W. M. Leake,Researches in Greece (1814)

Ο  William Martin Leake  συγκέντρωσε όχι απλά κάποιες από τις εμπειρίες του από την Ελλάδα στο βιβλίο του Re- searches in Greece,αλλά  αποτύπωσε σε αυτό ενδιαφέρου- σες έως και σήμερα φιλολογικές και κυρίως γλωσσολογι- κές καταγραφές και παρατηρήσεις.Αξιοποίησε και κατ΄ αυτόν τον τρόπο τους αρκετούς μήνες που έμεινε στη χώ- ρα μας ως υπάλληλος της Αγγλικής διπλωματίας.Έχω την αίσθηση ότι ο W. M. Leake δεν  υποψιαζόταν αυτό που θα ξεσπούσε το 1821,ίσως και να τον εμπόδιζε ο διατεταγμέ- νος ρόλος του.

Το βιβλίο ο ίδιος το χωρίζει σε δύο μέρη: Ελλάδα και Αλ- βανία.Βέβαια,όταν λέει Αλβανία,εννοεί την Ήπειρο,στην πραγματική της έκταση,από την Αμβρακία έως τον Γε- νούσο.Όπως έχω πει και σε άλλα κείμενά μου σε τούτο το ιστολόγιο,ο όρος,ο καθαρά ελληνικός,Αλβανία είχε παγιω- θεί ως ισοδύναμος αυτού της Ηπείρου από τον 14ο αιώ- να.Βλέπουμε στο βιβλίο του W. M. Leake ο όρος να χρησι- μοποιείται ως διαδεδομένος,κάτι που θα επεκταθεί σε όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα.Ο γεω- γραφικός τοπωνυμικός όρος Αλβανία,που κείμενα του 19ου αιώνα και παλιότερα βρίθουν από αυ- τόν,στο βιβλίο του W. M. Leake,όπως και στα υπόλοιπα,δεν έχει καμία σχέση με το υβριδικό αλβα- νικό (της Σκιπιρίας) κράτος που θα προκύψει 100 χρόνια μετά.

Ο πιθανότερος λόγος που ο W. M. Leake προέβη σε αυτόν τον αδόκιμο διαχωρισμό είναι η ισχυ- ρή,σχεδόν αυτονομημένη,παρουσία του Αλή Πασά σε αυτή την γωνιά της Οθωμανίας.Εξάλλου,ο W. M. Leake βρέθηκε  στο σεράι του Αλή Πασά,συνεργάστηκε μαζί του ως εκπρόσωπος του Αγγλικού στέμματος για να τον ενισχύσει,ανακόπτοντας έτσι ενδεχόμενη διείσδυση της Γαλλίας στην περι- οχή.Θα μπορούσε να υποθέσει ακόμα κανείς,ότι «βαδίζει» πάνω στις παλιές (Ρωμαϊκή και Βυζαντι- νή) διοικητικές διαιρέσεις/περιφέρειες (θέμα Ιλλυρίας).

Εν πάση περιπτώσει,η αναφορά σε Αλβανία δεν έχει να κάνει με καμία τέτοια εθνική οντότητα,αλ- λά με καθαρά γεωγραφικό προσδιορισμό.

Στο τμήμα που αναφέρεται στην Ελλάδα υπάρχουν πληροφορίες για τα ελληνικά που ομιλούντο τό- τε,καθώς και για τα βλάχικα και τα βουλγάρικα.Υποθέτω ότι αποκαλεί ως βουλγάρικα το ιδίωμα που ως και σήμερα συναντιέται στην Μακεδονία.

Στο δεύτερο μέρος,που αυτό μας ενδιαφέρει εδώ,ασχολείται με την Ήπειρο/Αλβανία και τα αρβανί- τικα.Στις 102 σελίδες του μέρους αυτού (260-362 σελ.) δίνονται κάποιες ιστορικές ενημερώσεις για τον τόπο και όλο το υπόλοιπο κομμάτι αφιερώνεται στα αρβανίτικα.Η αξία και η σπουδαιότητα αυτής της βιβλιογραφικής πηγής,κατά την εκτίμησή μου,δεν βρίσκεται στις περιεχόμενες επιμελείς γραμ- ματικές μελέτες του W. M. Leake πάνω στα αρβανίτικα,αναμφισβήτητα σημαντικές,αλλά στο πλή- θος των αρβανίτικων λέξεων,ως ενσωματωμένο λεξικό,που διασώζει.Ογδόντα τρεις (83) σελίδες χρη- σιμοποιούνται για να καταγραφούν περίπου 1.300 αρβανίτικες λέξεις παρέχοντάς μας σήμερα ένα αυθεντικό σώμα λέξεων του ιδιώματος,εντελώς αξιόπιστο,γνήσιο υλικό για τον σοβαρό ερευνητή και μελετητή.

Αν λάβουμε υπόψη μας ότι,το ίδιο χρονικό διάστημα (1809),ο Πουκεβίλ με την οικογένεια Μπότσαρη συντάσσουν το δικό τους αρβανίτικο λεξικό με περίπου 1.250 λέξεις,έχουμε μία σαφή εικόνα για το λεξικό μέγεθος των αρβανίτικων.Δεν μπορεί να είναι τυχαίο ότι δύο  δράσεις καταγραφής,από δύο διαφορετικούς,εντελώς ανεξάρτητους ανιδιοτελείς και σεβαστούς παράγοντες,καταλήγουν σε απο- τέλεσμα κάτω από τις 2.000 λέξεις.Κάπου τόσο θα ήταν το εννοιολογικό φορτίο του ιδιώματος.Αν ήταν παραπάνω,τόσο ο W. M. Leake όσο και οι Πουκεβίλ-Μπότσαρης,θα το κατέγραφαν.Δεν είχαν λόγο να μην το κάνουν.Έτσι,δεν είναι να απορεί κανείς που όλοι τότε μάθαιναν τα αρβανίτικα.Δεν ήταν δύσκολο να μάθεις ένα κώδικα 1.500 λέξεων που η γραμματική και συντακτική δόμησή του δεν διέφερε από τα ελληνικά.Άσε,που οι περισσότερες λέξεις του προέρχονται απευθείας απ΄ τ΄ αρχαία ελληνικά.Ο  Δ. Καλλιέρης αναφέρει κάποιες εκτιμήσεις συγγραφέων που τον 17ο αιώνα υπολόγιζαν τα αρβανίτικα στις 6.500 λέξεις.Θεωρώ αυτή την προσέγγιση υπερβολική έως εξωπραγματική.Ο ί- διος προσπαθώ επί χρόνια να συντάξω ένα αρβανίτικο λεξικό έχοντας φτάσει με κόπο στις 2.100 λέ- ξεις και θεωρώ ότι είναι αδύνατο να ξεπεραστεί το όριο των 2.500 λέξεων.

Να σκεφτεί τέλος κανείς,ότι ο Κ. Χριστοφορίδης 90 χρόνια μετά το βιβλίο του W. M. Leake,στο σκι- πετάρικο λεξικό του,που χρηματοδότησε το τότε Ελληνικό κράτος για λόγους που έχω εξηγήσει ε- δώ,συγκέντρωσε μόλις λίγο περισσότερες από 10.000 λέξεις,τον κορμό των οποίων αποτελούσαν τα ελληνογενή αρβανίτικα,τα Τούρκικα και τα Λατινικά.Σήμερα τα αλβανικά αριθμούν 65.000 λέξεις! Δηλαδή,το υβριδικό αλβανικό νεφέλωμα  κ α τ α σ κ ε ύ α σ ε  εξ ευρωπαϊκών δανείων  55.000 λέξεις προκειμένου να αποκτήσει «γλώσσα»…

Οι άξεστοι νομάδες σκιπτάρ υιοθέτησαν απ΄ τους Έλληνες Ηπειρώτες το αρβανίτικο ιδίωμα στο ο- ποίο πρόσθεσαν τα γλωσσικά Δακικά υπολείμματά τους.Όταν,λόγω γεωπολιτικών συμφερόντων, τους έκαναν κράτος,υποδούλωσαν (οι Μεγάλες Δυνάμεις του καιρού) σ΄ αυτό πανάρχαια ελληνικά εδάφη και τον Βορειοηπειρωτικό Ελληνισμό,για να ΄χει μπούγιο το κατασκεύασμα.Ο σκιπετάρικος (ψευδωνύμως αλβανικός) αχταρμάς εστερείτο εθνικών χαρακτηριστικών.Έτσι,με απίστευτη γελοιό- τητα,επινόησαν ως δήθεν προγόνους τους Ιλλυριούς και Πελασγούς,ενώ κατάγονται απ΄ τα Καρπά- θια,και μεταξύ άλλων επίπλαστων εθνικών χαρακτηριστικών έφτιαξαν με δανεικά και μια αμπλα- ούμπλα «αλβανική» γλώσσα,τρομάρα τους…

Γιάννης Βασ. Πέππας

Κατεβάστε/διαβάστε: 

1. W. Martin Leake,Researches in Greece
2. Νίκος Δ. Καράμπελας,Ο Άγγλος λοχαγός William Leake στο νομό Πρέβεζας

3. Ο William Martin Leake σε Άργος και Ναύπλιο

Στις 16 Φεβρουαρίου 1806 ο Άγγλος περιηγητής αρχίζει το δεύτερο ταξίδι του στο Μοριά : Πάτρα, Γαστούνη, Τρίπολη, Αργολίδα. Ο δρόμος του Αχλαδόκαμπου ήταν όλος στρωμένος. Στο Άργος, όταν έφτασε διαπίστωσε ότι επικρατούσε μεγάλη ανησυχία ανάμεσα στους Έλληνες προστατευόμενους των ξένων Δυνάμεων, ιδίως της Ρωσίας.

Ο πασάς είχε ζητήσει να καταγραφεί η περιουσία των μπερατλήδων και φερμανλήδων και πρόσταξε να μένουν μαζί με τους προξένους τους. Γενική ήταν ή αντίληψη ότι το μέτρο είχε στόχο τους Υδραίους και τους Σπετσιώτες. Σ’ αυτά τα νησιά ο μισός αριθμός των πλούσιων εμπόρων και καραβοκύρηδων είχαν εξασφαλίσει ρωσική προστασία. Τα καράβια τους μετέφεραν με ρωσική σημαία στάρια στη Μεσόγειο με ανταλλαγή αποικιακών προϊόντων και κρασιών. Μια ομάδα μη προστατευομένων Ελλήνων αυτών των νησιών, διεκδικώντας τους χαμηλούς δασμούς και τα άλλα πλεονεκτήματα των προστατευομένων συμπατριωτών τους που εμπορεύονταν με τους Φράγκους, κατέφυγαν στην Πύλη και διαμαρτυρήθηκαν και για την ανισότητα και για τις προκλήσεις των ανταγωνιστών τους. Ο περιηγητής παραδίδει ότι το Βιλαέτι του Άργους ήταν φέουδο μιας σουλτάνας και για πολλά χρόνια είχε απαλλαγή από την υποχρέωση να προσφέρει καταλύματα στους ταξιδιώτες. Ακόμα και πασάδες πού περνούσαν από τον κάμπο έπρεπε να σταθούν έξω από την πόλη για ν’ αλλάξουν τα άλογά τους.

Τα προνόμια αυτά είχαν προσελκύσει στο Άργος πολλούς εύπορους Έλληνες. Αλλά κατά την περίοδο του ταξιδιού του Leake τα προνόμια είχαν καταργηθεί και η πολιτεία υπέφερε πολύ, καθώς βρισκόταν πάνω στην κεντρική αρτηρία που οδηγούσε από το βορρά στην Τριπολιτσά. Υπέφερε κυρίως από τους θρασύτατους και άνομους Τούρκους του Αναπλιού.

Το γειτονικό Ανάπλι βρισκόταν σε παρακμή. Ως το 1790 ήταν έδρα του πασά του Μοριά και συγκέντρωνε όλους τους αγάδες ενώ το Άργος συγκέντρωνε τους Έλληνες προεστούς. Έτσι τ’ Ανάπλι είχε μεταβληθεί σε τουρκική πρωτεύουσα και το Άργος σε ελληνική. Με τη μετακίνηση όμως της έδρας του πασά στην Τριπολιτσά το 1791 και μια φοβερή επιδημία που ακολούθησε άρχισε η παρακμή. Τ’ ‘Ανάπλι ερημώθηκε. Το 1806 είχαν απομείνει μερικοί αγάδες (τόμος Γ΄1, σ. 422-424).

Map of the Peloponnesus by William Martin Leake

Ο William Martin Leake στα Μέθανα 

William Martin Leake

Το όνομα Μέθανα, αναφέρει ο Leake, εμφανίζεται να αποτελεί μία δωρική παραλλαγή του ονόματος Μεθώνη, την οποία χρησιμοποιεί αργότερα ο Θουκυδίδης γράφοντας σε αττική διάλεκτο. Ωστόσο, η δωρική ονομασία (ο πληθυντικός δηλαδή του ουδετέρου γένους) επικράτησε ως τις μέρες μας, ακριβώς στην ίδια μορφή που χρησιμοποιήθηκε από το Στράβωνα και τον Παυσανία.

Τα Μέθανα είναι χτισμένα σε ψηλό και ανώμαλο μέρος, συνεχίζει ο Leake, όπως ακριβώς τα γειτονικά νησιά της Αίγινας και της Καλαυρείας. Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις είναι λιγοστές και συγκεντρώνονται γύρω από τους πρόποδες του βουνού, καθώς και σε μία μικρή κοιλάδα που βλέπει στον κόλπο των αρχαίων Μεθάνων. Το 7ο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι, οχυρώνοντας τον ισθμό που ενώνει τα Μέθανα με την Πελοπόννησο, κατάφεραν να εκμεταλλευτούν τη χερσόνησο και να τη μετατρέψουν σε στρατιωτικό σταθμό από τον οποίο εξαπέλυαν τις επιδρομές τους κατά βούληση στις περιφέρειες της Τροιζηνίας, της Ηλείας και της Επιδαύρου.

Σύμφωνα με Γάλλους γεωγράφους, συνεχίζει ο Leake, στη Χερσόνησο των Μεθάνων υπάρχουν δύο θειούχες πηγές. Η μία ονομάζεται Βρόμα και βρίσκεται στη βόρεια ακτή και η άλλη βρίσκεται κοντά σε ένα χωριό με το όνομα Βρομολίμνη, προς τα ανατολικά. Και οι δύο πηγές οφείλουν το όνομά τους στη δυσάρεστη οσμή από το θειάφι που βγαίνει από τα νερά. Και στα δύο μέρη, υπάρχουν ίχνη από τα αρχαία λουτρά, όπως μαρτυρούν τόσο ο Στράβωνας όσο και ο Οβίδιος. Οι τελευταίοι μάλιστα, θεωρούν τις πηγές αυτές ως απόδειξη της ηφαιστειακής έκρηξης των Μεθάνων. Η Γαλλική Αποστολή παρατήρησε τα απομεινάρια πέντε ή έξι διαφορετικών τόπων στη Χερσόνησο των Μεθάνων, μαζί με το Μεγάλο Χωριό, όπου εικάζεται ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη. Φαίνεται να υπήρχαν δύο οχυρωμένες πόλεις στη βόρεια πλευρά της Χερσονήσου.

Ακολούθως, αναφέρεται στο τείχος που Πελοποννησιακού πολέμου, που βρίσκεται στο Στενό, και καταλήγει ότι οι πανίσχυροι στη θάλασσα Αθηναίοι πιθανό να είχαν τη Χερσόνησο υπό τον πλήρη έλεγχό τους για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς τα απομεινάρια που υπάρχουν σήμερα αποτελούν, όπως παρατηρεί, το προϊόν μιας πολύ πιο ανθεκτικής κατασκευής από εκείνη που συνήθιζαν οι Έλληνες κατά τις στρατιωτικές τους επιχειρήσεις.

Πηγές

• William Martin Leake «Travels in the Morea», 1830.
• Β΄ Διεθνές Συνέδριο Ιστορίας και Αρχαιολογίας Αργοσαρωνικού.
• Σύλλογος Φίλων Πολιτιστικής Κληρονομίας Καλαποδίου Φθιώτιδος «Η ΕΛΑΦΗΒΟΛΟΣ ΑΡΤΕΜΙΣ», Περιοδικό Καλαπόδι, Μάρτιος – Απρίλιος 2007.

Πηγή: ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ