντεχνη.Στη συμπαθητική, πιστεύεται,ότι η μαγική πράξη,αφού αποτελεί απομίμηση ποθούμενου,θα προκαλέσει κατ΄ αναλογία το ποθούμενο.Τα κατασχύματα αποτελούν την έκφραση γονιμότη-τας,άρα θα προκαλέσουν κατ΄ αναλογία γονιμότητα. (Γ. Α. Μέγα: Εισαγωγή στη Λαο-γραφία, 154).
Στην Κω έχει παραμείνει μια συνήθεια που πιστεύεται ότι την πρώτη αρχή έχει στον Τριπτόλεμο,τον οποίο η θεά Δήμητρα επέλεξε για να διδάξει στον κόσμο την καλλιέρ-γεια του σταριού.Όταν ο γεωργός τελειώσει το αλώνισμα και μαζέψει αλωνισμένο και καθαρισμένο τον καρπό,συνηθίζεται να κάνει με το φτυάρι ένα σταυρό και να τον χώ-νει στην κορφή του σωρού ευχόμενος κι από χρόνου καλύτερα ή χίλια μόδια.Ο Θεόκρι-τος (πιθανολογείται ότι γεννήθηκε το 305 π.Χ.) έγραψε πολλά είδη ποίησης μεταξύ των οποίων και ειδύλλια.Το ειδύλλιο -υποκοριστικό του είδους- είναι μικρό αφηγηματικό ποίημα με υπόθεση τις περισσότερες φορές αγροτοποιμενική.Το έβδομο από τα ειδύλ-λια του Θεόκριτου επιγράφεται Θαλύσια και η σκηνή του ειδυλλίου εκτυλίσσεται στην Κω.Τα Θαλύσια ήταν καθαυτό γιορτές του θερισμού προς τιμή της Δήμητρας,αλλά γιορτάζονταν στην Αθήνα και τα Θαργήλια τιμώντας την Άρτεμη και τον Απόλλω-να,γιορτές που προηγούντο του θερισμού.Η υπόθεση του ειδυλλίου Θαλύσια τελειώνει με το τραγούδι του Σιμιχίδου ως εξής (μεταφρασμένο).Είθε το φτυάρι μου ξανά να μπήξω στο σωρό του σιταριού της (εννοεί τη θεά Δήμητρα) πετώντας το απ΄ αλάργα,κι εκείνη να γελά,κρατώντας στάχυα κι ανεμώνες.
Θάργηλος ή θαλύσιος άρτος ήταν το πρώτο ψωμί από τη νέα σοδειά που προσφερό-ταν στον Απόλλωνα.Στα Λακκοβίκια της Μακεδονίας ζυμώνουν το πρώτο ψωμί από τη νέα σοδειά,πάνε στη βρύση και το βρέχουν κι ύστερα το μοιράζουν στους περαστι-κούς.Το φάγωμα του πρώτου ψωμιού συνδέεται με μαγικές τελετές σε πολλούς λα-ούς.Σε πολλά μέρη κρατούν το τελευταίο δεμάτι του θέρους και ζυμώνουν,από το στάρι του,ψωμί με διάφορα σχήματα και το τρώνε.
Πολλά άλλα έθιμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε που σχετίζονται με τη μαγεία και αποβλέπουν στο πο­θούμενο.

 Δημήτρης Ν. Καλλιέρης

 · Λαμπηδόνα, Περιοδική έκδοση ποικίλης ύλης Πνευματικού Κέντρου Δήμου Ασπροπύργου,τεύχος 33, 4-6/ 2004, σ. 7-11.

Σχόλιο Γιάννη Βασ. Πέππα: Η εξαιρετική και πλήρης αναφορά του αείμνηστου Δη-μήτρη Ν. Καλλιέρη στο λαογραφικό παρελθόν (από το δίτομο βιβλίο του Το χωριό μου,που κάποια στιγμή θα δημοσιοποιήσω),αν και δεν απέχει αυτό πολύ απ΄ τις μέρες μας,αποτυπώνει τις βαθιές ρίζες του όχι μόνο στους κοντινούς περασμένους αιώνες,μα και στην αρχαιότητα,φωτίζοντας,έτσι,την αδιάλειπτη συνέχεια,την ομοιογένεια και την σφριγηλή διαχρονία του Ελληνικού κόσμου!


Σάββατο 31 Οκτωβρίου 2020

Συλλογικό, Ο Εφιαλτικός ρόλος του ΚΚΕ στο Μακεδονικό (2018) pdf


Πρόκειται για πολυμορφικό αρχείο (pdf) που εντόπισα στο διαδικτυακό αχανές.Οι Ιωάννης Σκουρλέτος,Χρήστος Σκαλούμπακας και Ελισάβετ Πάσχου συγκέντρωσαν ένα απίστευτο σε όγκο,έκταση και σύνθεση υλικό ντοκουμέντων που όχι μόνο φωτίζει ξεδιαλυτικά τις προθέσεις του ΚΚΕ στα όλα γεγονότα της δεκαετίας του 1940,μα αποκαλύπτει βαθύτερα τον πυρήνα της εξαρχής φυσιογνωμίας αυτού του κομματικού στεγανού,που διαγράφει μια σταθερή τροχιά πια στο κοινωνικοπολιτικό περιθώριο της χώρας μας.
Ο αναγνώστης αυτής της κοπιώδους στη δημιουργία της,μα καθηλωτικής στη μελέτη της,εργασίας ας σκύψει με νηφαλιότητα και αφανάτιστα στο πλήθος των παρουσιαζομένων πειστηρίων.Η στέ-ρεα γνώση του χτες συγκροτεί τον ορθώς σκεπτόμενο και ενεργούντα σημερινό πολίτη.

Κάντε λήψη της εργασίας:

Συλλογικό, Η προδοσία του Μακεδονικού από το ΚΚΕ (2018)

Γ. Β. Πέππας


Παρασκευή 23 Οκτωβρίου 2020

Αρβανίτες στα Άνω Λιόσια,αρχές του 20ού αι.

 


Συνοδευτικό των φωτογραφιών κείμενο:

    Οι τρεις σπουδαίες ασπρόμαυρες φωτογραφίες προέρχονται απ΄ τα Άνω Λιόσια.Α-πεικονίζονται σε αυτές ζευγάρια ντόπιων κατοίκων των Άνω Λιοσίων,αρβανίτικης καταγωγής,φορώντας τις ιδιαίτερες φορεσιές τους.

   Τις φωτογραφίες αυτές μου τις εμπιστεύτηκε ο Σταμάτης Κολιός "για να τις διασώ-σω και να τις αξιοποιήσω".Ο Σταμάτης Κολιός,γέννημα-θρέμμα των Άνω Λιοσίων,ή-ταν μαθητής μου στο Εσπερινό Λύκειο Αχαρνών (Μενιδίου),όπου υπηρετούσα ως Φι-λόλογος.Η ευγενική παράδοση αυτών των φωτογραφικών κειμηλίων πρέπει να έγινε το 1998 ή το 1999,όταν ο Στ. Κολιός ήταν περίπου 20 χρονών.Ο Στ. Κολιός φοίτησε στο Εσπερινό Μενιδίου στο διάστημα 1998-2002 (το Εσπερινό Λύκειο είναι τετραετές).
   Απ΄ ότι μου είχε πει οι φωτογραφίες ήσαν οικογενειακές,σε όλες απεικονίζονταν πρό-γονοί του.Δεν θυμάμαι αν μου ανέφερε χρονολογίες,αλλά οι φωτογραφίες είναι σί-γουρα προπολεμικές και,εκτιμώ,απ΄ τις ενδυμασίες,μεταξύ 1915-1930.Η Αθήνα ήταν κοντά στα Άνω Λιόσια και υπήρχε η δυνατότητα φωτογράφησης,ακόμα και τόσο πα-λιά.
   Δυστυχώς,αυτές οι σπάνιες φωτογραφίες παρέμεναν ξεχασμένες σε ένα ράφι μου ως τον Αύγουστο του 2020,οπότε,σχεδόν τυχαία,τις εντόπισα και αμέσως δρομολόγησα την μεταβίβασή τους στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.   

 Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος - Συγγραφέας










Λίγα λόγια για την φωτογράφηση

   Η φωτογράφηση των εικόνων έγινε βιαστικά και γρήγορα πάνω σε ένα σεντόνι (διακρίνεται) με ένα καλό κινητό τηλέφωνο (στην πρώτη φωτογραφία αποτυπώ-θηκε το φλας του).Ο λόγος αυτής της σπουδής γεννήθηκε απ΄ την προβληματική κατάστασή τους.
   Πάντως,οι φωτογραφίες ήσαν ακανόνιστου σχήματος,πράγμα που δυσκόλευε το "καδράρισμά" τους.Η τρίτη δε,είχε αρχίσει να αποσυντίθεται...


Παρασκευή 16 Οκτωβρίου 2020

Οι «ωραίες Ελένες» του Βαρνάβα!

 

Οι «ωραίες Ελένες» του Βαρνάβα!

Όπως μου έλεγε η μητέρα μου,Ελένη Πέππα,ως νεαρή,ως έφηβη,ήταν πάρα πολύ όμορφη! Μάλι-στα,η κοντινή φίλη της,Ελένη Κατσίκη,ήταν εξίσου εντυπωσιακή! Αποτέλεσμα ήταν οι δυο αυτές Βαρναβιωτοπούλες να ονομαστούν απ΄ τους συγχωριανούς τους ως οι «ωραίες Ελένες» του Βαρ-νάβα!
Η παραπάνω (αρχική) φωτογραφία,τραβηγμένη στην δύσκολη δεκαετία του 1940 (πιθανότατα το 1947),δικαι-ώνει την μητέρα μου!
Αριστερά είναι αυτή,η Ελένη,το τρίτο απ΄ τα επιζήσαντα  πέντε παιδιά (άλλα δύο πέθαναν σε μικρή ηλικία) του Γιάγκου Τουρκαντώνη και της Τασιάς Αδάμη.Το 1957 παντρεύτηκε τον Βασίλη Πέππα και απέκτησαν δυο παι-διά.
Δεξιά,είναι η άλλη Ελένη,ένα απ΄ τα εννιά παιδιά του Γιάννη Κατσίκη (Κρίκης) και της Σταυρούλας Κάκαρη. Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1950 παντρεύτηκε τον Βαγγέλη Τσιμίνη (Μπράιλας) που ήταν κι ο πρώτος κατ΄ επάγγελμα φούρναρης στον Βαρνάβα κι απέκτησαν δυο παιδιά.Ως τότε,απ΄ όσα ξέρω,σχεδόν κάθε σπίτι στο χωριό διέθετε τον οικιακό του φούρνο.Όποια οικογένεια δεν είχε φούρνο,βολευόταν σε κάποιον συγγενικό ή της γειτονιάς.Είχα την τύχη να δω ομαδική λειτουργία/χρήση,γύρω στο 1975,οικιακού φούρνου,κοντά στο πατρικό μου σπίτι.Ήταν του Αλέκου Κάκαρη (Λιέτσης).Θυμάμαι,έψησαν,εκεί και τότε,κάποιες νοικοκυρές απ΄ τα γύρω σπίτια.Υπήρχε ένας εορταστικός τόνος.Λογικά,θα γιορταζόταν κάτι που δεν έχει συγκρατήσει η μνήμη μου.Ενδέχεται,πάντως,αυτή να ήταν η τελευταία φορά που «δούλεψε» οικιακός φούρνος στον Βαρνά-βα.

Στην διπλανή φωτογραφία ξαναβρίσκουμε τις δυο φίλες. Αν θυμάμαι καλά τις πληροφορίες της μητέρας μου,είναι 1947 και οι (γεννημένες το 1929), δεκαοχτάχρονες πια,φίλες φαίνονται γελαστές και ευδιάθετες.
Τα πέδιλα που φορά η μητέρα μου (δεξιά) μας βεβαιώνουν ότι είναι καλο-καίρι,ίσως στις μέρες του πανηγυριού.Στις 29 Ιουνίου (Πέτρου και Παύλου) γιόρταζε η Εκκλησία του χωριού.Τότε το πανηγύρι ήταν τριήμερο και απο-τελούσε πραγματική κοινωνική λαϊκή εκδήλωση.Ως τέτοιο έφτασε σίγουρα μέχρι το 1975 περίπου.Έκτοτε μπήκε σε τροχιά φθοράς.Η τριήμερη διάρ-κεια άντεξε κάπου ως το 1985 περίπου. Μετά,έφθινε με ταχύτητα το έθιμο, χάνοντας ακόμα και την σκέτη αναμνησιακή φολκλορική διάσταση.Σήμε-ρα,δεν υπάρχει πανηγύρι στον Βαρνάβα…
Διακρίνουμε,στα αριστερά της ψωτογραφίας,κόσμο.Είναι μέρα γιορτινή, αναμφίβολα.Η κατασκευή στα δεξιά πρέπει να είναι οικιακός φούρνος.Δεν είναι σαφές, λοιπόν,αν πρόκειται για δημόσιο χώρο ή για κάποιο πλάτωμα γειτονιάς.Πάντως,ο μαχαλάς του παππού μου δεν είναι.Κάπου στον παλιό Βαρνάβα τραβήχτηκε η τρυφερά όμορφη αυτή φωτογραφία…!

Στην Κατοχή

                     
 Στα πέτρινα χρόνια της (Ιταλο)Γερμανικής Κατοχής οι Βαρναβιώτες δυσκολεύτηκαν,όπως κι όλος ο λαός μας.Για να το πούμε σωστά,οι Βαρναβιώτες συνέχισαν να περνούν δύσκολα,γιατί από πριν η ζωή τους ήταν στενά μετρημένη,κοπιώδης,σχεδόν τυραννισμένη.Η διατροφή και η επιβίωση των οι-κογενειών τους εξαρτιόταν αποκλειστικά απ΄ την συντονισμένη δραστηριότητα όλων των μελών του κάθε σπιτιού.Είχαν τα μικροκοπάδια τους,αμπέλια,ελαιώνες και εκτάσεις για σπαρτά και περι-βόλια.Από έξω έπαιρναν μόνο σπίρτα,αλάτι,φωτιστικό πετρέλαιο,στοιχειώδη είδη ραπτικής και κά-να ύφασμα.Λίγα πράγματα.
Ήσαν πνιγηρά υποχρεωμένοι να οργανώνουν την ύπαρξη συνεχούς,ουσιαστικής και θρεπτικής τρο-φής για τους ίδιους και τα ζώα τους.Κι ακόμα,σε μεγάλο βαθμό εξαρτιόνταν απ΄ αυτούς η ένδυσή τους,η υπόδηση,τα κλινοσκεπάσματα,τα προικιά κ.λπ.Έτσι,μέσα στην λιτή,αλλά περήφανη,ζωή τους,είχαν δομήσει μιαν οικιακή οικονομία,σχεδόν κλειστή,αυτάρκη,συνεργατική και περιορισμένη. Χωρίς δυνατότητες ανάπτυξης.
Η πιεστική αυτή κατάσταση προϋπήρχε της Κατοχής.Κατά την διάρκειά της,απλώς,επιβαρύνθηκε. Αποτέλεσμα ήταν (ένα,τουλάχιστον) ομάδες από Βαρναβιώτισσες να μετακινούνται για κάποιες εβδομάδες τον χρόνο στα εύφορα και παραγωγικά Μεσόγεια ως εποχικές εργάτισσες.Δεν έχω πλη-ροφόρηση αν κάτι ανάλογο συνέβαινε και με τους άντρες.Έτσι,στο θέρος,τον τρύγο και το λιομάζω-μα μπουλούκια γυναικών απ΄ το χωριό ανέβαιναν στα φορτηγά που ΄χαν στείλει οι εργοδότες για ένα μικρό ξενιτεμό.Τους παρεχόταν τροφή και διαμονή.Η εργασία τους διαρκούσε σχεδόν όσο το φως της μέρας.Το βράδυ,όταν μαζευόντουσαν στα κονάκια,ανοιγόντουσαν σε κουτσομπολιά ή και σε ομαδικό τραγούδι,αν η κούραση το επέτρεπε.
Τον Ιούνιο του 1944 (όπως και τα δύο επόμενα καλοκαίρια: του 1945 και του 1946) η μητέρα μου,15χρο-νο κοριτσάκι,συμμετείχε σε μιαν τέτοια αποστολή θερισμού.Παραθέτω στην αρχή της ενότητας τις δύο όψεις απ΄ το ΔΕΛΤΙΟΝ ΤΑΥΤΌΤΗΤΟΣ της μητέρας μου (που ίσως επέβαλε η Γερμανική Διοί-κηση ή ίσως η ταραχώδης εκείνη την εποχή εσωτερική κατάσταση στην πατρίδα μας) που με την επίδειξή του ήταν δυνατή η ίδια η μετακίνηση και ευχερής ο έλεγχος των ταξιδιωτών σε τυχόν μπλό-κα (των κατακτητών ή των όποιων ελληνικών δυνάμεων).Ένα πολύτιμο ιστορικό ντοκουμέντο και κειμήλιο! Είχε εκδοθεί απ΄ την Υποδιεύθυνση Στρατοχωροφυλακής Καπανδριτίου.Φυσικά,η φω-τογραφία είχε ξεκολλήσει.Έχουν μείνει στο χαρτί σημάδια από εκείνη την αρχική άγνωστη κόλλα. Την ξανακόλλησα φροντίζοντας να μην θιχτούν στοιχεία.Ίσως η θέση να μην είναι ακριβής,αλλά αυτό,θαρρώ,μικρή σημασία έχει.
Κάπου μετά το 1990 η μητέρα μου μού ζήτησε να επισκεφθούμε τον τόπο που είχε εργαστεί εκείνο το καλοκαίρι του 1944 (και την επόμενη διετία).Θυμόταν ακόμα το ονοματεπώνυμο του τότε εργοδότη της και πού ήταν η ταβέρνα του! Πράγματι, πήγαμε,αλλά όχι στα Μεσόγεια,μα στην Βάρη! Φαίνε-ται,οι παλιότεροι εννοούσαν ως Μεσόγεια περιοχή ευρύτερη της σημερινής.Βρήκαμε την ταβέρνα και τους απόγόνους του μαγαζάτορα της Κατοχής,που,απορροφημένοι απ΄ τις ασχολίες τους,δεν φάνηκε να συγκινούνται από συμβάντα του πολέμου…  Όμως,η επιθυμία της μητέρας μου ικανοποιήθηκε! 

Οι πρωτοξαδερφάδες

Στα δεξιά της επόμενης φωτογραφίας είναι η μητέρα μου Ελένη,κόρη του Γιάγκου Τουρκαντώνη.Στα αριστερά η Φλώρα,κόρη του Πέτρου Τουρκαντώνη (Ντεπιάνος) και στη μέση η επίσης Φλώρα,κόρη του Κώστα Τουρκαντώνη (Κω-τσηφωλιές).Ο Γιάννης,ο Πέτρος και ο Κώστας (καθώς και οι: Χρήστος,Ειρήνη,Νίκος και Κυριάκος) ήσαν αδέρφια,παι-διά του Γιώργου και της Φλώρας Τουρκαντώνη.Δηλαδή,οι τρεις εικονιζόμενες ήσαν πρώτες εξαδέλφες.Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη στα χρόνια 1950-1955 κάπου στον καλο-καιρινό Βαρνάβα.Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ο χώρος της συνάντησης να ήταν ένας απ΄ τους δρόμους (χωματόδρο-μοι,βέβαια) που περιέβαλαν την τότε Εκκλησία.Σε αυτό συνηγορεί και η σειρά των λουλουδιών που φαίνονται στο πάνω μέρος,σε μια μορφή και διάταξη ζαρντινιέρας που δεν ταιριάζει ούτε μαρτυρά σπιτικό αυλόγυρο.Λογικά οι τρεις ξαδέρφες συναντήθηκαν στην Εκκλησία (γι΄ αυτό εί-ναι καλοντυμένες και περιποιημένες) και μετά την Λει-τουργία κάποιος τις φωτογράφισε (εκ των πραγμάτων,ένας αδερφός της μάνας μου,γι΄ αυτό και η φωτογραφία διασώθηκε στα συρτάρια της.Εξάλλου,το πατρικό σπίτι της βρισκόταν ακριβώς κάτω απ΄ την Εκκλησία κι ήταν απολύτως εύκολο  να μεταφερθεί η φωτογραφική μηχανή).
Ας πούμε και κάτι άλλο,σχετικό με το όνομα της μάνας μου: οι έξι προαναφερθέντες αδελφοί τίμη-σαν τον πατέρα τους,κατά τα πατροπαράδοτα του λαού μας,βαφτίζοντας έναν γιο τους με το όνομα Γιώργος (η Ειρήνη,αν και παντρεύτηκε,δεν απέκτησε παιδιά και υιοθέτησε μετά από πολλά χρόνια μία ανιψιά της).Αντιθέτως,μόνον οι τρεις (Πέτρος,Κώστας και Κυριάκος) έδωσαν σε κόρη τους το όνομα της μάνας τους: Φλώρα.
Ο Γιάννης (παππούς μου,πήρα το όνομά του),πρωτότοκος απ΄ τα εφτά αδέρφια,γεννημένος το 1895, ήθελε να βαφτίσει την πρώτη κόρη του (την μάνα μου) με το όνομα Φλώρα.Όμως,η γυναίκα του (η γιαγιά μου) αντιδρούσε.Αυτή ήθελε να δώσει όνομα απ΄ το σόι της.Ο καιρός περνούσε,είχαν βρει και νουνό,τον Γιάννη Βούλγαρη,μα το ζευγάρι δεν κατέληγε σε συμφωνία.Έφτασε η μέρα του μυστηρί-ου και το αδιέξοδο παρέμενε.Τότε,λοιπόν,ο νουνός,λίγο πριν την τελετή (ή στο σπίτι ή μέσα στον ναό) αποφάσισε ότι όποια γιαγιά εμφανιστεί μπροστά του με το μωρό στην αγκαλιά της,αυτής το όνομα θα έδινε στην βαφτιστήρα του.Έτυχε να γίνει αυτό με την Ελένη Αδάμη,όχι την Φλώρα Τουρκαντώνη.
Να πούμε κάτι τελευταίο,ολοκληρώνοντας τούτη την ενότητα,για τον νουνό,τον Γιάννη Βούλγαρη (πέθανε στην δεκαετία του 1980): υπήρξε,κατά γενική ομολογία, τρομερός βασκανιστής,είχε κακό μάτι,μάτιαζε άνετα και βαριά.Λέγεται,χαρακτηριστικά,ότι μια φορά μάτιασε τόσο πολύ ένα άλογο που αυτό έπεσε κάτω και ψόφησε…!
Στο νοσοκομείο          


Στις ανωτέρω εικόνες δίνονται οι δύο πλευρές μιας οπισθογραφημένης (ο Γαλλικής προέλευσης όρος χρησιμοποιείται σε οικονομικές συναλλαγές,αλλά ας επιτραπεί και εδώ) φωτογραφίας που σχετίζε-ται με μια ολιγοήμερη ιατρική περιπέτεια (αφαίρεση σκωληκοειδίτιδας,αν θυμάμαι καλά) της μάνας μου στο νοσοκομείο ΝΙΜΤΣ.Ο λόγος που βρέθηκε σ΄ ένα τόσο μακρινό απ΄ τον Βαρνάβα νοσοκομείο είχε να κάνει με τον μεγάλο αδερφό της,τον Γιώργο,που ήταν τότε νεαρός ανθυπολοχαγός.
Διακρίνουμε,λοιπόν,την ημερομηνία που τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία: 17 Αυγούστου 1950.Απει-κονίζονται η μητέρα μου με τους γονείς της σε κάποιον εξωτερικό χώρο του ιδρύματος,που μπορεί να είναι κι ένα ευρύχωρο μπαλκόνι.Για να είναι η μητέρα μου όρθια θα ήταν η ημέρα της εισαγωγής της ή,το πιθανότερο,η μέρα που αποχωρούσε θεραπευμένη.Η διάταξη των ατόμων,το στήσιμό τους, στερεοτυπικό,κλασσικό: ο άντρας στη μέση,κυρίαρχος,ηγετικός,και καθιστός,ως από καθέδρας δια-φεντευτής.Οι γυναίκες όρθιες,ως αποτίουσες τιμή.Η σύζυγος,αριστερά,τοποθετεί το χέρι της στον ώμο του άντρα της σαν να δηλώνει στήριγμα και αποκούμπι.Όλη αυτή η σημειολογική μίνι ανάλυ-ση φανερώνει ενσωματωμένες,μηχανιστικές και σχεδόν αυτοματοποιημένες συμπεριφορές μιας προηγούμενης εποχής που διαρθρωνόταν από άλλους κώδικες έθους,διαφορετικές ισορροπίες και κληροδοτημένες πρακτικές καθημερινότητας,αλλά και μοτίβα αντιλήψεων που είχαν εδραιωθεί υποσυνείδητα χωρίς οι φορείς τους να έχουν αναγκαστικά συναίσθηση του πώς και γιατί λει-τουργούν και φέρονται.Γι΄ αυτούς,τα άτομα εκείνης της εποχής,απλά,έτσι ήταν ή,όπως αποκαλυ-πτικά διατείνονταν: έτσι τα βρήκαμε,έτσι θα τ΄ αφήσουμε!

Με το πρώτο παιδί

Φθινόπωρο 1957.Η Ελένη βρίσκεται στο μπαλκόνι του σπιτιού της.Κρατάει στα χέρια της τον πρώτο γιο της (αδερφός μου) που είχε φέρει στη ζωή λίγους μήνες πριν.Απέναντί της,ο πατέρας της παίζει με το μωρό.
Ο παππούς είναι ντυμένος χωρίς κανένα χαρακτηριστικό ιδιαιτερότητας.Αντιθέτως,η μητέρα μου δεν έχει δυτικά στοιχεία στο ντύσιμό της.Είναι ντυμένη όπως οι αρβανίτισσες εκείνης της εποχής στα μέρη μας.Φοράει φαρδύ μισοφόρι (δεν ήταν αγοραστά.  τα έφτιαχναν οι ίδιες),χοντρό πουκάμισο (αυ-τό ίσως ήταν αγοραστό) και το κλασσικό λευκό λουλουδάτο μαντήλι (οι μεγάλες γυναίκες και οι χή-ρες φορούσαν ένα κιτρινωπό,λαδί μαντήλι,το τσιμινί).Οι γυναίκες του Βαρνάβα ντύνονταν έτσι για λίγα χρόνια ακόμα.Μετά άρχισαν να έρχονται στο χωριό πλανόδιοι έμποροι (υφασματάδες,παπου-τσάδες,έμποροι ρούχων),η επαφή με τα αστικά κέντρα πύκνωσε,ήρθε και η τηλεόραση με τα δυνατά ερεθίσματά της,ε,η παλιά φορεσιά ξεπεράστηκε.Την περιόρισαν αποκλειστικά στις λογής εργασίες, αποκαλύπτοντας έτσι και πώς την αντιλαμβάνονταν: ήταν το παλιό,το ξεπερασμένο,το στραγγα-λιστικά ανεπιθύμητο.Ένας υποτιμητικός αναχρονισμός που έπρεπε ταχέως να εγκαταλειφθεί,να πεταχθεί.Πρέπει να υπογραμμίσουμε,όμως,ότι για το μαντήλι υπήρξε διαφορετική μοίρα.Ακόμα και σήμερα,λίγο ή πολύ κι ανάλογα με την περίσταση,εξακολουθεί να χρησιμοποιείται.
Στην δεκαετία του 1960 διαπράχθηκαν αιματηρά και βάναυσα εγκλήματα κατά του λαϊκού πολιτι-σμού της πατρίδας μας.Συνηθίζουμε να επικεντρωνόμαστε στην τσιμεντοποίηση και την αποψίλω-ση της Αθήνας,παραβλέποντας τον πελώριο όγκο στοιχείων του προηγούμενου υλικού βίου από ό-λες τις περιοχές της χώρας μας,που,ως άχρηστα πια,παραδόθηκαν στις φλόγες,ξεπουλήθηκαν μπιρ παρά στους παλιατζήδες,ξωπετάχθηκαν με ανακούφιση στους γκρεμούς…
Τα θαυμάσια μισοφόρια της μάνας μου (και της αδελφής της) δωρήθηκαν σ΄ έναν κουμπάρο του παππού από την Κηφισιά που είχε μαγευτεί απ΄ την αριστουργηματική εικόνα τους.Θυμάμαι την μάνα μου,όποτε ερχόταν η κουβέντα σ΄ αυτά,να μετανιώνει με πίκρα και να αναθεματίζει την α-συλλόγιστη πράξη της…

Επίλογος

Πριν από καιρό,από τούτον τον ιστότοπο,είχα παρουσιά-σει ένα αφιέρωμα στον πατέρα μου (Ο Βασίλης Κων. Πέππας στο Πολεμικό Ναυτικό
. δείτε το πατώντας εδώ).Ήθελα,έκτοτε,να πραγματοποιήσω κάτι ανάλογο για την μητέρα μου,τον πιο αγνό,άδολο και ευγενικής ψυχής άνθρωπο που γνώρισα.
Φρόντισα,καθώς πρόκειται για δημόσιας έκθεσης εργα-σία,το αφιέρωμα να μην έχει προσωπικό τόνο,μα,εμ-πλουτισμένο με λαογραφικές πληροφορίες και στοιχεία (τοπικής και γενικότερης) ιστορίας,να προκύψει κείμενο ευρύτερου ενδιαφέροντος.
Η Ελένη Πέππα έφυγε απ΄ την ζωή την άνοιξη του 2008, στα 79 της,μετά από μακρά και αξιοπρεπή μάχη με την αρρώστια.Ας είναι ελαφρύ το Βαρναβιώτικο χώμα που σκεπάζει αυτήν την άγια γυναίκα.
Η παιδική φίλη της,η Ελένη (Κατσίκη) Τσιμίνη,91 ετών την ώρα που γράφονται τούτες οι γραμμές (16 Οκτωβρίου 2020) εξακολουθεί να δραστηριοποιείται στον φούρνο της που έχει περάσει πια στην δι-καιοδοσία του εγγονού της,Βαγγέλη Βλάχου,ο οποίος,κατά σύμπτωση,ήταν μαθητής μου στο Γυ-μνάσιο Καπανδριτίου !

 Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος - Συγγραφέας

Πέμπτη 24 Σεπτεμβρίου 2020

Αντ. Α. Αντωνίου, Η γαμήλια στρατηγική της απαγωγής γυναικών στους Καραγκούνηδες pdf

 

Πρόκειται για εισήγηση στο 3ο Πανελλήνιο Εθνολογικό Συνέδ-ριο Θεσσαλών Καραγκούνηδων (Φάρσαλα 2014).Η εργασία σαφώς δεν είναι διεισδυτική ούτε απαιτητική.

Στο γενικό μέρος της δεν αποτυπώνεται η δομή της Καραγκούνικης οικογένειας ως και στις αρχές του 20ού αιώνα μόνον,αλλά,εκτιμώ, της Ελληνικής οικογένειας συνολικά ως εκείνα τα χρόνια ασχέτως γεωγραφικού επιμερισμού.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των Καραγκούνηδων αποτελούσε το αγαρλίκι,μια ιδιότυπη αγορά νύφης.Αντιθέτως,η απαγωγή γυ-ναίκας (με βασικό σκοπό τον γάμο) συναντιόταν παντού,την βρί-σκουμε ακόμα και στον λεγόμενο παλιό ελληνικό κινηματογρά-φο,αυτόν τον άτυπο λαογραφικό καταγραφέα της μεταπολεμικής Ελλάδας.

Κάντε λήψη: 

Αντ. Α. Αντωνίου, Η γαμήλια στρατηγική της απαγωγής γυναικών στους Καραγκούνηδες

Γιάννης Βασ. Πέππας


Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 2020

Κων. Σχοινοχωρίτης,Η αυτόνομη Ελληνική Βόρεια Ήπειρος

 AYTONOMH EΛΛΗΝΙΚΗ ΒΟΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ

«Εκείνο πάντως το οποίο οφείλουν όλαι αι Ελληνικαί Κυβερνήσεις να γνωρίζουν, είναι ότι το θέμα της Βορείου Ηπείρου υφίσταται. Και εκείνον το οποίον απαγορεύεται εις τον αιώνα, είναι δι’ οιονδήποτε λόγον η απάρνησις του ιερού αιτήματος….. Καθ΄ όσον αφορά την Βόρειο Ήπειρο... η διεκδίκησις είναι ιερά και απαράγραπτος» (Ο «Γέρος της Δημοκρατίας» Γεώργιος Παπανδρέου σε ομιλία του στην Βουλή των Ελλήνων την 12η Ιουνίου του έτους 1960).

 

            Εισαγωγή – Γενικά στοιχεία περί Βορείου Ηπείρου & της ελληνικότητος αυτής

            Η ιστορικά καθιερωμένη ονομασία για την υπό εξέταση γεωγραφική περιοχή  είναι «Ήπειρος» και «Βόρειος Ήπειρος». Αντίθετα, ο όρος «Νότιος Αλβανία» που αναφέρεται σε εδάφη της Ηπείρου, δεν έχει καμία απολύτως ιστορική βάση. Ο Γάλλος περιηγητής και ταξιδιώτης Πούκεβιλ έγραφε σχετικώς ότι: «...Αυθαιρέτως η νότιος Αλβανία λέγεται Αλβανί, ενώ είναι Ήπειρος...». Να μην ξεχνάμε βέβαια ότι και ο γενικότερος όρος «Αλβανία» έχει γεωγραφική και όχι εθνολογική σημασία, αφού προέρχεται από την λατινική λέξη Alba (= Λευκή) και σημαίνει Λευκή χώρα.

            Η πρώτη γραπτή πηγή που αναφέρει το όνομα «Ήπειρος» καταγράφεται κατά τους προιστορικούς χρόνους και είναι τα Ομηρικά Έπη. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα γεωγραφικά όρια της Ηπείρου δεν υπήρξαν ποτέ σταθερά. Αντίθετα, διαφοροποιήθηκαν ανά ιστορικές περιόδους, ιδιαίτερα η βόρεια αυτής μεθοριακή γραμμή που μετατέθηκε αρκετές φορές πρός τα νοτιότερα.

            Ήδη από τα αρχαία χρόνια οι Έλληνες συγγραφείς όπως ο Πίνδαρος, ο Θουκυδίδης και ο Ξενοφών ομιλούσαν περί Ελληνικής Ηπείρου, που ξεκινούσε από την βόρεια άκρη των Ακροκεραυνίων ορέων. Στην αρχαία αυτή περίοδο έγινε και η πρώτη μετατόπιση πρός Νότο, όταν οι Ιλλυριοί που δεν είχαν βεβαίως καμία φυλετική, εθνική ή άλλη σχέση με τους Αλβανούς, πίεσαν τους Ηπειρώτες. Μετατόπιση όμως σημειώθηκε και κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο (βλέπε Δεσποτάτο της Ηπείρου με πρωτεύουσα την Άρτα), αλλά και αργότερα κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας.

            Στα αρχαία χρόνια στην Ήπειρο υπήρχαν πολυάριθμα ελληνικά φύλα. Τα σπουδαιότερα από αυτά ήταν οι Μολοσσοί στα ΒΑ, οι Θεσπρωτοί στα ΝΔ και οι Χάονες στα ΒΔ. Κατά τον Γερμανό ιστορικό Κ. Beloch (1854 – 1929) οι κάτοικοι της Βορείου Ηπείρου, δηλαδή οι Χάονες, οι Αντιντάνες, οι Παραναίοι ήταν πιθανότατα Έλληνες. Κατά τον καθηγητή Δημ. Ευαγγελίδη μέχρι το έτος 1958 είχαν καταγραφεί άλλα 80 μικρότερα ελληνικά φύλα.

Τα εθνολογικά, ιστορικά και γεωπολιτικά σύνορα της Βορείου Ηπείρου έφθαναν από αρχαιοτάτων χρόνων στην περιοχή του Ελβασάν (Ελμπασάν) στον ποταμό Σκουμπή (Γενούσος). Ειδικότερα, απλώνονταν από τον ποταμό Γενούσο (Σκουμπή) στα βόρεια μέχρι και τον Αμβρακικό κόλπο στα νότια και από το Ιόνιο πέλαγος στα δυτικά μέχρι την οροσειρά της Πίνδου στα ανατολικά. Η εθνολογική κατάσταση του πληθυσμού και ο εν γένει πολιτισμός αυτής της γεωγραφικής περιοχής υποδεικνύουν ότι η Ήπειρος υπήρξε ενιαία και ελληνική.

Πέρα από την εθνολογική ανάλυση του βορειοηπειρωτικού πληθυσμού και τον πολιτισμό που αυτός ανέπτυξε, προς την ίδια κατεύθυνση της ελληνικότητος της Βορείου Ηπείρου κινήθηκαν με τα γραφόμενά τους πολλές προσωπικότητες των επιστημών και των γραμμάτων. Ειδικότερα, ο Έλληνας φυσικός φιλόσοφος, γεωγράφος και μαθηματικός Κλαύδιος Πτολεμαίος (160 – 100 π.Χ) έγραφε: «Αρχά Ελλάδος από Ωρυκίας και αρχέγονος Ελλάς Ήπειρος».

Ο  Γερμανός γεωγράφος Αλφρέδος Φίλιππεν υποστήριζε ότι: «...Από τον 5ο π.Χ αιώνα, στην αρχή από τον Πίνδαρο έπειτα από τους Θουκυδίδη και Ξενοφώντα, η Ήπειρος έγινε το κύριο όνομα της χώρας που περιλαμβανόταν μεταξύ του Αμβρακικού κόλπου και των Ακροκεραυνίων ορέων, του Ιονίου πελάγους, και στην περιοχή αυτή διατηρήθηκε μέχρι σήμερα».

Ο Γάλλος ιστορικός Αλφρέδος Ζιλλερόν το έτος 1877 στο έργο του «Η Ελλάς και η Τουρκία» έγραφε ότι: «...Η μέχρι του ποταμού Σκούμπι χώρα είναι εξ ολοκλήρου ελληνική». Το έτος 1878 ο Δημ. Χασιώτης στο έργο του «Διατριβή και Υπομνήματα» έγραφε ότι: «Η Ήπειρος, αρχομένη από της 43ης μοίρας βορείου πλάτους και παραλληλογράμμου σχήμα φέρουσα χωρίζεται προς βορράν μεν από της Ιλλυρίας διά του Γενούσου ποταμού, νυν καλουμένου Σκούμπι, όν ο πλέων σήμερον και εκτείνων την κλίνουσαν γραμμήν μέχρις Οχρίδος έχει εντεύθεν μεν πρός την Ήπειρον τα παρακείμενα Νόλαν, Τσχέρνη, Γρέμσι, Κάτω Σπαθία, Μελιτσένι Σχουτσίτσα, Ραψίστα, Κιούκιουζα, Χαλισνιά».

 Αργότερα, το έτος 1908 ο Ιταλός Τζιοβάνι Βιρτζίλι έγραφε: «Ακριβώς εις τον Σκούμπι ανεμίχθησαν οι Ηπειρώται με την αλβανικήν ράτσαν...Παρά την έντονον ανθελληνικήν πολιτικήν της Τουρκίας εν Ηπείρω, ευνοηθείσαν υπό της ρουμανικής συνεργασίας, ο Ελληνισμός ηδυνήθη να κρατήση τας παλαιάς του θέσεις, η Οθωμανική πολιτεία δεν ηδυνήθη να εξαλείψει από την Ήπειρο τον ελληνικό της χαρακτήρα που την διακρίνει πολιτικώς και κοινωνικώς από την Αλβανίαν». Το έτος 1913 ένας ακόμη Ιταλός, ο υπουργός των Εξωτερικών Τζουλιάνο δήλωνε πρός τον Έλληνα πρεσβευτή στη Ρώμη κ. Κακλαμάνο: «Αναγνωρίζω ότι το Αργυρόκαστρο και η Κορυτσά είναι ελληνικά, αλλά τα δίκαια ενός μικρού λαού, ως η Ελλάς, δεν δύνανται να υπερισχύσουν των συμφερόντων μιας μεγάλης δυνάμεως, ως η Ιταλία...».

Το έτος 1938 ο γεωγράφος Στάντ Μύλλερ έγραφε στο περιοδικό «Revue internationale des etudes Balkaniques» : «Το αλβανικόν κράτος δεν έχει φυσική ενότητα. Κατά την γεωγραφικήν διάρθρωσιν, κατά την φύσιν του εδάφους, κατά το κλίμα και την βλάστησιν, διαιρείται εις δύο τμήματα. Το νότιο τμήμα αποτελεί γεωγραφικώς με την Ήπειρο ένα αδιάσπαστο σύνολο. Η κοιλάδα του Σκούμπι είναι το σύνορον». Η εφημερίδα Τάϊμς του Λονδίνου το έτος 1940 σε άρθρο με τίτλο «Το κέντρον της Αλβανίας» ανέφερε ότι: «...Τα σύνορα όπου συναντούνται ο ελληνικός και ο αλβανικός πολιτισμός βρίσκονται στον Γενούσο ποταμό».

Η δημιουργία του σύγχρονου Αλβανικού κράτους

Γύρω στο 1000 μ.Χ περίπου είχε διαμορφωθεί η αλβανική φυλή και ζούσε οργανωμένη σε πατρίες που ήταν εγκατεστημένες βορειότερα του Γενούσου ποταμού (Σκουμπή). Το έτος 1847 ο πληθυσμός που ζούσε κάτω από τον ποταμό Σκουμπή, πρωτοστατούντων των Μουσουλμάνων μπέηδων δηλαδή των εξισλαμισθέντων βιαίως Ηπειρωτών, ζήτησε με υπόμνημα από τον Βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα την προσάρτηση στην Ελλάδα των κοιλάδων Αυλώνος, Δελβίνου, Μαλακάστρας, Άνω και Κάτω Βερατίου και Τεπελενίου «ως αποτελουσών ελληνικήν ηπειρωτικήν επαρχίαν εντεύθεν του Σκούμπι κειμένη». Το σχέδιο όμως αυτό δεν προχώρησε.

Πολλά χρόνια αργότερα, την 10η Ιουνίου του έτους 1878 στην Πριζρένη ιδρύθηκε από Αλβανούς εθνικιστές ο Αλβανικός Σύνδεσμος. Βασική του επιδίωξη ήταν η δημιουργία ενός Αλβανικού κράτους  το οποίο μέχρι τότε δεν υπήρχε. Οι Αλβανοί για να διαφυλάξουν τα συμφέροντά τους πίστευαν ότι το κράτος αυτό θα μπορούσε να επιβιώσει μόνο κάτω από την επικυριαρχία της Τουρκίας. Την ίδια περίοδο η Ελλάδα σχεδίαζε την δημιουργία ενός ελληνοαλβανικού κράτους κατά τα πρότυπα του κράτους της Αυστρο – Ουγγαρίας. Το σχέδιο όμως αυτό τελικά δεν προχώρησε.

Το έτος 1912 οι Αλβανοί απέσπασαν από τους Νεότουρκους την εδαφική διασαφήνιση της περιοχής τους. Με την κίνησή τους αυτή το «εκκολαπτόμενο» Αλβανικό κράτος μέσω της Τουρκικής κυβερνήσεως αποκτούσε όρια εντός των οποίων βρίσκονταν τα βιλαέτια των Ιωαννίνων, της Σκόδρας, καθώς και τμήματα των βιλαετίων του Μοναστηρίου και του Κοσσυφοπεδίου.

Το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας Ιταλίας (13 Φεβρουαρίου 1914)

Κατά την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων 1912 – 1913 η Ελλάδα απελευθέρωσε την Βόρειο Ήπειρο από τους Τούρκους και τους συμμάχους τους Αλβανούς. Πιο συγκεκριμένα, τα Βορειοηπειρωτικά αυτά εδάφη είχαν καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό αμέσως μετά την πτώση των Ιωαννίνων που σημειώθηκε την 21η Φεβρουαρίου του έτους 1913. Η Ελλάδα τότε πρότεινε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την τύχη της Β. Ηπείρου. Η πρόταση όμως αυτή απορρίφθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις σε συνδιάσκεψη που πραγματοποίησαν στο Λονδίνο τον Αύγουστο του έτους 1913. Ειδικότερα, η Ιταλία υπήρξε εκείνη που ουσιαστικά εκβίασε την Ελλάδα συνδέοντας την τύχη της Β. Ηπείρου με αυτή των νησιών του Αιγαίου (περιοχή Δωδεκανήσων). Αποφασίστηκε ότι τα όρια Ελλάδος και Αλβανίας θα καθορίζονταν από Επιτροπή με κριτήρια τον εθνολογικό χαρακτήρα και την γλώσσα των κατοίκων.

Έναν χρόνο αργότερα, τον Φεβρουάριο του έτους 1914, υπογράφτηκε στην Φλωρεντία της Ιταλίας το ομώνυμο πρωτόκολλο μεταξύ των Μεγ. Δυνάμεων με το οποίο και καθορίστηκε η χάραξη των Αλβανικών συνόρων. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο αυτό, η Κορυτσά, η Χιμάρα, οι Άγιοι Σαράντα, το Βουθρωτό, το Αργυρόκαστρο, το Δέλβινο και η νήσος Σάσων παραχωρούνταν στην Αλβανία. Απο την άλλη, η Ελλάδα καλούνταν να εκκενώσει από τα στρατευματά της τα προαναφερθέντα βορειοηπειρωτικά εδάφη μέσα σε ένα μήνα και παράλληλα να εγγυηθεί ότι δεν πρόκειται να αμφισβητήσει τα σύνορα αυτά. Η Ελλάδα αποδέχτηκε τις επιταγές του πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας, ζητώντας όμως εγγυήσεις για την ασφάλεια, την ελευθερία στην εκπαίδευση και την ελευθερία στην άσκηση των θρησκείας των κατοίκων της Βορείου Ηπείρου.

            Επανάσταση Βορειοηπειρωτών – Ένοπλος Αγώνας – Ανατροπή πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας

                Οι Έλληνες της Βορείου Ηπείρου δεν αποδέχθηκαν τα συμφωνηθέντα και υπογραφέντα στην Φλωρεντία. Αποφάσισαν να μην υποκύψουν και να αντισταθούν ενόπλως. Μία εβδομάδα μετά την υπογραφή του πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας και πριν αποχωρήσουν τα ελληνικά στρατεύματα, την 17η Φεβρουαρίου του έτους 1914 συγκαλέστηκε στο Αργυρόκαστρο Επαναστατική Συνέλευση, η οποία προχώρησε στην ανακήρυξη της Βορείου Ηπείρου σε «Αυτόνομον Πολιτείαν» (Αυτόνομη Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου).

                 Συγκροτήθηκε πενταμελής προσωρινή Επαναστατική Κυβέρνηση με πρόεδρο τον Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο (τέως διοικητή της Ηπείρου και μετέπειτα υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδος) και μέλη τους Σ. Σπηρομήλιο, Μητροπολίτη Κορυτσάς Γερμανό, Μητροπολίτη Δρϋινουπόλεως Βασίλειο, Μητροπολίτη Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδων (μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος). Να σημειωθεί ότι όλα αυτά συνέβησαν δίχως την υποστήριξη της Ελλάδας, η οποία βρισκόταν διπλωματικά σε πολύ δύσκολη θέση λόγω των δεσμεύσεων που είχε αναλάβει με το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας.

                Ο Βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός ύψωσε τη σημαία της Αυτονόμου Ηπείρου και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα χάρη στις ενέργειες της Κυβέρνησης Ζωγράφου οργανώθηκαν υπό την διοίκηση του πατριώτη Συνταγματάρχη Δ. Δούλη εθελοντικά στρατιωτικά σώματα και «ιεροί λόχοι», όπου εντάχθηκαν οι Έλληνες Βορειοηπειρώτες. Με αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία δια των όπλων οι αλβανικές επιδρομές και οι φύλαρχοι της περιοχής, απελευθερώθηκε η Βόρειος Ήπειρος και υποχρεώθηκαν, όπως θα δούμε στη συνέχεια, οι Αλβανοί να υπογράψουν την 17η Μαΐου του έτους 1914 το Πρωτόκολλο της Κερκύρας.

Το κίνημα αυτό της Αντίστασης των Ελλήνων Βορειοηπειρωτών χαιρετίστηκε από τον Τύπο με ενθουσιασμό. Ο Ιταλός δημοσιογράφος Α. Μαγκρίνι, απεσταλμένος της εφημερίδας «Αιών» του Μιλάνου, έγραφε σχετικώς: «Οι Ηπειρώτες απήντησαν εις την Ευρωπαϊκήν πίεσιν δια της επαναστάσεως. Απεφάσισαν να υπερασπίσουν διά των όπλων τα δίκαιά των και ανεκηρύχθησαν αυτόνομοι. Αλλά περισσότερον παρά εις τα όπλα η δύναμίς των έγκειται εις το δίκαιον της υποθέσεώς των και εις την ηθικήν υποστήριξην, η οποία δεν πρέπει, ούτε ημπορεί να παύση να τους παρέχεται από όλην την φιλελευθέραν Ευρώπην. Και ενώ δεν δυνάμεθα να εύρωμεν αρκετούς και κατάλληλους λόγους διαμαρτυρίας και παραπόνων κατά της εξωτερικής πολιτικής της Ιταλικής Κυβερνήσεως, η οποία απαρνείται τας αρχάς της Εθνικής μας παλιγγενεσίας και εξευτελίζει την ιστορίαν της πατρίδος μας, είμεθα ευτυχείς, διότι η υπέροχος Ηπειρωτική επανάστασις πιστοποιεί επισήμως εις όλην την Ευρώπην ότι δεν ημπορεί να αποφασίζει όπως το έπραξε, αδιαμαρτυρήτως, την δολοφονίαν ενός λαού».

Από το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας στο πρωτόκολλο της Κέρκυρας (17 Μαϊου 1914)


Μετά από αυτές τις εξελίξεις, την 17η Μαϊου του έτους 1914 πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα συνάντηση Διεθνούς Επιτροπής, όπου αποφασίστηκε να υπάρχει ένα ειδικό καθεστώς αυτονομίας και αυτοδιοίκητου για την ελληνική περιοχή της Βορείου Ηπείρου. Το πρωτόκολλο της Κέρκυρας υπογράφτηκε μεταξύ της Διεθνούς Επιτροπής των Μεγάλων Δυνάμεων και του Προέδρου της Αυτόνομης Ηπείρου Γ. Χρ. Ζωγράφου. Στη συνέχεια εγκρίθηκε από την Επαναστατική Συνέλευση των Βορειοηπειρωτών, τερματίζοντας τον ένοπλο αγώνα τους. Ειδικότερα, το πρωτόκολλο της Κέρκυρας:

-       Αποτελεί την πρώτη επίσημη και διεθνή αναγνώριση της Ελληνικότητας της Βορείου Ηπείρου, συμπεριλαμβανομένων και των περιφερειών της Χιμάρρας, του Αργυροκάστρου, του Δέλβινου, των Άγιων Σαράντα, της  Κολώνιας, του Λεσκοβικίου, της Πρεμετής, της Κορυτσάς κ.α.

-       Οι κάτοικοι της Βορείου Ηπείρου ονομάζονται «Ηπειρώτες» και όχι «Αλβανοί».

-       Εξασφαλίζει μια ειδική διοικητική οργάνωση για τις Επαρχίες της Κορυτσάς και του Αργυροκάστρου.

-       Εξασφαλίζει την θρησκευτική και γλωσσική ελευθερία.

-       Καθιερώνει ως επίσημη γλώσσα την Ελληνική.

-       Εξασφαλίζει την οργάνωση Ελληνικής Βορειοηπειρωτικής Χωροφυλακής και Στρατού.

Να σημειωθεί ότι με το πρωτόκολλο αυτό καταργήθηκε το προηγούμενο αμαρτωλό πρωτόκολλο της Φλωρεντίας. Προς στιγμή τότε φάνηκε ότι το ζήτημα της Βορείου Ηπείρου λύνονταν. Τρείς όμως μήνες μετά την υπογραφή του πρωτοκόλλου της Κ, την 20η Ιουλίου του έτους 1914 κηρύχθηκε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Επιπλέον, οι κινήσεις των Μουσουλμάνων Αλβανών επέτειναν την αναρχία και ανάγκασαν τον πρίγκηπα Μαξιμιλιανό του Βίντ που είχε επιλεγεί ως βασιλιάς της Αλβανίας να εγκαταλείψει την Αλβανία την 3η Σεπτεμβρίου του έτους 1914.

Α΄ και  Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Η έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η έκρυθμη κατάσταση που επικράτησε στην Αλβανία ανάγκασε τις Μεγάλες Δυνάμεις να επιτρέψουν την είσοδο του Ελληνικού στρατού για την αποκατάσταση της τάξης στη Βόρειο Ήπειρο. Τον Σεπτέμβριο του έτους 1914 ο πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα εξ ονόματος όλων των Συμμάχων Δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης και της Ιταλίας, έδωσε την εντολή στην Ελληνική Κυβέρνηση να ανακαταλάβει την Βόρειο Ήπειρο. Έτσι την 14 Οκτωβρίου του έτους 1914 ο Ελληνικός Στρατός απελευθέρωσε για δεύτερη φορά, μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, τη Βόρειο Ήπειρο. Η επαναστατική κυβέρνηση Ζωγράφου παρέδωσε την εξουσία στον ελευθερωτή ελληνικό στρατό.

Την πρόσκληση αυτή πρός την Ελλάδα για ανακατάληψη της Βορείου Ηπείρου ο Ελευθέριος Βενιζέλος την χαρακτήρισε μέσα στην ελληνική βουλή (15 Δεκεμβρίου 1914) ότι αποτελεί «την επισημοτέραν διεθνή αναγνώρισιν του ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος το οποίον έχει και δικαιούται να έχη η Ελλάς δια τους ομοεθνείς πληθυσμούς της περιφερείας αυτής». Έναν χρόνο αργότερα, τον Νοέμβριο του έτους 1915, πραγματοποιήθηκε η ένωση της Βορείου Ηπείρου  με την Ελλάδα  με τους Έλληνες Βορειοηπειρώτες να ψηφίζουν για πρώτη φορά στις Εθνικές εκλογές στέλνοντας στη Βουλή των Ελλήνων τους δικούς τους 16 αντιπροσώπους.

Ο διχασμός όμως και η έλλειψη ομοψυχίας στην Ελλάδα που εκφράστηκε κυρίως με τη σύγκρουση Ελευθερίου Βενιζέλου και βασιλέως Κωνσταντίνου, και που είχε ως συνέπεια αργότερα το έτος 1922 την Μικρασιατική καταστροφή, έδωσαν την ευκαιρία στην Ιταλία και τις υπόλοιπες Μεγάλες Δυνάμεις να διατάξουν την αποχώρηση του ελληνικού στρατού. Η Βόρειος Ήπειρος μέχρι τα Ιωάννινα καταλήφθηκε από την Ιταλία. Κατά συνέπεια τα αναγνωρισθέντα με το πρωτόκολλο της Κέρκυρας προνόμια ατόνησαν. Τον Ιούλιο του έτους 1917 η Κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου ζήτησε την απομάκρυνση των Ιταλών από την Ήπειρο, η οποία και έγινε.

Μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου τo έτος 1918 το ζήτημα της Βορείου Ηπείρου ανακινήθηκε εκ νέου. Στο συνέδριο των Παρισίων ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπάθησε να συμπεριλάβει τα εδάφη της περιοχής που ξεκινούσε 25 χιλιόμετρα περίπου βόρεια της Χιμάρας και κατέληγε στην Πρέσπα. Το βασικό επιχείρημα που χρησιμοποίησε ήταν ότι στην περιοχή αυτή επί συνόλου 200.000 κατοίκων οι 120.000 ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι έχοντες ελληνική συνείδηση.

Στην πρωτοβουλία Βενιζέλου αντέδρασε έντονα η Ιταλία. Τότε ο Βενιζέλος  αντιπρότεινε ένα νέο σχέδιο, το περίφημο Σύμφωνο Τιτόνι – Βενιζέλου, σύμφωνα με το οποίο η Ελλάδα με τη συγκατάθεση της Ιταλίας θα έπαιρνε το μεγαλύτερο μέρος από τα διεκδικούμενα βορειοηπειρωτικά εδάφη από την Χιμάρρα μέχρι τη λίμνη Αχρίδος, συμπεριλαμβανομένων των δύο επαρχιών Αργυροκάστρου και Κορυτσάς. Η Ελλάδα από την πλευρά της θα υποστήριζε την παραχώρηση του Αυλώνος με μία μικρή ενδοχώρα στην Ιταλία. Επιπλέον, το υπόλοιπο τμήμα της Αλβανίας θα μετατρέπονταν σε προτεκτοράτο της Ιταλίας. Τέλος, τα στενά της Κέρκυρας θα γίνονταν αποστρατικοποιημένη ζώνη.

Το Σύμφωνο Τιτόνι – Βενιζέλου εγκρίθηκε την 13η Ιανουαρίου του έτους 1920 από το Ανώτατο Διασυμμαχικό Συμβούλιο των Παρισίων. Έναν χρόνο περίπου αργότερα, την 27η Ιουλίου του έτους 1921 η Ιταλία, με την  πρόφαση ότι οι Σύμμαχοι δεν αποδέχτηκαν την αξίωσή της περί Αυλώνος, κατήγγειλε το σύμφωνο. Στη συνέχεια η τότε Ελληνική Κυβέρνηση συμβιβάστηκε με την Αλβανική. Με την  απόφαση της Διάσκεψης των πρεσβευτών των Μεγ. Δυνάμεων στο Παρίσι την 30η Οκτωβρίου του έτους 1921 η Βόρειος Ήπειρος παραχωρήθηκε στην Αλβανία. Κατά τη δεκαετία του 1920 ο αλβανικός εθνικισμός προχώρησε  πραξικοπηματικά και στην αποκοπή της Αλβανικής Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Προσπάθησε μάλιστα να επιβάλει ως λειτουργική γλώσσα παντού την Αλβανική.

            Μετά την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, την 28η Οκτωβρίου του έτους 1940 κατά την εισβολή της Ιταλίας στην Ελλάδα στο πλευρό των Ιταλικών μεραρχιών συμμετείχαν και δύο Αλβανικές μεραρχίες. Ο γενναίος, όμως Ελληνικός στρατός προήλασε για τρίτη φορά και πάλι νικηφόρα στη Βόρειο Ήπειρο και έγινε δεκτός από τους Βορειοηπειρώτες ως ελευθερωτής. Η Βόρειος Ήπειρος απελευθερώθηκε για τρίτη φορά. Η ελευθερία όμως αυτή κράτησε μέχρι τον Απρίλιο του έτους 1941 εξαιτίας της επίθεσης της Γερμανίας εναντίον της Ελλάδας. Το Μέτωπο κατέρρευσε και ο Ελληνικός στρατός αποχώρησε από την Βόρειο Ήπειρο.

            Την περίοδο της Κατοχής, στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου υπήρχε η οργάνωση Μ.Α.Β.Η (Μέτωπο Απελευθερώσεως της Βορείου Ηπείρου), η οποία μαχόταν κατά των Ιταλικών και Γερμανικών δυνάμεων. Η οργάνωση αυτή εξουδετερώθηκε από τον Εμβέρ Χότζα με τη βοήθεια του Ε.Α.Μ – Ε.Λ.Α.Σ. Την ίδια αυτή περίοδο έφθασε στην Ελλάδα μία ομάδα Αλβανών οι οποίοι εκπροσωπούσαν τα πολιτικά τότε κόμματα της Αλβανίας, με προτάσεις για την ίδρυση μιας Ελληνο – Αλβανικής Ομοσπονδίας αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου. Η κίνηση όμως αυτή απέτυχε πάλι λόγω της αντίδρασης του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, το οποίο εξουδετέρωσε τα μέλη της εν λόγω ομάδας σε συνεργασία με την ΤΣΕΤΑ και λόγω κακών χειρισμών εκ μέρους της εξόριστης στο Κάϊρο Ελληνικής Κυβερνήσεως.

            Επιπλέον, κατά την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα το έτος 1944, τμήματα των Ε.Ο.Ε.Α – Ε.Δ.Ε.Σ (Ναπολέων Ζέρβας) καταδίωξαν τους Γερμανούς, αλλά παρεμποδίστηκαν από τμήματα του ΕΛΑΣ, με αποτέλεσμα να μη συνεχιστεί η καταδίωξή τους αυτή και εντός της Βορείου Ηπείρου. Τα τμήματα αυτά του ΕΛΑΣ είχαν ως συμμάχους τους και τους Αλβανούς συμμορίτες που εκπροσωπούνταν δια τμημάτων της ΤΣΕΤΑΣ. Κατά συνέπεια, η Βόρειος Ήπειρος δεν απελευθερώθηκε ποτέ.

            Μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την ήττα των δυνάμεων του Άξονα, η Ελληνική Κυβέρνηση ζήτησε στη Διεθνή Διάσκεψη Ειρήνης των 21 Εθνών που συνήλθε στο Παρίσι την 30η Αυγούστου του έτους 1946 την ένωση της Βορείου Ηπείρου με την Ελλάδα. Μετά όμως από την αντίδραση και τη διαφωνία που προέβαλαν ο Υπουργός Εξωτερικών της ΕΣΣΔ Μολότωφ σε συντονισμό με άλλα κομμουνιστικά κράτη, το βορειοηπειρωτικό ζήτημα παραπέμφθηκε στο Συμβούλιο των Υπουργών των Εξωτερικών των Μεγάλων Δυνάμεων (Γαλλία, ΗΠΑ, Μεγ.Βρετανία, Ρωσία) που έγινε στη Νέα Υόρκη το χρονικό διάστημα από την 4η Νοεμβρίου έως την 12η Δεκεμβρίου του έτους 1946.

Το Συμβούλιο  ανέβαλε τη λήψη αποφάσεων ως προς το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης με την Αυστρία και τη Γερμανία. Η Συνθήκη αυτή Ειρήνης με την Αυστρία υπογράφηκε την 15η Μαΐου του έτους 1955 στην Βιέννη, ενώ η αντίστοιχη Συνθήκη Ειρήνης με την Γερμανία υπογράφτηκε την 12η Σεπτεμβρίου του έτους 1990 στην Μόσχα.Το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα από τότε παραμένει σε εκκρεμότητα και περιμένει την επίλυσή του. 

                Συμπεράσματα – η εικόνα σήμερα. 

Η παρουσία των Ελλήνων στην Βόρειο Ήπειρο ανάγεται στα αρχαία χρόνια. Τα δεκάδες ελληνικά χωριά της Βορείου Ηπείρου και η ισχυρή πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού σε αυτά αποτελούσαν τους πιό αξιόπιστους μάρτυρες περί της ελληνικότητος των εδαφών αυτών. Όμως τα δεδομένα αυτά, όπως είδαμε, λήφθηκαν υπόψιν μονάχα προσωρινά. Οι πόλεμοι που ακολούθησαν, ιδιαίτερα οι Α΄ και Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, σε συνδυασμό με το διεθνές πολιτικό κλίμα και τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των διαφόρων κρατών οδήγησαν στην αλλαγή σιγά σιγά με το πέρασμα των χρόνων της φυσιογνωμίας αυτής της πολύπαθης ελληνικής γης.

Ειδικότερα, στον πίνακα που ακολουθεί παρέχεται μία άκρως διαφωτιστική εικόνα περί της ελληνικότητος της Βορείου Ηπείρου υπό το πρίσμα της Παιδείας και της εκπαίδευσης από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα.

Συνοπτικός πίνακας των Ελληνικών Σχολείων – Δασκάλων & Μαθητών της Βορείου Ηπείρου (τέλη 18ου αιώνα – αρχές 19ου αιώνα)

Περιφέρεια

Σχολεία

Δάσκαλοι

Μαθητές

Κολωνίας

23

33

2050

Λεσκοβικίου

22

23

640

Πρεμετής

37

41

1200

Τεπελενίου

26

33

1210

Αργυροκάστρου

87

101

4365

Δελβίνου

70

82

3020

Χιμάρας

13

21

965

Βερατίου

44

58

1400

Αυλώνος

10

16

435

Στην Κορυτσά λειτουργούσαν την ίδια περίοδο το Πάγκειον Ελληνικό Γυμνάσιο από το 1843 (κληροδότημα του Ιωάννου Πάγκα), δύο σχολαρχεία (κληροδοτήματα του ευεργέτου Αναστασίου Αβραμίδη), ένα Παρθεναγωγείο και τρία νηπιαγωγεία. Στα σχολεία αυτά δίδασκαν 50 καθηγητές και δάσκαλοι, ενώ φοιτούσαν περισσότεροι από 2500 μαθητές και μαθήτριες. Επιπλέον, στην Κορυτσά υπήρχαν 7 τουρκικά σχολεία και ένα αλβανικό με 442 μαθητές που συντηρούνταν από την Αμερικανική Προτεσταντική Αποστολή.

                Αυτή η εικόνα όμως άλλαξε. Τα περισσότερα σχολεία έκλεισαν και τα κτίριά τους, όσα τελικά δεν γκρεμίστηκαν ή «αξιοποίηθηκαν» τουριστικά, παρέμειναν έρημα να θυμίζουν ότι κάποτε στα βορειοηπειρωτικά χώματα υπήρχε Ελλάδα. Υπήρχε ακμαίος και δημιουργικός Ελληνισμός στον οποίο η μητέρα Ελλάδα γύρισε εγκληματικά την πλάτη της. Υπήρχε αυτοδιοίκητο και αυτονομία. Υπήρχε γλωσσική και θρησκευτική ελευθερία. Το έτος 1971 η Κυβέρνηση της Χούντας των Συνταγματαρχών υπέκυψε στις αμερικανικές πιέσεις και αποκατέστησε τις διπλωματικές σχέσεις Ελλάδος – Αλβανίας. Το έτος 1987 η Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ήρε μονομερώς το καθεστώς της εμπολέμου καταστάσεως, το οποίο τυπικά είχε διατηρηθεί από το έτος 1941.

                Οι προκλήσεις όμως σήμερα της γείτονος συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό και ένταση σε κάθε ευκαιρία. Σήμερα η Αλβανία αρνείται το άνοιγμα ελληνικών σχολείων σε ολόκληρη τη Βόρειο Ήπειρο και όπου αλλού κατοικούν Έλληνες. Δεν αναγνωρίζει ακόμα την ελληνικότητα της Χιμάρρας και των κατοίκων της. Λεηλατεί την πολιτιστική κληρονομιά των Βορειοηπειρωτών και περιορίζει δικτατορικά τις πολιτικές και οικονομικές ελευθερίες τους. Στις διώξεις και τους περιορισμούς που υφίστανται οι εναπομείναντες Έλληνες Βορειοηπειρώτες, έρχονται να προστεθούν προπηλακισμοί, δημεύσεις περιουσιών, εμπρηστικές δηλώσεις, παραχάραξη της ιστορίας, προπαγάνδα, θέμα τσάμηδων κ.α.

             Σε κάθε περίπτωση η Βόρειος Ήπειρος επιβεβαιώνει, όπως και πολλά άλλα γεγονότα μεταγενέστερα, ότι η Ελλάδα ποτέ δεν υπήρξε μια πραγματικά ελεύθερη χώρα. Ελεύθερη στο «σκέπτεσθαι» και στο «ενεργείν». Παρόλο που πολλές φορές εμείς οι Έλληνες πολεμήσαμε με αυταπάρνηση και υψηλό φρόνημα για την ελευθερία της πατρίδος μας, που διδάξαμε πολλούς λαούς τί σημαίνει να πολεμάς ηρωϊκά δίχως να υπολογίζεις στερήσεις, πόνους, κακουχίες, κούραση, δάκρυα, ιδρώτα και αίμα, δεν μπορέσαμε να διεκδικήσουμε και να κατοχυρώσουμε τα κεκτημένα και αυτονόητα.

            Η Ελλάδα  πολέμησε με τον Οθωμανό δυνάστη 11 ολόκληρα χρόνια για την ανεξαρτησία της. Μια ανεξαρτησία που για να ολοκληρωθεί χρειάστηκε η πατρίδα μας να συμμετάσχει και σε άλλους πολέμους, όπως Α΄ και Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος, Α΄ και Β΄ Παγκόσμιος. Τίποτε δεν μας χαρίστηκε ούτε μας δόθηκε. Ο ελληνικός στρατός απελεύθερωσε την Βόρειο Ήπειρο τρείς φορές. Και τρείς φορές οι «Σύμμαχοι» την πήραν και την απέδωσαν στο νεοσυσταθέν τότε κράτος της Αλβανίας ή   Sciperia.

            Από το έτος 1921 που παραχωρήθηκε οριστικά η Βόρειος Ήπειρος στην Αλβανία από τις «σύμμαχες» πρός την Ελλάδα Μεγάλες Δυνάμεις, η Αλβανία μέχρι σήμερα όχι μόνο δεν σεβάστηκε ούτε στο ελάχιστο τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας (εθνικής μειονότητας), αλλά προσπάθησε να την εξαφανίσει. Είναι πολλά τα κρούσματα και οι ανθελληνικές ενέργειες που έχουν λάβει χώρα στη γείτονα μέχρι προσφάτως.

            Οι ραγδαίες εξελίξεις της δεκαετίας 1990 και οι αλλοπρόσαλλες πολιτικές που ακολούθησαν οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και Οικουμενική αντί να δημιουργήσουν ένα κλίμα ασφάλειας απέναντι στην ανθελληνική αυτή στάση του αλβανικού κράτους, έφεραν σε δυσχερέστερη θέση την ελληνική μειονότητα της Βορείου Ηπείρου. Το μεγαλύτερο τμήμα αυτής εγκατέλειψε τις προγονικές εστίες, για να έρθει στον παράδεισο της «ισχυρής Ελλάδας» της μαύρης εργασίας. Όσοι παρέμειναν, αγωνίζονται με τις δικές τους δυνάμεις να σταθούν όρθιοι και να διαφυλάξουν τα όσια και ιερά των προγόνων τους.

            H Eλλάδα παρόλα τα σοβαρά εθνολογικά, ιστορικά, πολιτιστικά και ιστορικά κριτήρια δεν μπόρεσε να αξιώσει μέχρι σήμερα την ολοκλήρωση των διεκδικήσεών της επί της Ηπείρου. Κι αυτό γιατί δεν ήθελε να συγκρουσθεί με την Ιταλία, την Αυστρία και αργότερα την Σερβία. Το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα αποτελεί μέχρι σήμερα ένα σοβαρότατο θέμα των διμερών σχέσεων Ελλάδος και Αλβανίας, η επίλυση του οποίου πρέπει να τεθεί επιτέλους ως βασική προϋπόθεση ένταξης της Αλβανίας είτε στο ΝΑΤΟ είτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

 

Ενδεικτικές πηγές – βιβλιογραφία

 

Ø  «Αυτόνομη», ειδησεογραφικό ηλεκτρονικό περιοδικό για τον Βορειοηπειρωτικό Ελληνισμό (Aftonomi.gr)

Ø  Διαδικτυακός ιστότοπος Συλλόγου Βορειοηπειρωτών www.voriosipiros.gr

Ø  Διαδικτυακός ιστότοπος www.paramythia-online.gr, Βόρειος Ήπειρος.

Ø  Διαδικτυακός ιστότοπος www.logiosermis.net, Η Ιστορία της Βορείου Ηπείρου μέχρι σήμερα.

Ø  Διαδικτυακός ιστότοπος www.e-istoria.com, Σύντομη Ιστορία της Βορείου Ηπείρου.

Ø  Ευαγγελίδης Δημήτριος, Η Βόρειος Ήπειρος, Αθήνα, 1919, εκδόσεις βιβλιοπωλείου Διονυσίου Νότη Καραβία.

Ø  Λέκκας Π., Συνοπτική ιστορία της Βορείου Ηπείρου, β' έκδοση, Αθήνα, εκδ. ΠΑΣΥΒΑ, 1991.

Ø  Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «ΗΛΙΟΥ», τόμος 9, λήμμα «Ήπειρος – Βόρειος Ήπειρος», σσ 247 – 296.

Ø  Νικολάου Χαραλ. Γ., Διεθνείς πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες – συμφωνίες και συμβάσεις, Απο το 1453 μέχρι σήμερα (Ελλάς – Χερσόνησος του Αίμου), βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, β΄ έκδοση συμπληρωμένη, εκδόσεις Ι. Φλώρος.

Ø  Παπαθεοδώρου Π. Απ., Ο αυτονομιακός αγώνας της Βορείου Ηπείρου, 1914 : συνοπτική ιστορική επισκόπηση του βορειοηπειρωτικού ζητήματος, Αθήνα, 1985.

Ø  Πατσέλης Β. Νικόλαος, Η Βόρειος Ήπειρος και τα φυσικά της σύνορα. Μελέτη εγκριθείσα παρά της Κεντρικής Επιτροπής Ελληνικών Δικαίων, εκδ. Βασιλείου, Αθήναι, 1945.

Ø  Πρωτοψάλτης Γ. Εμμ., Το Βορειοηπειρωτικόν ζήτημα, Εταιρεία των Φίλων του Λαού, Αθήναι, 1978.

 

Άρθρο του Κωνσταντίνου Σχοινοχωρίτη

*Ιστορικού – συγγραφέα, Αρχειονόμου - Βιβλιοθηκονόμου

 (έχει δημοσιευθεί στο προσωπικό του ιστολόγιο https://adesmeutiskepsi.blogspot.gr/.)