Παροιμίες των Ελλήνων Αρβανιτών 3

Άι τσε θότε βερτέτενε, σ’ κα ανάγκη νγκα σούμε ξίου.

Αυτός που λέει την αλήθεια, δεν έχει ανάγκη από πολλά λόγια.

Λέξεις

Βερτέτενε = αιτ. ενικού του ουσιαστικού βερτέτ (αλλού,από φθορά: φερτέτ),που σημαίνει αλήθεια.Πρόκειται για (ένα απ΄ τα πολλά) λατινικό δάνειο. Η λέξη veritas = αλήθεια (το επίθετο verus=αληθής,περασμένο και στα ελληνικά, βέρος= καθαρός,ατόφιος)

Σούμε. Χρησιμοποιείται και ως επίθετο (πολύς,πολλή,πολύ) και ως επίρρημα (πολύ).Άλλο ένα λατινικό δάνειο. Summus,a,um (συνώνυμο του superus,a,um) σημαίνει ύψιστος,υψηλός,ακρότατος. Ομοίως και το ουσιαστικό summum,i ,αλλά και το επίρρημα summum. Γενικώς,τα άφθονα σχετικά παράγωγα του super (πρόκειται για το ελληνικό υπέρ),το summus κ.λπ. συγκαταλέγονται σ΄ αυτά,εκφράζουν το άνω,το υπέρτερο,το άφθονο,το πολύ,το ακμάζον κ.λπ.

Ξίου = λέξεις,κουβέντες,λόγια,λόγος. Μια αξιοπρόσεκτη και άκρως ενδια- φέρουσα αρβανίτικη λέξη. Πρόκειται για την αρχαία ρίζα ξυ-  (ξύ-ω, ξέω). Τι είναι αλήθεια ο λόγος; Μία αποκαθαρμένη αποτύπωση εννοιών.Από κάθε νοητικό σύνολο,κάθε οντολογική ενότητα ο ανθρώπινος νους ξέει με τις δι- ανοητικές του ικμάδες ώστε να απομονώσει αυτόνομες υποστάσεις,ακέ- ραιες αυθύπαρκτες συλλήψεις της σκέψης,της κατανόησης των συμπάντων και εκφραστική απόδοσή τους  σε μορφοποιημένους ανεξάρτητους ήχους,τις λέξεις.Ο λόγος,όλη αυτή η μεγαλειώδης εγκεφαλική διεργασία,όχι μόνο ξύνει, ξέει  ακατέργαστες αρχετυπικές αντιλήψεις του ανθρώπινου κόσμου για να τις κατατμήσει σε ομαλοποιημένες κωδικοποιημένες αυτοτέλειες,τις έννοιες-λέξεις,αλλά αυτά τα γλωσσικά παράγωγα συνιστούν οξείες διεκ- δικήσεις του φθαρτού ψυχισμού μας να κατακτήσει το αχανές Θείον.Ο σχηματισμένος πυρηνικός Ελληνικός Λόγος,όχι μόνο λειτουργεί ως ξύση, ξέστρα,ξυράφι των αρχέγονων δεδομένων για να τα φέρει κοντά στο ταπεινό ανθρώπινο μπόι,αλλά ταυτοχρόνα χρησιμεύει ως διαλεκτικό ξίφος να διαραγούν τα κοσμολογικά μυστήρια και σκότη που μας περιβάλ- λουν και μας συνέχουν!

Ε ναι,στην αρβανίτικη λαλιά,αυτό το ριζικό Ηπειρώτικο μόρφωμα της Ελλη- νικής γλώσσας,διασώθηκαν άκρως γενετικές εκφάνσεις,σπερματικής φιλο- σοφικής εκκίνησης του θαυμάσιου Ελληνικού Λόγου.

Γιατί,αυτή η αφετηριακή βάση επικοινωνίας παρέμεινε πάντα,εκεί,στα βου- νά της Ηπείρου,σε ανεξέλικτη παράλληλη ιδιωματική μορφή,ενώ,νοτιό- τερα,η (υπόλοιπη) Ελληνική ανελίχθη,υπακούοντας στη φυσική νομοτέ- λεια,με διακυμάνσεις,εκπτώσεις,τοπικές εκδοχές κ.λπ.,αποτελεί ένα κεφα- λαιώδες,λεπτό και τόσο κομβικό ζήτημα που φιλοδοξώ κάποια στιγμή να παρουσιάσω ολοκληρωμένα.

Ξύ-ω  → ξυστός,ξύσμα,ξυστήρ,ξυρόν,ξυρείν,ξόανον, ξέω,ξαίνω,ξίφος κλπ.

Δεν είναι τυχαίο ότι το επίθετο ξυνός,ή,όν  σήμαινε κοινός,δημόσιος,γενικός,καθολικός.Ξυνά λέγω= ομιλώ για το γενικό καλό.Το δοτικοφανές επίρρημα ξυνή=από κοινού.Η ρίζα ξύ- δηλαδή, εμπεριείχε την παράμετρο της κοινότητας,καθολικότητα,κάτι που προσδιορίζει κυρίαρχα το λόγο με αποτέλε- σμα να φτάσει το γενικώς παραδεκτό να χαρακτηρίζεται ως λογικό → λογική.

Γιάννης  Β. Πέππας,Φιλόλογος