Η νηστεία της τσάτσας Βασίλως

Εικόνα 1

Η Αρκαδία,θα λέγαμε ότι είναι η λιγότερο γνωστή απ΄ τις περιοχές της Πελοποννήσου για την κα-τοίκησή της από αρβανιτόφωνους Ηπειρώτες.Ο Φραγκίσκος Γριμάνης,Βενετός κυβερνήτης της Πελοποννήσου (1706-1709),μας δίνει μια χρήσιμη πληροφορία για τους εκεί Αρβανίτες: «Η Πελο-πόννησος κατοικείται υπό Ελλήνων και Αλβανών,τούτων οι Έλληνες,πολυπληθέστε-ροι,οικούσι τας πόλεις και καταγίνονται εις το εμπόριον και τη ναυτιλίαν,οι δε Αλβανοί οίτινες τοσούτον έχουσι συγχωνευθή μετά των Ελλήνων,ώστε δεν θεωρούνται αποτε-λούντες ίδιαν φυλήν,αλλ’ απλώς διάφορον τάξιν,είσιν ολιγώτερον εύποροι και πεπολι-τισμένοι,διάγοντες βίον πλάνητα και νομαδικόν και διαιτώμενοι το μεν θέρος εις τα ό-ρη της Αρκαδίας,τον δε χειμώνα εις την Ηλίδα και την Αργολίδα και τα παράλια του Φαναρίου (Ερμιονίδα,Τροιζήνα και Επιδαυρίαν).»

Να ξαναπούμε εδώ,ότι ο όρος Αλβανοί αποτελούσε ως το τέλος του 19ου αι. έναν απ΄τους χαρα-κτηρισμούς των προερχόμενων απ΄την Ήπειρο Ελλήνων.Το καθαρά ελληνικό τοπωνύμιο Άρβα-νον-Άλβανα-Άρβανος-Αλβανία ονομάτιζε αρχικά περιοχή νότια του ποταμού Γενούσου,για να κα-ταλήξει στα υστεροβυζαντινά χρόνια περίπου ως συνυποδηλωτικό της Ηπείρου.

Η πολύ καλή μελέτη Αρβανίτες και 1821 δεν μας δίνει εικόνα για το πληθυσμιακό ποσοστό των αρβανιτοφώνων της Αρκαδίας που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρέπει να ήταν μικρό.Σε αυτό συνάδει και ο γλωσσικός χάρτης του Γερμανού Alfred Philippson (1890).

Με το μοβ χρώμα δηλώνεται η επικρατούσα Ελληνική,με το κοκκινωπό οι νησίδες των δίγλωσσων αρβανιτών και με το γαλάζιο η περιοχή που ανθούσαν (τότε) τα Τσακώνικα,αυτό το Δωρικό γλωσ-σικό κατάλοιπο.

Φαίνεται ότι μικρό αρβανιτοχώρι της Αρκαδίας ήταν το Κακούρι (κακό+όριο;),το σημερινό Αρ-τεμίσιο.Ικανοποιητική ερμηνεία του ονόματος δεν εντόπισα.Θεωρώ βέβαιο ότι το όνομα του χω-ριού δόθηκε απ΄ τους ίδιους τους αρβανιτόφωνους κατοίκους του.Το επίθετο κιέκ ή ικιέκ σήμαι-νε κακός,δύστροπος,άγονος,άφορος.Δεν είναι παρά παραφθορά του κακός.Να λοιπόν τι σημαίνει Κακούρι = άγονος,τραχύς τόπος!

Στην τρίμηνη πολιτιστική έκδοση του εξωραϊστικού & επιμορφωτικού συλλόγου Αρτεμισιωτών Ατ-τικής "Το ΚΑΚΟΥΡΙ",τ. 57,12 2010-1/2 2011 (δείτε όλο το τεύχος εδώ) και στις σελίδες 1 & 6 φιλοξενείται ένα αποκαλυπτικό κείμενο της Γωγώς Παπαθεοδώρου-Καραγιάννη: Η Νη-στεία και η νηστεία της Τσάτσας (θειάς) Βασίλως.Μπορείτε να το διαβάσετε τόσο απ΄ το pdf στον σύνδεσμο,όσο και απ΄ τις εικόνες 1 & 2.

Εικόνα 2

Έγραφα στο βιβλίο μου Το φακιόλ της Αρβανίτισσας,σελ. 25: Οι νεότεροι προσφωνού-σαν τους μεγαλύτερούς τους,άσχετα από οποιοδήποτε βαθμό συγγένειας ή όχι,συλλή-βδην,μπάρμπα (τους άντρες^.σημαίνει θείος.Υπάρχει και το χαϊδευτικό μπαρμπάτς:θειούλης) και τσιάτσια (τις γυναίκες^.σημαίνει θεία.Από το τσιάτσια προέρχεται το,προσδιοριστικό αρχι-κά,με ένδειξη αφεντέματος,και δυσφημιστικό στην εξέλιξη,τσατσά.Εδώ πρέπει να αναζητηθεί και η ρίζα του τσάτσος).Τα μπάρμπα-τσιάτσια είχαν τη σημασία,ιδιαίτερα στους μη συγγε-νείς,κύριε-κυρία.Το μπαρμπα-Κώτσιο,για παράδειγμα,θα πρέπει να εκληφθεί/αποδοθεί ως κυρ(ιε)-Κώστα.

Η λέξη τσιάτσια-τσάτσα,αν και κατά κόρον συναντάται στα αρβανίτικα,δεν είναι αρβανίτικη.Προέρχεται από αναδίπλωση της μεσαιωνικής λέξης τσα = θεία (ίσως απ΄ την Ιταλική λ. zia=θεία,στα Ισπανικά είναι cia,πράγ-μα που μας οδηγεί στη βάσιμη υπόθεση της διά των Λατινικών διάχυσης της Ελληνικής λ. θείος-α.)

Αυτό που αφηγείται η κ. Γ. Π-Κ δείχνει την αδιατάρακτη συνέχεια του ελληνισμού απ΄ τα αρχαία χρόνια ως τα σύγχρονα.Η φορέας του,η τσατσα-Βασίλω,αν και δεν δίνεται ως αρβανίτισσα,έχουμε βάσιμους λόγους να την θεωρήσουμε ως τέτοια λόγω του προσδιοριστικού τσάτσα που κυριαρχούσε στην κοινωνία και τους εκ-φραστικούς δρόμους των αρβανιτοφώνων Ελλήνων.

Η Βαρναβιώτισσα Κατίνα Κόλλια,
η αποκαλούμενη τσιάτσα.

Μάλιστα,στην γενέτειρά μου,τον Βαρνάβα,υπήρχε μία γυναίκα (Κατί-να Κόλλια) που λόγω της στιβαρής σωματοδομής της και του εκ φύσεως αυστηρού της ύφους έφερε απ΄ τα νεανικά της χρόνια το παρατσούκλι τσιάτσα,που την ακολούθησε ως τον θάνατό της (1978).Οι γιοι της,μεγά-λοι γέροντες σήμερα,επειδή η μάνα τους ήταν χήρα,ακόμα ονοματίζο-νται μητρωνυμικά (ο Αποστόλης της Τσιάτσας και ο Πέτρος της Τσιά-τσας). 

Σε κάθε περίπτωση,είτε η τσατσα-Βασίλω ήταν αρβανίτισσα ή όχι,έχουμε μια ισχυρή απόδειξη της διαχρονικής ενάργειας της Ελληνικής φυλής μας!

Γιάννης Βασ. Πέππας, Φιλόλογος - Συγγραφέας