Γιάννης Βασ. Πέππας, Άρβανον (2022)

 

Στο τέλος του 2020 έβαλα μπρος να ολοκληρώσω ένα ημιτελές από πολλά χρόνια βι-βλίο μου λαογραφικού ενδιαφέροντος για τους Έλληνες Αρβανίτες.Στο υλικό αυτό πρόσθετα κατά καιρούς νέα στοιχεία και έχοντας συγκεντρωθεί πια ικανό φορτίο έ-κρινα ότι ήταν κατάλληλη επιτέλους η συγκεντρωτική επιμέλεια και έκδοσή του.
Θεώρησα σκόπιμο να προηγηθεί μία γενική,αλλά κατατοπιστική,εισαγωγή για τους Αρβανίτες.Πάνω στο θέμα χρονίζει τεράστια σύγχυση που μάλλον επιτείνεται από γραφικούς ανίδεους τύπους και από ορχηστρεμένες στοχευμένες ντόπιες και ξένες ανθελληνικές προπαγάνδες.Ότι τάχατες οι Αρβανίτες δεν είναι Έλληνες,μα εξελλη-νισμένο εθνοτικό σύνολο.

Στον φιλόδοξο (κι ανέφικτο,όπως αποδείχτηκε) σχεδιασμό μου σκόπευα να καλύψω την προχριστιανική ιστορική εποχή ως το 1821.Μετά ένα 10μηνο περίπου,κι ενώ εξε-λίσσονταν παράλληλες συγγραφικές δραστηριότητές μου,συνειδητοποίησα ότι ο ο-ραματισμός μου δεν είχε να κάνει με μία εισαγωγή,αλλά με κάτι ευρύτερο.Κατεύθυνα έτσι,την έρευνά μου σ΄ ένα περιορισμένο,στενό κι αφετηριακό τοπίο: το Άρβανον. Να καταδείξω τι σημαίνει το τοπωνύμιο,πώς προέκυψε και όσο πιο ασφαλώς γίνεται τι έκταση περιελάμβανε.

Αυτό είναι το κύριο και το βασικό μέρος τούτου του βιβλίου.Στο Άρβανον όμως,κατοι-κούσε λαός,οι εξ αυτού αποκληθέντες Αρβανίτες.Αφού πρόσθεσα,μετά την ολοκλη-ρωμένη ενότητα περί Αρβάνου,μια δημοσίευσή μου για το νησί του Άρβωνα (που κά-ποιοι εξακολουθούν να το μπερδεύουν με το Άρβανον),παραθέτω στη συνέχεια την επεξήγηση των ονομάτων Λιόσα, Σπάτα και Μπούα.Ονόματα τριών φυλάρχων (να τους πούμε κι έτσι),τριών ηγητόρων συμπαγών ομάδων Αρβανιτών με εσωτερικούς δεσμούς κοινωνικής άρμωσης που κατέβηκαν συντεταγμένα απ΄ τη Βόρεια Ήπειρο στην νότια Ελλάδα,όταν η ιστορική αναγκαιότητα το επέβαλε.

Μετά απ΄ αυτό,για μια καταληκτική σφαιρική πλήρωση του θέματος, παρουσιάζω μια σειρά λέξεων και φράσεων απ΄ τα αρβανίτικα,όπου και αποδεικνύω την ελληνικότητα με αρχαϊκές ρίζες αυτού του γλωσσικού μορφώματος της Ηπείρου.

Όλα αυτά τα στο τέλος προσαρτήματα αποτελούν αναρτήσεις στον προσωπικό ιστο-χώρο μου Εξ ακρινής Ηπείρου – Ελληνικά ενδιαφέροντα με επικέντρωση στην Ήπειρο και τους παλιούς αρβανιτόφωνους και μάλιστα της πρώτης περιόδου (2014-2016),όπου περίσσευε ο ενθουσιασμός για το νέο εγχείρημα.Προτίμησα να μην επέμβω στην αρχική μορφή των κειμένων (σήμερα θα τα οργάνωνα πιο απαιτητικά και με πιο συγκροτημένη τεκμηρίωση) γιατί αυτό θα σήμαινε δομική ανασύστασή τους,δηλαδή μεγάλη απώλεια χρόνου και ενέργειας.

Σε αυτές τις μικρές εργασίες της κατακλείδας συμπλέκονται όχι μόνο γλωσσολογικά στοιχεία,μα και ιστορικά,αλλά κυρίως λαογραφικά,ώστε αναδεικνύεται καθολικά πως η Αρβανιτιά αποτελούσε και παραμένει ζων και οργανικό τμήμα του Ελληνικού κό-σμου.

 Γιάννης Βασ. Πέππας 8.2.2022

Κάντε λήψη του βιβλίου πατώντας εδώ

Αθανάσιος Σταγειρίτης, Ηπειρωτικά (1819) pdf

 

Ο Αθανάσιος Σταγειρίτης (1780 - 1840) ήταν λόγιος με καταγωγή από τα Στάγειρα της Χαλκιδικής,ο οποίος δραστηριοποιήθηκε στη Βιέννη όπου ερ-γάστηκε ως καθηγητής της ελληνικής γλώσσας.Οι ακριβείς ημερομηνίες γέννησης και θανάτου του καθώς και οι αντίστοιχες τοποθεσίες,όπου έ-λαβαν χώρα,παραμένουν άγνωστες.Υπήρξε υπέρμαχος της χρήσης των αρχαίων ελληνικών στο γλωσσικό ζήτημα και παράλληλα υπήρξε εκδότης του περιοδικού Καλλιόπη,το οποίο ήταν το ιδεολογικό αντίβαρο του περιο-δικού Ερμής ο Λόγιος του Αδαμάντιου Κοραή.Προκύπτει επίσης απ΄ την έ-ρευνα ότι ο Αθ. Σταγειρίτης είχε διατελέσει δάσκαλος στο ελληνικό σχολείο του Μπρασόφ (Ρουμανία) το 1806.Ανάμεσα στα διάφορα φιλολογικά,ιστο-ριογεωγραφικά και επιστημονικά κείμενα που συνέγραψε,και τις πολλές μεταφράσεις Γερμανικών έργων στα ελληνικά,ξεχωρίζει το έργο του με τί-τλο Ὠγυγία ἤ Ἀρχαιολογία το οποίο ολοκληρώθηκε σε 5 τόμους,εκδόθηκε στο διάστημα 1815-1820,και περιγράφει τα έθιμα και κοινωνία της αρχαίας Ελλάδας με σχολιασμό των ποιητών και συγγραφέων εκείνης της εποχής.

Άλλα γνωστά έργα του είναι τα:

Επιτομή Αριθμητικής (1810)

Βίος Θεμιστοκλέους του Αθηναίου (1816)

Βίος Μιλτιάδου του Αθηναίου (1818)

Τρόπαιον Ελληνικόν ή Πρώτος πόλεμος Ελλήνων και Περσών, και θρίαμβος των Ελλήνων (1818)

Ηπειρωτικά : Ήτοι Ιστορία και Γεωγραφία της Ηπείρου παλαιά τε και νέα, και βίος του Πύρρου (1819)

 Αθ. Σταγειρίτου «Ηπειρωτικά», Βιέννη 1819

 Το βιβλίο ξεκινά με την ερμηνεία του ονόματος της Ηπείρου,τον ορισμό της γεωγραφικής θέσης της,τα σύνορα και την έκτασή της.Κατόπιν,αναφέρεται η διαίρεσή της,τα βουνά (ο Βερτίσκος δεν συμπεριλαμβάνεται,ίσως θεωρού-μενο ως όρος της Μακεδονίας),ποτάμια,λίμνεςλιμάνια,ακρωτήρια και νησιά της.Οι πόλεις και τα «έθνη» της.Το Β΄ Μέρος του βιβλίου μιλά για τους πρώ-τους κατοίκους της Ηπείρου,μέχρι και τους απογόνους του Πυρρου του Α΄,«υιού του Αχιλλέως».Το Γ΄ Μέρος περιέχει τον βίο του Πύρρου του Με-γάλου,βασιλέως της Ηπείρου.Το Δ΄ Μέρος αναφέρεται στους απογόνους του Πύρρου του Μεγάλου,στο πολίτευμα των Ηπειρωτών,τα ήθη,έθιμά τους και άλλα αξιόλογα.Το τελευταίο Ε΄ Μέρος είναι αφιερωμένο Περί της νέας Ιστορίας και Γεωγραφίας της Ηπείρου.
Ο συγγραφέας έχει χρησιμοποιήσει εκατοντάδες αρχαίες και προηγούμενες πηγές,ελληνικές,λατινικές και γαλλικές.Πρέπει να σημειώσουμε ότι,όταν ο Ναπολέων ήταν κύριος της Ευρώπης παραβίασε ετσιθελικά την απόκρυφη Βιβλιοθήκη του Βατικανού,στέλνοντας σ΄ αυτήν ομάδα επιστημόνων για έρευνες στα αρχεία και το υλικό της.Ένας απ΄ αυτούς ήταν και ο Αθανάσιος Σταγειρίτης ! Δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς αξιοποίησε ο Έλληνας επιστήμο-νας απ΄ αυτήν την εμπειρία του,αλλά τουλάχιστον μάθαμε,εμμέσως,ότι κάτι απ΄ την άγνωστή μας αρχαία γραμματεία υπάρχει και αποκρύπτεται… Ακόμα,έχει σημασία ότι όταν ο Σταγειρίτης  γράφει τα «Ηπειρωτικά» (1819), στην Ήπειρο εξουσιάζει ο Αλή Πασάς,με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει…

Η αξία του συγκεκριμένου έργου είναι δεδομένη,αν και απουσιάζει η κριτική θεώρηση.Γράφει ο Δημ. Ευαγγελίδης: Και εάν μεν για τον Αθ. Σταγειρίτη υ-πάρχουν ένα σωρό ελαφρυντικά και δικαιολογίες,για τους σύγχρονους είτε ημιμαθείς ονειροπαρμένους είτε κουτοπόνηρους ελληνέμπορους της «μη συμ-βατικής» ψευδοϊστορίας δεν υπάρχει απολύτως καμία επιείκεια και είναι άξιοι κάθε χλευασμού και «κραξίματος». Αντίστοιχα,οι απόψεις του Αθ. Σταγειρί-τη για διάφορα αρχαιολογικά,γλωσσολογικά και εθνολογικά ζητήματα,για τα οποία ακόμη και σήμερα υπάρχουν διχογνωμίες και αδιευκρίνιστα σημεία,είναι φυσικό να αντιμετωπίζονται επίσης με συμπάθεια,αν αναλογισθούμε το επί-πεδο ανάπτυξης αυτών των επιστημών εκείνη την εποχή.Έτσι, οι μεν απόψεις του Αθ. Σταγειρίτη περί Πελασγών,(«…Γνωρίζομεν όμως, ότι το αρχαιότερον έθνος της Ελλάδος ήσαν οι Πελασγοί.Και ούτοι ήσαν τα αυτόχθονα και γνήσια τέκνα της Ελλάδος,τα οποία διηρέθησαν ύστερον εις διάφορα έθνη και διαφόρους ονομασίας,αφ’ ού ηνώθησαν και με άλλα πολλά ξένα έθνη. Η δε φωλεά τούτων,όθεν εξήρχοντο ως μύρμηκες,ήτον η Πελοπόννησος,και μάλιστα η Αρκαδία.Από εκεί λοιπόν διασκορπιζόμενοι οι Πελασγοί,εγέμη-σαν (σ.σ. sic) όλην την Ελλάδα,τας νήσους του Αιγαίου πελάγους,την Ιταλί-αν,και την μικράν Ασίαν…» («Ηπειρωτικά», σελ. 35-36) Αβάντων,Δρυόπων, Μολοσσών κ.λπ. (βλ. «Ηπειρωτικά, ήτοι Ιστορία και Γεωγραφία της Ηπείρου» - Βιέννη, 1819, σελ. 35-60) συχνά διαβάζονται ευχάριστα αντιμετωπιζόμενες ως αξιοπερίεργες για τις αντιλήψεις εκείνης της εποχής,αλλά το να παρουσιάζο-νται σήμερα ως «επιστημονικές αποδείξεις» για τα θέματα αυτά,έχει νομίζω κάποια διαφορά,που για τους σημερινούς «μη-συμβατικούς» ελληνοκάπηλους, όπως αποδεικνύεται, δεν είναι ορατή και αντιληπτή.

Υπερβολικός ο συμπαθής Δημ. Ευαγγελίδης,φορέας των συστημικών από-ψεων…

Να πούμε ότι οι Αρβανίτες αναφέρονται μόνο μία φορά (σελ. 348),ως Ιλ-λυριοί: Εν τούτοις δε τω 1392 δέκα χιλιάδες Ιλλυριοί φοβούμενοι τους Τούρ-κους,έφυγον συν γυναιξί και τέκνοις εις την Πελοπόννησον,όπου ήσαν έτι χρι-στιανοί ηγεμόνες,και εδέχθη αυτούς ευμενέστατα Θεόδωρος ο Παλαιολόγος,ο τότε εκεί Δεσπότης.

Για τους Αλβανούς (Σκιπτάρ) κάνει αρκετές αναφορές,χωρίς στην ουσία να προσφέρει στοιχεία για την προέλευσή τους κατά βέβαιο τρόπο.Στην σελ. 401 μάλιστα τους αναφέρει ως τουρκοποιημένους Έλληνες (τους Αλβανούς, οι οποίοι είναι όλοι Έλληνες,και ετουρκεύθησαν.).Υπάρχει φυσικά,πλήθος εν-διαφερόντων στοιχείων για τον ερευνητή/μελετητή (όπως για την περιβόητη Ρωμαϊκή Αλβανόπολι της Ηπείρου,Αλβανούπολις των Λατίνων,σελ. 326 και 333),που μπορούν να χρησιμεύσουν σε λογής εργασίες.

 Κάντε λήψη του βιβλίου πατώντας εδώ

 Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος

Αθηνά Αντ. Κολτσίδα, Η εκπαίδευση στη Βόρεια Ήπειρο κατά την ύστερη περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: η ίδρυση, η οργάνωση και η λειτουργία των ελληνικών σχολείων (2008)

Το υπό εξέταση θέμα διαπραγματεύεται για πρώτη φορά συνολικά την ελληνική εκπαίδευση στο συγκεκριμένο χώρο της Βόρειας Ηπείρου κατά την ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ερμηνεύονται οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες των Ελλή-νων της Βόρειας Ηπείρου κάτω από τις παντοειδείς δυσχέρειες και πιέσεις κατά τη διάρκεια των επίμαχων χρόνων της ύστερης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και παρουσιάζεται η οργάνωση και η λειτουργίας της εκπαίδευσης κάτω από την προστασία και τη χορηγία των τοπικών κοινωνιών, της κοινοτικής αυτοδιοίκησης και την οικονομική αρωγή των ευερ-γετών και δωρητών. Κατά τη πορεία της αναζήτησης των αρχειακών πηγών και της δημοσιευμένης βιβλιογραφίας διαπιστώθηκε η πληθώρα των αναξιοποίητων μέχρι σήμερα σημαντικών και βασικών πληροφοριών που έρχονται να προσθέσουν πολύτιμα στοιχεία στον εκπαιδευτικό χάρτη της Βόρειας Ηπείρου, τέτοια που αναθεωρούν πολλές μέχρι σήμερα απόψεις και θεωρήσεις και επαναπροσδιορίζουν το μέγεθος και τη δυναμική της ελληνικής εκπαίδευσης, της παιδείας και του πολιτισμού και πνευματικού επιπέδου όλου του ελληνικού στοιχείου του βορειηπειρωτικού χώρου. Οι αρχειακές και βιβλιογραφικές μας πηγές αναζητήθηκαν και προήλθαν από : το Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών(ΑΥΕ), το Ίδρυμα Βορειοηπειρωτικών Ερευνών(ΙΒΕ-Ιωάννινα), την Εταιρεία Ηπει-ρωτικών Μελετών(ΕΗΜ-Ιωάννινα), το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, από αναφορές ξένων αρχείων (αγγλικά, γαλλικά, αυστριακά), από Αρχεία και βιβλιοθήκες Μητροπόλεων, Ιδρυμάτων, Εταιρειών, Ενώσεων και Συλ-λόγων, από ιδιωτικά αρχεία, από τοπικούς κώδικες και κοινοτικούς και φιλεκπαιδευτικούς κανονισμούς, από δημοσιευ-μένες πηγές, από εφημερίδες, από περιοδικά και από έντυπα εποχής. Για πρώτη φορά αξιοποιήθηκαν στο βέλτιστο βαθμό τους οι αρχειακές πηγές και τα κάθε είδους σπάνια και αρχέτυπα δημοσιεύματα με βάση τα οποία καταγράφηκαν 726 ελληνικά σχολεία σε 306 ελληνικούς οικισμούς, 1.377 διδάσκαλοι και 22.741 μαθητές σε όλο το χώρο της Βόρειας Ηπείρου, καταγραφή εμφανώς μεγαλύτερη από κάθε άλλη προϋπάρχουσα μελέτη, έρευνα ή στατιστική. Αναδείχθηκαν 22 περιώνυμα μεγάλα αστικά και εκπαιδευτικά κέντρα : της Κορυτσάς, της Μοσχόπολης, του Αργυροκάστρου, του Βουλιαρατίου, των Δρυμάδων Χειμάρρας, του Δελβίνου, της Δουβιανής, της Δρόβιανης, του Κεστορατίου, του Κάτω Λαμπόβου, της Λέσνιτσας, του Πικερνίου, της Πρεμετής, της Σαρακινίτσας, της Σωτήρας, της Πολίτσανης, των Σχωρι-άδων, της Σωπίκης, της Αρδεύουσας, της Άρτας, της Αυλώνας και του Βερατίου.

 Κάντε λήψη του βιβλίου (διδακτορική διατριβή) πατώντας εδώ

Κτίζοντας καινούργιο σπίτι στον Βαρνάβα,1967

Η όμορφη αυτή φωτογραφία απεικονίζει τους γονείς μου στην κατασκευή του νέου σπιτιού τους. Οι γονείς μου (Βασίλης και Ελένη) παντρεύτηκαν το 1957.Στην φωτογραφία 2 φαίνεται το αρχικό σπίτι που οικοδομούσαν ώστε να παντρευτούν,φωτογραφία του 1955,όπως υπολογίζω.Γι΄ αυτήν τη δεύτερη φωτογραφία (περικοπή από αεροφωτογραφία) έχω παρουσιάσει ξεχωριστή δημοσίευση που μπορεί κανείς να την δει εδώ. Εκεί λοιπόν,στη φωτογραφία του 1955,φαίνεται ο μαχαλάς του παππού μου,Κωνσταντίνου Πέππα (Κωτσησημάκος).Αριστερά,ήταν το μακρυνάρι του παππού, ένα-δυο δωμάτια για τους ανθρώπους κι ένα δωμάτιο για τα ζώα.Τον παππού δεν τον πρόλαβα, πέθανε το 1957.Η γιαγιά η Βαγγελιώ πέθανε το 1966,όταν ήμουν 5 χρονών,κι έχω κάποιες θολές αναμνήσεις απ΄αυτήν.Θυμάμαι,πήγαινα στο δωμάτιό της,μ΄ έπαιρνε αγκαλιά μέσα στα σκεπάσμα-τα και μου έλεγε διάφορα.Η γιαγιά μίλαγε μόνο αρβανίτικα,δεν ήξερε ελληνικά.Δεξιά στη φωτο-γραφία είναι το,νεόδμητο τότε,σπίτι του θείου μου Δημήτρη,αδερφού του πατέρα μου.Στη μέση, υπό κατασκευή,το σπίτι του πατέρα μου.Ένα μονόχωρο δωμάτιο κάτω με εξωτερικό τούρκικο καμπινέ και δυο δωμάτια από πάνω,με μονοκόμματη σκάλα.Αυτή η διάταξη χώρου ήταν άβολη όμως,κι έτσι τα δύο πάνω δωμάτια,τα "καλά",ας πούμε,τα χρησιμοποιούσαμε σπάνια και μόνο άνοιξη-καλοκαίρι.Στην ουσία,δηλαδή,το σπίτι μας ήταν αυτό το κάτω μακρόστενο δωμάτιο.Στα 35 περίπου τετραγωνικά του στριμωχνόταν η ζωή της οικογένειας,μέχρι που έβγαλα το Δημοτικό (1973).Για να "ανοιχτούμε" σ΄ ένα πιο βολικό χώρο,με καλύτερη οργάνωση δραστηριοτήτων,ο πατέρας αποφάσισε,μετά τον θάνατο της γιαγιάς,να χτίσει ένα πιο λειτουργικό σπίτι.Γκρεμίζει το μακρυνάρι του παππού,φτιαγμένο με πέτρα και σκεπασμένο με πλάκες της περιοχής,με "ντράζες" ή "ντράσσιες" (ο τόπος εξόρυξης και συλλογής τους,προς την παραλία του χωριού,λέγεται και σήμερα Ντράζεζα),και φτιάχνει στη θέση του ένα άνετο,σουλουπωμένο 4άρι με εσωτερική ευρωπαϊκή τουαλέτα.

Απ΄ την αρχική φάση οικοδόμησης αυτού του νέου σπιτιού προέρχεται η πρώτη φωτογραφία.Στην εξωτερική σκαλωσιά βρίσκονται οι γονείς μου.Μαζί τους η γειτονοπούλα πρωτοξαδέρφη μου Βαγ-γελιώ.Οι γονείς δεν βρέθηκαν στο χώρο εργασιών για το φωτογραφικό στιγμιότυπο,αλλά επειδή δούλευαν,εκτελώντας χρέη εργατών.Η οικονομική ανέχεια της εποχής δεν επέτρεπε στους χωρι-κούς να προσλάβουν εργάτες στις όποιες δουλειές τους.Γι΄ αυτό και οι μάστορες τότε δεν διέθεταν συνεργείο.Είχαν μόνο τα εργαλεία τους.Την βοηθητική εργασία (φτιάξιμο λάσπης,κουβάλημα υλικών κι ό,τι άλλο) το αναλάμβαναν και επιτελούσαν οι ίδιοι οι "εργοδότες",οι οποίοι απ΄ την ανάγκη είχαν καταστεί πολυπράγμονες.Στην μέσα πλευρά της σκαλωσιάς υπάρχει ο κτίστης (κιούσης,στ΄ αρβανίτικα),ο Χρήστος Μήλιος.Αυτός ήταν απ΄ τους παραδοσιακούς τεχνίτες της πέτρας,της Ηπείρου,απ΄ το ΒορειοΗπειρώτικο χωριό Αλίκο,νομίζω.Από διηγήσεις παλαιοτέρων διασώζονται πληροφορίες ότι υπήρχε κινητικότητα μεμονωμένων ατόμων πριν τον πόλεμο απ΄ τη Βόρεια Ήπειρο (Ελλήνων και Σκιπετάρων) προς τον Βαρνάβα,λογικά και προς τα γύρω χωριά. Φαίνεται,τα αρβανίτικα βοηθούσαν σ΄αυτό... Αυτά τα άτομα πρόσφεραν περιορισμένες εργασίες, εποχικές ή όχι,κι έφευγαν.Αυτή η πρώιμη εργασιακή μετακίνηση κόπηκε οριστικά με το ερχομό του πολέμου.Ο Χρήστος Μήλιος είχε έρθει,νέο 16χρονο παλικάρι τότε,να δουλέψει στα μέρη μας ως πετράς και κιούσης.Είδε και λιμπίστηκε μια νεαρή Βαρναβιωτοπούλα,τη Φανιώ Κόλλια (αδερ-φή του ΑποστολΛευτέρη) και γύρισε στους γονείς του να τους πει πως θα την ζητήσει.Αυτοί,όμως, αρνήθηκαν και τότε σκαρφίστηκε ένα τέχνασμα: τους είπε πως θα ξαναπάει στην Ελλάδα μαζί με την κωφάλαλη από μηνιγγίτιδα αδερφή του Αθηνά για να την γιατρέψει! Πράγματι,έφερε περιπε-τειωδώς (μέσα σ΄ ένα βαρέλι) την αδερφή του,αλλά κάπου εκεί ξέσπασε ο πόλεμος,έκλεισαν τα σύνορα και τα δύο αδέρφια εγκλωβίστηκαν εδώ. Το εμπόλεμο καθεστώς που ίσχυσε στη συνέχεια με την Αλβανία δεν τους επέτρεψε να επιστρέψουν ποτέ στην ιδιαίτερη πατρίδα τους,ούτε καν ως επισκέπτες. Όταν έγινε άρση του εμπολέμου κι άνοιξαν πάλι τα σύνορα (επί Πασόκ) ο ΧρηστοΜή-λιος είχε πεθάνει.Είχε παντρευτεί την αγαπημένη του Φανιώ,απέκτησαν πολλά παιδιά (εξι,νομί-ζω),που παντρεύτηκαν όλα στον Βαρνάβα,με αποτέλεσμα να υπάρχει σήμερα στο χωριό πλήθος απογόνων αυτού του επίμονου ερωτικού μετανάστη.Η Αθηνά δεν παντρεύτηκε,έζησε έως βαθέος γήρατος,προστατευμένη στην αγκαλιά της μεγάλης οικογένειας που δημιούργησε ο αδερφός της. Μετά το 1991,όταν εκδηλώθηκε η μαζική εισροή ΒορειοΗπειρωτών και Αλβανών στη χώρα μας, συγγενείς των Μήλιδων από το Αλίκο ήρθαν κατά διαστήματα στα εδώ ξαδέρφια τους,στην αναζή-τηση μιας καλύτερης μοίρας,όπως και ο ΧρηστοΜήλιος πριν 5-6 δεκαετίες. Μ΄ έναν απ΄ αυτούς μάλιστα,τον Ηλία,πετράς και κιούσης,συνεχιστής της παράδοσης,είχα την ευκαιρία να συνεργα-στώ στο υπό κατασκευή τότε σπίτι μου.Ο Ηλίας βρίσκεται από 25ετίας στη Νέα Υόρκη... 

Πολλά σπίτια έχτισε ο ΧρηστοΜήλιος στον Βαρνάβα.Και του πατέρα μου.Υπήρχε η νοοτροπία στην κοινότητα της αλληλοϋποστήριξης.Μια άλλη εκδοχή της κολιγιάς,ας πούμε,έστω κι αν ήταν άπειρος ή ατζαμής ο νέος μάστορας.Θυμάμαι,ο πατέρας μου ανέθεσε τα βαψίματα των κουφω-μάτων του νέου σπιτιού του σ΄ ένα παιδαρέλι,ήταν η πρώτη του δουλειά,τον Αντώνη Πέτρου (Σκρέκης).Τα ίδια τα κουφώματα,επειδή δεν υπήρχε ξυλουργός στον Βαρνάβα,τα "έδωσε" σ΄ έναν νέο μαραγκό απ΄ το Γραμματικό,πρώτη δουλειά και γι΄ αυτόν,τον Σπύρο Κόλλια.Και το "ρίξιμο της πλάκας" το εμπιστεύτηκε σ΄ έναν νέο οικοδόμο,δευτερανίψι του,τον Βασίλη Πέππα (Σπάγγος).

Όπως είπα παραπάνω,τα παλιά σπίτια διέθεταν δίριχτη πλακόστρωτη σκεπή που ένας θεός ξέρει τι μόνωση και τι ασφάλεια παρείχαν,αν συνέβαινε αυτό... Στα νέα σπίτια,κατασκευασμένα μετά το 1960-65,με σχέδια μηχανικών πλέον,κυριαρχούσε απόλυτα η αρχιτεκτονική (και ισοπεδωτική) αντίληψη και αισθητική της ταράτσας (αλλά ας μην σταθούμε τώρα σ΄ αυτήν την κοινωνιολογική διάσταση).Τις ταράτσες (πλάκες,τις λέγαμε τότε) τις κατασκεύαζαν με μπετόν χρησιμοποιώντας τον "πρόγονο" της σημερινής αυτοκινούμενης μπετονιέρας,της βαρέλας.Και αυτό το μηχάνημα το έλεγαν μπετονιέρα,είχε τέσσερις μικρές ρόδες για να μεταφέρεται,ήταν βενζινοκίνητο και συνο-δευόταν από ένα αναβατόριο,που μπορεί να έφτανε ως και στα πέντε μέτρα ύψος.Τέτοια μπετο-νιέρα είχε κι ένας Βαρναβιώτης,ο Σπύρος Μαντάς,που μεσαρούνησε στην κατασκευή οικοδομών της ευρύτερης περιοχής μέχρι τον ερχομό και την επικράτηση της "βαρέλας".Αυτή η μπετονιέρα λοιπόν,ήταν ένας κάθετος περιστρεφόμενος κάδος (όπως αυτός των πλυντηρίων ρούχων),ανοιχτός στις δυο πλαϊνές πλευρές του.Στην μία πλευρά,στο ένα άνοιγμά του υπήρχε ένας υποδοχέας που σ΄ αυτόν άδειαζαν οι εργάτες τα υλικά,άμμο,χαλίκι,τσιμέντο.Ο μπετονιέρης πατούσε το κατάλληλο κουμπί στο ενσωματωμένο στη μπετονιέρα χειριστήριο,ο υποδοχέας σηκωνόταν κι άδειαζε τα υλικά μέσα στον περιστρεφόμενο με ταχύτητα κάδο.Το "φόρτωμα" υλικών στον υποδοχέα γινόταν με καρότσια.Ένας εργάτης με τενεκέ έριχνε νερό στον κάδο,στο παρασκευαζόμενο μείγμα.Όταν ο μπετονιέρης έκρινε ότι το μπετόν ήταν έτοιμο,σταματούσε τον κάδο και,απ΄ την άλλη πλευρά του,προς την οικοδομή,εκεί που ήταν στημένο το αναβατόριο,διοχέτευε μ΄ ένα πτυσσόμενο ενσω-ματωμένο "λούκι" το φρέσκο μπετόν στον κάδο του αναβατορίου.Με το χειριστήριο οδηγείτο αυτός ο κάδος ψηλά,στην ταράτσα.όπου άλλοι εργάτες ξεφόρτωναν το περιεχόμενό του στα δικά τους καρότσια και το άδειαζαν όπου τους έλεγαν "τα μαστόρια",οι οικοδόμοι.Η όλη εργασία ήταν επίπονη,εξουθενωτική κι έπρεπε με συνεχή ροή να ολοκληρωθεί στον πρέποντα χρόνο ώστε το μπετόν να μη στεγνώσει,αλλά να δέσει/σφίξει αρμονικά και ομοιόμορφα.Για μας τα πιτσιρίκια, ήταν γλέντι,όταν "ρίχνανε πλάκα".Άρχιζε απ΄ την προηγούμενη,όταν στηνόταν δίπλα στην οικο-δομή η μπετονιέρα και υψώνονταν οι ράγες του αναβατορίου.Σε μικρή απόσταση τα φορτηγά άφηναν τα υλικά και οι ιδιοκτήτες γέμιζαν με νερό τα ανάλογα βαρέλια.Παίζαμε με τα βουναλάκια της άμμου.Ένα τούβλο γινόταν στη φαντασία μας αυτοκίνητο και χαράζαμε με αυτό ελικοειδείς δρόμους πάνω στην άμμο.Αν βάζαμε δεύτερο τούβλο πάνω στο πρώτο,αποκτούσαμε "φορτηγό". Απίστευτα ταξιδέματα σε πολύβοους κόσμους με τόσο συνηθισμένα μέσα...! Όταν τέλειωνε το "ρίξιμο" μπορεί ο ιδιοκτήτης να τραπέζωνε οικοδόμους κι εργάτες.Υπήρχαν και θεατές,εκτός απ΄ τα αχόρταγα παιδιά,στην όλη διαδικασία.Οι συγγενείς του ιδιοκτήτη,αλλά και όποιος άλλος ήθελε. Έφερναν γλυκά και λικέρ ή κονιάκ.Επειδή ζαχαροπλαστεία δεν υπήρχαν,συνηθίζονταν πίτες,τη-γανίτες ή σπιτικά κέικ. Στο τέλος,όλο το πλήθος,εργαζομένων και παρευρισκομένων,κατανάλωνε ικανοποιημένο τα κεράσματα σκορπώντας ευχές! Ο πρωτομάστορας με μικρές τάβλες έφτιαχνε έναν επιβλητικό σταυρό και τον κάρφωνε σε εμφανές σημείο στη σκαλωσιά της ταράτσας.Πάνω του κρέμαγαν λευκά μαντήλια που ΄χε φέρει ο κόσμος,συγγενείς και άλλοι.Ή μικρές χρωματιστές πετσέτες.Πανελλαδικό έθιμο με αρχαίες ρίζες,καλοτυχίας,προκοπής και ευγονίας.Όταν ξεκαλού-πωναν την ταράτσα,ο σταυρός παραδινόταν στον ιδιοκτήτη.Αυτός,κρατούσε ένα μαντηλάκι,για το εικονοστάσι του νέου σπιτιού.Τα άλλα,τα μοίραζε στους οικοδόμους.Μπορεί να τα χρησιμοποιού-σαν ως χειρομάντηλα,αλλά και σαν αυτοσχέδια "πηλήκια" στη δουλειά τους,να μην τους χτυπάει ο ήλιος ή ο αέρας.

 

Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος