Μαρία Δέδε-Μιχαήλ: Οι διαστάσεις της Γυναικοκρατίας σε μερικά έθιμα

ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΕ ΜΕΡΙΚΑ ΕΘΙΜΑ

Μαρίας Δέδε-Μιχαήλ

Στα έθιμα α) Μπάμπω Ρόκα ή Μπάμπω Γκιουνού με γνωστότερα κέντρα την Μονοκ-κλησιά Σερρών,αλλά και την Νέα Πέτρα και Νέα Καμήλα,όλα χωριά προσφύγων της Α-νατολικής Θράκης β) Μέρα της Μπάμπως ή της Μαμής με κέντρα το Κίτρος Πιερίας,την Μαυροθάλασσα Σερρών,το Σκεπαστό,όπως και την Ξυλάγανη Ροδόπης και Νέα Καισά-νη Ξάνθης κ.τ.λ. πάντοτε από Θράκες πρό-σφυγες Αν. Ρωμυλίας γ) «Να κάψουμ’ τη Ρόκα» με κέντρα το Μοσχοπόταμο,Ελατοχώρι και Λαγοράχη Πιερίας και τέλος δ) Πανηγύρι της Παναγιάς της Γκούρας,δηλ. του Βράχου (Σερ-μερία ε Γκούρεσε) στα Βίλλια της Αττικής,υπάρχει μία πολύ έντονη γυναικεία παρουσία ώστε το ένα μετά το άλλο να μετονομάζεται σε Γυναικοκρατία τόσο από τους τρίτους,αλλά ακόμη και από τους ίδιους τους ανθρώπους πού έχουν τα έθιμα.Έρευνα με συνεντεύξεις και αυτοψία που αποσκοπούσε στην εξακρίβωση του νοήματος με το οποίο χρησιμοποιείται η λέξη,Γυναι-κοκρατία,κατέληξε στα προσωπικά συμπεράσματα πως μάλλον από την πληθωρική συμμετοχή των γυναικών δικαιολογείται και πάντως,σαν όρος που σημαίνει πως οι γυναίκες κρατούν,δηλ. εξουσιάζουν,δεν περιγράφει την πραγματικότητα.

Αναλυτικότερα:

1) Μπάμπω Ρόκα

Το έθιμο της Μονοκκλησιάς είναι ήδη περισσότερο γνωστό σαν Γυναικοκρατία.Στην πραγ-ματικότητα,πρόκειται για μια ημέρα αφιερωμένη στη Μπάμπω της οικογενείας,όπως βεβαι-ώνουν στην ίδια τη Μονοκκλησιά.

Ο λόγος αυτής της αφιερώσεως,το γεγονός πως ο απολογισμός των κόπων που στοίχισαν οι ε-ορτές του Δωδεκαημέρου,απέδειξε την γιαγιά με πρόσθετες επιβαρύνσεις και χωρίς την ανά-λογη συμμετοχή στον γενικό εορτασμό.Έτσι με την λήξη του Δωδεκαημέρου,στις 8 Ιανουαρί-ου,οι άλλες γυναίκες της οικογενείας που βοηθήθηκαν από τις υπηρεσίες της,θέλοντας να της εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους και την αγάπη τους μαζί,την ραντίζουν με ένα κλωνάρι βα-σιλικό βρεγμένο με νερό για το καλό,της δίνουν δώρα και την καλούν σε διασκέδαση.Η για-γιά,ανταποδίδει τα δώρα και ευχαρίστως αποδέχεται την πρόταση να διασκεδάσει με τις κόρες και τις νύφες της,«για το καλό».

Το γεγονός πως από τα ίδια τα πράγματα η γιορτή οργανώνεται και γίνεται χωρίς την ανδρική παρουσία και συμμετοχή,δίνει την ευκαιρία στις γυναίκες,σύμφωνα με την δική τους έκφρα-ση,«να κάνουν τα χαζά τα δικά τους» που σημαίνει: Μεταμφιέσεις,αυτοσχεδιασμούς,χορούς και αστεϊσμούς,τραγούδια κ.τ.λ. σχεδόν όλα μέσα σε ένα γενικό κλίμα ελευθεροστομίας κατά τα συνηθισμένα στις κλειστές διασκεδάσεις,μεταξύ ανθρώπων του ιδίου φύλου.

Έτσι αρχίζουν όλα,για να καταλήξουν στη συνειδητοποίηση πως τελικά,για να είναι η δια-σκέδαση καλή,πρέπει να αποκλείονται οπωσδήποτε όχι μόνον οι αρσενικοί,αλλά ακόμη και οι ανύπαντρες γυναίκες και οποιοσδήποτε τρίτος που είναι ανεπιθύμητος από λόγους αιδημοσύ-νης και το αίσθημα της αξιοπρεπείας γενικότερα στην κοινωνική συναναστροφή.

Οι άντρες σεβάστηκαν την επιθυμία των γυναικών τους και όταν η διασκέδαση απλώθηκε κι έξω από το σπίτι,στην αγορά,αποσύρθηκαν κι από κει για να τις αφήσουν ελεύθερες να δια-σκεδάσουν όπως ήθελαν.Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί μέσα στα εύθυμα πλαίσια που είχε βασικά και αρχικά το έθιμο,μια επίσης εύθυμη παρωδία Γυναικοκρατίας σιγά-σιγά με την απόλυτη συναίνεση των αδρών πάντοτε.

2) Η Μέρα της Μπάμπως ή της Μαμής

Λιγότερο γνωστό από τη Μπάμπω Ρόκα είναι πώς στις 8 Ιανουαρίου,επίσης στο Κίτρος Πιε-ρίας,οι γυναίκες πρόσφυγες από την Μπάνα της Αγχιάλου Αν. Ρωμυλίας,γιορτάζουν σχεδόν όμοια με την Μονοκκλησιά.Υπάρχει όμως η σημαντική διαφορά εδώ πως η Μπάμπω του σπι-τιού της Μονοκκλησιάς,έχει δώσει την θέση της στη Μπάμπω ή Μαμή του χωριού.

Το έθιμο συνδέεται ασθενέστατα και βασικά εντελώς αδικαιολόγητα,με την Οσία Δομινίκη,η οποία αυθαίρετα θεωρείται εδώ πως βοήθησε την Παναγία στην γέννηση του Χριστού.

Ουσιαστικά και πάλι πρόκειται για μια διασκέδαση των γυναικών που τώρα γίνεται με κε-ντρικό και τιμώμενο πρόσωπο την Μαμή,και τις πελάτισσές της.Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό πως στην Μπάνα την πρωτοβουλία για τη διασκέδαση και την συγκέντρωση ακόμη την είχε η Μαμή του χωριού.Εκείνη έστελνε και προσκαλούσε τις πελάτισσές της στο σπίτι της,για να τις περιποιηθεί και να διασκεδάσουν όλες μαζί.Από την άλλη μεριά,πρέπει να σημειωθεί πως η Ο-σία Δομινίκη,η «Αγιά Δομνή» όπως και πάλι εσφαλμένα αποκαλείται,αγνοείται στην Μαυρο-θάλασσα σαν Αγία των εγγάμων γυναικών ή του τοκετού κ.τ.λ.,ενώ στην Μονοκκλησιά χαρα-κτηριστικά μου είπαν σε σχετική ερώτηση: «δεν την ξέρουμε».

Η διασκέδαση και ΄δω είχε τον συνηθισμένο τύπο που εξακολουθεί μάλιστα σχεδόν αμετάβλη-τος να υπάρχει και σήμερα στις περιοχές της υπαίθρου.Μεταμφιέσεις,αστεϊσμοί,αυτοσχεδια-σμοί,τραγούδια και χοροί σχημάτιζαν τη μορφή της και τον χαρακτήρα της.

Η ίδια η φύση του εθίμου επί πλέον,οι σχέσεις Μαμής και πελατισσών της,όπως είναι ευνόητο και απολύτως φυσικό,δικαιολογούν ακόμη περισσότερο την επιθυμία των γυναικών αυτών να μην παρευρίσκεται τρίτος στη διασκέδασή τους.Πολλά πράγματα τα οποία λέγονται ανάμεσα στις γυναίκες που έχουν τεκνοποιήσει με αρκετή δόση μυστικισμού μάλιστα,αποκλείουν από την συγκέντρωση αυτή ακόμη και τις άγαμες,κι έτσι κι εδώ περιορίζεται το παιγνίδι της Γυ-ναικοκρατίας στις έγγαμες μόνον,για να εξασθενεί φυσιολογικά ο όρος Γυναικοκρατία κι από την πλευρά αυτή ακόμη περισσότερο.

Ωστόσο,ο μυστικισμός της τεκνοποιίας,δίνει έναν τόνο διαφορετικό στη διασκέδαση κι αι-σθάνεται κανείς τον παλμό της μητρότητας κάτω από την ευθυμία των τολμηρών αυτοσχεδια-σμών.

Από μια πλευρά,συνεπώς,περισσότερο ουσιαστική ίσως εδώ η γυναικεία παρουσία.Δεν δι-καιολογεί όμως,αναμφίβολα,τον όρο Γυναικοκρατία,αφού όλα είναι μια διασκέδαση,ακόμη και το ανύπαρκτο «μυητικό μυστικό».

3) Να κάψουμ’ τη ρόκα

Κάπως διαφορετικά είναι τα πράγματα με το πολύ λίγο γνωστό έθιμο που δεν έχει τίτλο, αλλά του δίνεται από την συνηθισμένη έκ-φραση αυτών που το τελούν,όταν γίνεται η σχετική συγκέντρωσή τους για «να κάψουμ’ τη ρόκα».Το έθιμο τελείται την Τρίτη του Πά-σχα και πήρε την σημερινή του μορφή,ίσως, από ένα ηρωϊκό περιστατικό στην Τουρκο-κρατία,στο οποίο πρωτοστάτησαν γυναίκες.

Αρχίζει με χορό των νέων που σε λίγο παρα-χωρούν τη θέση τους στους μεγαλύτερους ά-ντρες,οι οποίοι με τη σειρά τους,αφού αρχί-σουν να μπαίνουν στο χορό οι γυναίκες και ύστερα από διαταγή της πιο ηλικιωμένης αποσύρονται,για να μείνουν μόνες οι τελευταίες.Τότε αρχίζει και ο καγκελητός ή διπλιαστός,ένας καγκελητός με δύο δίπλες δηλαδή,που οδηγείται από μία κορυφαία.Το ξεχωριστό,όμως,εδώ είναι πως πλάι στην κορυφαία και στην εσωτερική πλευρά του μέσα κύκλου,βαδίζει στο ρυθμό του χορού η πιο ηλικιωμένη από τις συγκεντρω-μένες γυναίκες,γνέθοντας ρόκα και τραγουδώντας κι αυτή μαζί με τις άλλες γυναίκες.Αφού χορέψουν έτσι κάμποσο,η γιαγιά με τη ρόκα νεύει σε έναν άντρα που κρατά ένα δοχείο με πετρέλαιο,ο οποίος αφού περιβρέξει τη ρόκα,μάλλον την τουλούπα της,με το πετρέλαιο την α-νάβει και απομακρύνεται βιαστικά.Τούτο το τελευταίο,διότι από τη στιγμή αυτή αρχίζει ένα α-νελέητο κυνηγητό όλων των αρσενικών από την ηλικιωμένη με την αναμμένη ρόκα,ενώ οι γυ-ναίκες σαν μισοϋπνωτισμένες και δοσμένες στον κόσμο των στίχων που τραγουδούν,εξακολου-θούν εντελώς ανεπηρέαστες από το πανδαιμόνιο του κυνηγητού να χορεύουν τον πάντοτε δι-πλιαστό.

Το κλίμα εδώ είναι διαφορετικό.Τα τραγούδια που λέγονται είναι όλα για την Άνοιξη με την Λαμπρή,αλλά σε συνδυασμό με τα κατορθώματα και τα βάσανα της κλεφτουριάς.Ξεχωρίζει το τραγούδι της Μπηίνας (Μπεΐνας),μιας γυναίκας που κάποια Λαμπρή στην Τουρκοκρατία έσω-σε μερικούς άντρες από τους Τούρκους παρακινώντας τις συγχωριανές της να καταδιώξουν τους σκληρούς κατακτητές με τις αναμμένες ρόκες τους.

Στο Μοσχοπόταμο,όχι μόνον οι γυναίκες φαίνονται να ζουν την Μπεΐνα,αλλά και οι άντρες πιθανότατα δεν διασκέδαζαν αρχικά.

Με το πέρασμα του χρόνου όμως,και ιδίως τη σημερινή νεολαία που δεν έζησε πόλεμο και δεν έχει την εμπειρία των ηρωϊκών αντιδράσεων στα δεινά του,η αναμμένη ρόκα είναι ευκαιρία για διασκεδαστικό κυνηγητό.Οπωσδήποτε δεν πρόκειται για εύθυμο πανηγύρι και γι’ αυτό η γυναικεία παρουσία έχει εντονότερο ηθικό περιεχόμενο.Έτσι το αισθάνονται πολλοί στο Μοσχο-πόταμο,που ονομάζουν το έθιμό τους πραγματική Γυναικοκρατία σε σύγκριση με κείνο του σχε-δόν γειτονικού Κίτρους,όπου όλα φαίνονται να είναι μία διασκέδαση και μία καθαρή παρωδία Γυναικοκρατίας.Γι’ αυτό μάλιστα και δεν διαμαρτύρονται για όποια βλάβη κι αν τους προξε-νήσει το χτύπημα της αναμμένης ρόκας.

4) Πανηγύρι Παναγιάς της Γκούρας στα Βίλλια Αττικής

Στο Πανηγύρι της Παναγιάς της Γκούρας ή του Μπρίνου (δηλαδή του Βράχου ή της Πέτρινης Κορφής),όπως ονομάζεται η τοποθεσία του εξωκκλησιού που είναι αφιερωμένο στα Εννιάμερα της Θεοτόκου,μετά τον εσπερινό την παραμονή και τη λειτουργία ανήμερα,οι γυναίκες του χω-ριού χορεύουν το «Μαριγώ»,έναν χορό με πιασμένα τα χέρια σταυρωτά,ενώ τραγουδούν πολ-λά δίστιχα.

Αρχίζουν,πολύ ψυχολογημένα,με στίχους για την Παναγιά της Γκούρας που τους δίνει και πί-νουν νερό,αφού εκεί είναι η μόνη πηγή νερού του χωριού από τα πανάρχαια όπως φαίνεται χρόνια.Συνεχίζουν όμως,με ένα σκληρότατο κατηγορητήριο κατά των ανδρών,για ώρες.

Ξεχωριστός στόχος τους είναι το παλληκάρι που βρίσκεται σε ώρα γάμου,χωρίς φυσικά να ξε-φεύγουν όλοι οι άντρες.

Ο νέος αυτός,δεν κάνει τίποτε σωστά.Με απίστευτη ωμότητα τον γελοιοποιούν,γιατί είναι ακα-μάτης,άχαρος,κουτός,αγροίκος με τις κοπέλλες,τρομερά τσιγγούνης ώστε να λυπάται ακόμη και μια δραχμή και μια δεκάρα για μια ποδιά κι ένα ψεύτικο δαχτυλίδι,που θα έδινε το δικαί-ωμα σε μια κοπέλλα να λέγεται αρραβωνιασμένη.Το χειρότερο όμως από όλα,είναι μωροϋπερή-φανος και ζητάει και προίκα για να παντρευτεί.

Αυτό το τελευταίο όμως φαίνεται πως αποτελεί το ψυχολογικό υπόβαθρο του κατηγορητηρί-ου,διότι υπάρχουν πολλοί άλλοι στίχοι που τελικά και σαν κατακλείδα λένε: Είμαστε καλά κο-ρίτσια/αλλά δεν σας έχουμε λίρες, ή ακόμη: αρραβωνιαστείτε παλληκάρια/είναι γλυκιά η αρ-ρεβώνα κ.τ.λ.

Έτσι,καταλήγουμε πως και ΄δω,έχουμε μια ομαδική έκφραση αποδοκιμασίας της ανδρικής δυστροπίας,με τον ειλικρινή,αυθόρμητο κι άμεσο αρβανίτικο τρόπο κι όχι καμμιά μορφή γυ-ναικοκρατικών διαθέσεων.

Τίποτε το ιδιαίτερο εξ άλλου δεν παρουσιάζεται στην κοινωνική δομή,στην ισορροπία των σχέ-σεων των δύο φύλων στα χωριά όπου τελούνται τα έθιμα αυτά.Πρόκειται για τυπικά χωριά με διαφορές φυσικά μεταξύ τους,όχι όμως πολύ εντυπωσιακές.Στο Κίτρος,γενικά,ζουν περισσό-τερο σύγχρονα από το Μοσχοπόταμο,ενώ στα Βίλλια η ζωή έχει μια διπλή όψη,και οι άνθρω-ποι εκεί,ενώ είναι σύγχρονοι,είναι καλά ριζωμένοι στην παράδοση μαζί.Κάποια ιδιαίτερη δρα-στηριότητα αναπτύσσουν οι γυναίκες στη Μονοκκλησιά,αλλά όχι σημαντικά πράγματα.Έχει ιδρυθεί εκεί ένας γυναικείος σύλλογος,η Λυσιστράτη (τίτλος χαρακτηριστικότατος του είδους της Γυναικοκρατίας) με πρωτοβουλία όμως ενός ομογενούς κι όχι των ιδίων των γυναικών.Ο σύλλογος έχει κι αυτός περιορισμένη δραστηριότητα και βασικός σκοπός του είναι η οργάνω-ση,ή μάλλον η εκτέλεση των γυναικείων εργασιών της γιορτής,διότι βασικά οι πιο σημαντικές αποφάσεις και ο τρόπος της οργανώσεως,τελευταία τουλάχιστον που το έθιμο πήρε τόση δημο-σιότητα,παίρνονται από κοινού με τις κοινοτικές αρχές κ.τ.λ.Αποφασίζει επίσης,πάντοτε σε συνεργασία με την κοινότητα,για τη διάθεση των τυχόν περισσευμάτων από τα «πρόστιμα» των παραβατών του Γυναικοκρατούμενου χώρου,τις εισφορές κ.τ.λ.

Κάτι ανάλογο γίνεται και στο Κίτρος,χωρίς όμως να υπάρχει σύλλογος εκεί.Και θα πρέπει να σημειωθεί πως ενώ στο Κίτρος δεν σκέφθηκαν να έχουν κανονική και σοβαρή αντιπροσώπευση οι γυναίκες στο Κοινοτικό Συμβούλιο,στη Μονοκκλησιά το έθιμο φαίνεται πως έχει επιδρά-σει,δημιούργησε μέσα στην αστειότητά του και την κωμική παρωδία πραγματική πολιτική συνείδηση,και συζητείται η διεκδίκηση μιας θέσεως από το γυναικείο φύλο.

Ισχυρό χαρακτήρα έχουν οι Βιλλιώτισες,αλλά όμως,αυτό οφείλεται στο γεγονός πως οι Αρβα-νίτισες,σαν γνήσιες Ηπειρώτισες που είναι,έχουν γενικά ανεξάρτητο πνεύμα και ισχυρογνωμο-σύνη.Εξ άλλου,η λεγόμενη ισότητα των δύο φύλων,ουσιαστικά είναι πολύ πιο πραγματική από ότι δείχνουν οι τύποι της κοινωνικής ζωής μέσα σε ένα γενικό πατριαρχικό πλαίσιο.Επί πλέον, η κριτική θεωρείται αναφαίρετο δικαίωμα όλων στους αρβανίτες,διότι απλοί και ίσοι βασικά, δεν ανέχονται με κανένα τρόπο την αδικαιολόγητη υπερηφάνεια κανενός.Για τις γυναίκες,δεν γίνεται φυσικά εξαίρεση.Έχουν κι αυτές το δικαίωμα να επικρίνουν και να επαινέσουν ό,τι ε-πιδοκιμάζουν κι ό,τι όχι.Έτσι,τελικά,το πανηγύρι δεν είναι παρά μια έκφραση της γενικής νο-οτροπίας που υπάρχει στους ανθρώπους αυτούς και γι’ αυτό και δεν υπάρχει αντίδραση από την πλευρά των ανδρών.Και σε ενίσχυση αυτού του τελευταίου,έρχεται και το γεγονός πως α-κριβώς αυτού του είδους κριτική,γινόταν κάθε Κυριακή και σχόλη τα απογεύματα που συγκε-ντρώνονταν οι γυναίκες στον περίβολο της εκκλησίας και χόρευαν,ενώ οι άντρες,σε αρκετή α-πόσταση,άκουγαν αδιαμαρτύρητα και τις συνόδευαν μάλιστα σπίτι,όταν νύχτωνε.

Γιορτές και θρησκευτικές τελετές υπήρχαν πολλές με έντονη την γυναικεία παρουσία στην αρ-χαιότητα,όπως είναι γνωστό.Δεν επρόκειτο για Γυναικοκρατία,σε αντιπαραβολή προς το πατρι-αρχικό κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς.Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα,και εκεί πρέπει να με-τρηθούν οι πραγματικές διαστάσεις της γυναικείας παρουσίας στα έθιμα που τείνουν να ονο-μαστούν Γυναικοκρατία.Ίσως αρχικά να ήσαν όλα διαφορετικά και να χρειάζεται να ανατρέξει κανείς σε μητριαρχικά πρότυπα για να σχηματίσει την πραγματική εικόνα τους και να ανακα-λύψει το νόημά τους.Παράλληλα,είναι βέβαιο πως τόσο η αρχή όσο και η εξέλιξη που πήραν τα έθιμα αυτά στο σημερινό τους χαρακτήρα,υποδηλώνουν τουλάχιστον σεβασμό και αγάπη προς την γυναίκα από τους άντρες,χωρίς να φαίνεται δυνατό να δοθεί κανένας χαρακτηρισμός με περιεχόμενο αυθαίρετης επιβολής της γυναικείας θελήσεως.Ασφαλώς είναι πάρα πολύ χαρα-κτηριστικό αυτό το οποίο λέγεται με έμφαση από τους άντρες και γίνεται αποδεκτό χωρίς αντιρ-ρήσεις από τις γυναίκες στα χωριά όπου τελούνται τα τρία πρώτα έθιμα: «αν δεν θέλουν οι ά-ντρες,δεν γίνεται τίποτα».Διαπιστώνει μάλιστα κανείς αρκετά εύκολα,πως πραγματικά θέλουν οι άντρες και γίνονται τα έθιμα αυτά και για το λόγο αυτό και βοηθούν στην οργάνωσή τους πολύ πρόθυμα και μπορεί να πει κανείς πως το ίδιο με πολύ καλή προαίρεση κάνουν παρα-βάσεις στον γυναικοκρατούμενο χώρο για να πληρώσουν τα πρόστιμα και να ενισχύσουν έτσι το ταμείο των γυναικών που διασκεδάζουν,αλλά και ακόμη γιατί το βρίσκουν διασκέδαση να κάνουν κάτι τέτοιο.

Και όσο όμως δεν συμμετέχουν στην γιορτή και είναι μόνοι τους οι αρσενικοί στα σπίτια (πράγμα σπάνιο άλλωστε,γιατί κάποια γυναίκα θα έχει μείνει για να φροντίσει το σπίτι και τους ίδιους) διασκεδάζουν μεταξύ τους τρώγοντας το εορταστικό φαγητό που έχει ετοιμάσει η νοικοκυρά του σπιτιού και αστειευόμενοι.Στο Μοσχοπόταμο ιδιαίτερα,μόλις καεί και η τρίτη ρόκα,οι γυναίκες αποτραβιούνται σπίτια τους κι όλα τελειώνουν γι’ αυτές,ενώ οι άντρες πη-γαίνουν για το κατσίκι που ψήθηκε για το καλό στην «αγορά».Το ίδιο και στα Βίλλια,αφού για μια περίπου ώρα τραγουδήσουν για να ειρωνευτούν τους άντρες,σπεύδουν σπίτια τους να ε-τοιμάσουν το φαγητό και να φροντίσουν το νοικοκυριό που κάπως παραμελήθηκε τις ώρες της λειτουργίας και του χορού στη συνέχεια.

Πώς θα εξελιχθούν τα έθιμα αυτά και έως πού θα φτάσουν οι ψυχολογικές κυρίως επιπτώσεις με τον χαρακτήρα που τους δίνει η έντονη γυναικεία παρουσία δεν μπορεί να προβλεφθεί. Γεγονός είναι πως οι αντιλήψεις για την ανθρώπινη οντότητα ακολουθούν πορεία προς την ισότητα των δύο φύλων και προοδευτικά αίρεται το αυστηρό περιεχόμενο του αντιθέτου όρου της Γυναικοκρατίας,Ανδροκρατία.

Πάντως σήμερα,φαίνεται πως τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την τέλεση των εθίμων αυτών,ενώ α-πό τη μια μεριά η γυναικεία παρουσία προβάλλεται σαν Γυναικοκρατία,από την άλλη η συμ-μετοχή των ανδρών γίνεται όλο και μεγαλύτερη.

Στο Κίτρος,η απομόνωση των γυναικών έχει μειωθεί σε δυο-τρεις ώρες,μόνον για να κρατη-θούν οι τύποι μάλλον παρά από ουσιαστικούς λόγους,και,οι παλαιότερες γυναίκες το βρίσκουν πολύ καλό να γίνεται η διασκέδαση από κοινού με τους άντρες,όπως κάνουν δηλαδή σήμερα οι νεώτερες.Αυτό σημαίνει συγχρόνως πως και πολλοί τολμηρότατοι αυτοσχεδιασμοί δεν πει-ράζουν κανέναν πλέον,γι’ αυτό και γίνονται στην κοινή διασκέδαση.Ωστόσο,ακόμη ισχύει,αυ-στηρά μπορεί να πει κανείς,ο αποκλεισμός από την διασκέδαση αυτή και την παρακολούθηση των αυτοσχεδιασμών και άλλων αστεϊσμών των ανύπαντρων και των δύο φύλων.Και στο ση-μείο αυτό,όμως,έχουν αρχίσει δειλές παραχωρήσεις ύστερα από «άδεια» της Μπάμπως που έχει και τον κύριο λόγο,για τους αρρεβωνιασμένους,όπως έγινε στα 1976 τουλάχιστον,στην αυτο-ψία μας.Αντίθετα στη Μονοκκλησιά,οι γυναίκες διασκεδάζουν εντελώς «κλειστά» για πολλές ώρες τη νύχτα,και το ίδιο συμβαίνει και στη Μαυροθάλασσα,το Σκεπαστό κ.τ.λ. όπως μας πληροφορούν.

Ασφαλώς το τυπικό των εθίμων,όπως δόθηκε εδώ,δεν είναι πλήρες.Η περιγραφή έγινε περιο-ρισμένα και το νόημα ανταποκρίνεται μόνον στην απλή αίσθηση αυτών που το τελούν.Το ίδιο είναι περιορισμένη και η ανάλυση του όρου Γυναικοκρατία.Τούτο όχι μόνον από προσπάθεια να μην γραφούν περισσότερα από όσα επιτρέπει ο χώρος,αλλά από λόγους ουσιαστικότε-ρους.Τα έθιμα του Κίτρους,της Μονοκκλησιάς,των Βιλλίων και του Μοσχοποτάμου,ίσως, ακόμη,ανήκουν στην κατηγορία εκείνων των εθίμων που δεν είναι απλός τύπος.Παρέχουν την δυνατότητα σε κείνους που τα τελούν με τους ελεύθερους αυτοσχεδιασμούς και τους ελεύθε-ρους στίχους να εκφραστούν γενικότερα σε σκέψεις και συναισθήματα που τους κατέχουν.Με την ευθυμία τους δημιουργούν την δυνατότητα της κοινωνικής λειτουργίας της σάτιρας και της γελοιοποιήσεως ακόμα με μεγάλες και πολυσήμαντες επιπτώσεις στην λειτουργία της κοι-νωνίας που τα εκθρέφει,πράγμα που φυσικά έχει μεγίστη σημασία από κοινωνιολογική άπο-ψη.Συμβαίνει όμως και κάτι άλλο,που ενδιαφέρει άμεσα το σημείο στο οποίο ειδικότερα ανα-φερόμαστε εδώ.Η ευθυμία που κυριαρχεί φτάνει σε βαθμό που δημιουργεί μια κατάσταση ειλι-κρίνειας στην έκφραση,η οποία ξεπερνά τον τύπο του εθίμου και γι’ αυτό ο εντοπισμός βασι-κών στοιχείων του και σημείων του κατά την τέλεση,πολύ συχνά επιτυγχάνεται δύσκολα από τον μελετητή.Γενικά όμως,στις περιπτώσεις που δεν μπορούμε να οδηγηθούμε μόνον από τον τύπο ουσιαστικά,αλλά πρέπει να οδηγηθούμε και από την αίσθηση που έχουν για το ίδιο τους το έθιμο οι άνθρωποι που το τελούν,υπάρχει και ο πρόσθετος κίνδυνος να μην έχει τη φυσική προδιάθεση,την ικανότητα ακόμη,ο παρατηρητής,να συλλάβει αυτή την αίσθηση (εντυπωσιακό παράδειγμα το Αναστενάρι) και γι’ αυτό τελικά,είναι απαραίτητη η συνεργασία περισσοτέ-ρων,για να ξεπεραστούν οι ερμηνευτικές δυσκολίες που φυσικά προκύπτουν από όλους αυτούς τους λόγους.Ειδικότερα μάλιστα για τα τέσσερα αυτά έθιμα,υπάρχει κι άλλος λόγος που συ-νηγορεί για πολύπλευρη θεώρηση: το ότι,με τον δικό τους τρόπο,εκφράζουν την πνευματική και συναισθηματική αγωνία που δοκιμάζει το γυναικείο φύλο,αντιμετωπίζοντας τα προβλή-ματα που του δημιουργούνται από την ίδια του τη φύση σε συνδυασμό με την ένταξη των προβλημάτων αυτών στην γενική δομή της κοινωνίας και την λειτουργία του δυναμικού της. Υπάρχει δηλαδή,αυτό το οποίο ονομάζεται «γυναικείος μυστικισμός»,για να δανειστούμε τον όρο.

Και υπάρχει επί πλέον και κάτι άλλο ακόμη: Η απορία μπορεί να πει κανείς του ισχυρού φύ-λου και η αμηχανία του στην κατάσταση που δημιουργείται από τον γυναικείο μυστικισμό, πράγμα εξ ίσου άξιο μελέτης και που δικαιολογεί το πολυσήμαντο της προσοχής που δικαι-ούνται τα έθιμα και οι παραδόσεις του λαού.

                              

Πηγή: Η εισήγηση της κυρίας Μαρίας Μιχαήλ-Δέδε στο Γ’ Συμπόσιο Λαογραφίας Βορειοελλαδικού Χώρου,που έγινε στην Αλεξανδρούπολη,14-18 Οκτωβρίου 1976,και κυκλοφορούν από τις εκδόσεις του ΙΜΧΑ (Θεσσαλονίκη).

Διαβάστε ακόμα:

Μ. Δέδε-Μιχαήλ: Το "λις" στο αρβανίτικο φούντι και η φηγός της αρχαίας Δωδώνης

Γιάννης Β. Πέππας,Οι αρχαιοελληνικές Κάλλκες των Αρβανιτών

Μαρία Δέδε-Μιχαήλ,Ο μαστραπάς του νυφιάτικου Αρβανίτικου Αττικού τζάκου