Το αρβανίτικο τοπωνύμιο: Μάζι

 

Μάζι

Υπάρχουν αρκετά αρβανιτοχώρια ανά την Ελλάδα με το όνομα Μάζι.Επίσης και κάποια λίγα με το όνομα  Μαζέικα.Η δεύτερη περί-πτωση μας αποδεικνύει με ασφάλεια ότι υπήρχε στους Αρβανίτες το όνομα/επώνυμο Μάζης.Από εδώ και το Μαζιώτης.Κοντά στη γενέ-τειρά μου,τον Βαρνάβα Αττικής, υπάρχει ένα μικρό χωριό με το όνομα Μάζι,στο οποίο συναντάμε και το επώνυμο Μάζης αλλά και το παρά-γωγο αυτού Τολιμάζης,που αποτελεί σύμπτυξη του Απόστολος Μά-ζης.

Θα μπορούσε να πει κανείς εύκολα ότι το επώνυμο έδωσε όνομα στον τόπο,δηλαδή ένα σόι Αρβανιτών Μαζαίων εγκαταστάθηκαν κάπου και έδωσαν το όνομα τους στον οικισμό που δημιούργησαν: Μάζι ή Μαζέικα.Όμως,δεν είναι απλά έτσι,γιατί ως μάζι αναφέρεται και το ύψωμα,ο λόφος,ακόμα μαζανιάρ ονομαζόταν ο επικεφαλής σε μία ομάδα ανθρώπων και φορτωμένων ζώων που πραγματοποιούσε μία εμπορική μεταφορά.Ας τα βάλουμε λοιπόν σε τάξη να δούμε τι ση-μαίνουν οι λέξεις,από πού προήρθαν,καθώς και το κοινωνικό αντί-κτυπό τους.

Ετυμολογία

Το τροπικό επίρρημα μαζί αποτελεί λεκτικό προϊόν της μεσαιωνικής περιόδου.Μάλιστα,οι πρώτες μορφές του ήταν μαζή ή μαζύ. Έκφραζε,όπως διατηρήθηκε ως σήμερα,το ομού, την ομαδικότητα.Αν και τα λεξικά δεν φωτίζουν επαρκώς την διαδρομή παραγωγής του, κατά την προσωπική επιστημονική μου άποψη,προέρχεται από το μαζίον,το κριθαρένιο ψωμί.Κατά την συνήθη ταχτική τους οι Βυζα-ντινοί απέδιδαν τα αρχαιοελληνικά ουσιαστικά με την κατάληξη -ιον ή -άριον.Έτσι,η μάζα,των αρχαίων Ελλήνων,το ψωμί από κριθάρι, έγινε στο Βυζάντιο μαζίον.

Το ψωμί όμως  αποτελεί συνεκδοχικό ισοδύναμο της τροφής.Όταν λέγανε οι πρόγονοί μας,όπως και μεις σήμερα,πάμε να φάμε ψωμί (πάμε να βάλουμε μια μπουκιά ψωμί στο στόμα μας) εννοούσαν και εννοούμε να κάτσουμε όλοι μαζί και να συμφάγουμε.Ο λόγος για συ-νεστίαση.

Η υπόθεση του φαγητού αποτελούσε μια ομαδική διεργασία,κάτι που έχει διασωθεί και τώρα,παρόλο που οι χρόνοι έχουν καταστεί εξοντω-τικοί για τον σύγχρονο άνθρωπο και το γρήγορο φαγητό και τα ταχυ-φαγεία τείνουν να προσδιορίσουν την ταυτότητα του πολίτη των σύγχρονων φρενήρων ρυθμών.Η οικογένεια καθόταν όλη να φάει,οι εργάτες στην ανάπαυλά τους μαζευόντουσαν όλοι για να φάνε,με μια κουβέντα κάθε ομάδα ανθρώπων είτε μόνιμη ή συγγενική είτε ευκαι-ριακή εργασιακή,συγκεντρώνονταν όλοι στην κοινή πράξη του φαγη-τού.Έτσι,το κεντρικό έδεσμα,το σύμβολο του φαγητού,το ψωμί,το μα-ζίον έφτασε να συνυποδηλώνει την ίδια την μάζωξη εστίασης και προοδευτικά εξελίχτηκε σε ένα επίρρημα που δήλωνε την συνύπαρ-ξη,την σύμπραξη,την συμμετοχή,την ομαδικότητα και την συλλογι-κότητα.

Οι Αρβανίτες,ως τμήμα του ελληνισμού,χρησιμοποιούσαν και αυτοί το νέο επίρρημα μαζί για να δηλώσουν την ομαδική λειτουργία.Τα παλιά εκείνα χρόνια υπήρχε η οικιακή οικονομία,κάθε σπίτι διέθετε αυτοτέλεια και ανεξαρτησία παραγωγής.Οι κοινές δράσεις ήταν οι κολιγιές,οι θρησκευτικές και κοινωνικές εκδηλώσεις (γάμοι,πανηγύ-ρια). Καταλαβαίνει κανείς ότι εκεί που η συμμετοχή ήταν αυτονόη-τη,σχεδόν επιβεβλημένη,δεν υπήρχε λόγος  μιας νέας ονομασίας.Στις λίγες,ιδιαίτερες ας πούμε,ομαδικές συνεργασίες των Αρβανιτών  το νέο επίρρημα βρήκε εφαρμογή.Αυτές ήταν οι μετακινήσεις με ή χωρίς ζώα για κάποιο λόγο.Ως και μετά τον πόλεμο καραβάνια Βαρναβιω-τών φορτωμένα με κάρβουνα και άλλα προϊόντα πήγαιναν στην Κη-φισιά για να τα πουλήσουν και να εξασφαλίσουν τα προς το ζην.Ο ίδιος θυμάμαι,μικρό πιτσιρίκι,το 1968 θαρρώ,να πηγαίνω με την μάνα μου και την γαϊδούρα του παππού στο πανηγύρι της Αγίας Σωτήρας στο παλιό μοναστήρι που σήμερα είναι εγκαταλελειμμένο.Πολύς κόσμος,ζώα με μπατανίες σε μια κοινή πορεία προς και από το μονα-στήρι.Αυτές οι εκδηλώσεις συλλογικότητας λοιπόν,έφτασαν ως τις μέ-ρες μας.Στα πιο παλιά χρόνια ο επικεφαλής αυτών των πομπών,ο αρ-χηγός αυτής της μαζικότητας,αυτού του μαζί,ονομαζόταν μαζανιά-ρης (μαζανιάρ).Ήταν δηλαδή,ο έχων τον πρώτο λόγο σε μια εκδήλωση του μαζί.Από δω αποκόπηκε και αυτονομήθηκε η έννοια.

Μαζανιάρ = ο ηγέτης του μαζί,ο Μάζης δεν ήταν μόνο ο επικεφαλής μιας συγκυριακής κομπανίας,αλλά έφτασε σταδιακά να προσδιορίζει τον αρχηγό,τον προϊστάμενο,αλλά και το μέρος που υπερέχει,το ύψω-μα.Από όλα αυτά δεν είναι σαφές αν το όνομα Μάζι δινόταν τελικά στον αρχηγό κάθε αρβανίτικου σογιού ή επιμερίστηκε μόνο σε κάποια φάρα.Το πιο πιθανό είναι το δεύτερο.Φάρες  που δεν είχαν κάποιο ι-διαίτερο ονοματικό προσδιορισμό που να τις ξεχωρίζουν από τις υπό-λοιπες,απλά έλαβαν χαρακτηρισμό από τον ηγέτη τους,τον Μάζη τους.

Έτσι λοιπόν,ακολουθώντας τον γλωσσολογικό μίτο αποσαφηνίζουμε άλλη μια αρβανίτικη λέξη παρατηρώντας και εδώ ότι είναι και αυτή απόλυτα ενταγμένη στην ελληνική γλωσσική οικογένεια.

(Σημείωση: το κείμενο αυτό είχε γραφτεί δέκα περίπου χρόνια πριν την τωρινή δημοσίευσή του και βρισκόταν ξεχασμένο,μαζί με άλλα,σε παραγκωνισμένο ψηφιακό αρχείο.Η αρχική τότε σκέψη μου ήταν αυ-τές οι εργασίες μου να τύχουν μιας πιο επιμελημένης επεξεργασίας προτού δημοσιευτούν,κάτι που όμως,δεν επιτρέπει ο συγγραφικός μου φόρτος και οι υπάρχουσες προτεραιότητές μου.Και έτσι πάλι,η μελέτη διατηρεί την δυναμικότητα και την τεκμηρίωσή της.

Σημείωση 2: εκτιμώ ότι το Μάζης αποτελεί [συνήθη,άλλωστε] εξελ-ληνισμό του Μαζάρ,όπου -αρ η ονοματική κατάληξη δηλούσα ιδιό-τητα,που δεν είναι άλλη από την κατάληξη -άρης [βαρκάρης,παραπο-νιάρης,χαδιάρης κ.λπ.].Μαζάρ =μέλος του μαζί,συμμετέχων.Νοημα-τική και λεκτική επέκταση του μαζάρ υπήρξε ο μαζανιάρ = ηγετικός συμμετέχων).

 Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος