Παλαιολιθικά ευρήματα στη Βόρεια Ήπειρο

Η Αρχαιολογία και οι ιστορικές εκδόσεις αποτελούν ενίοτε μέσο πολιτικών επιδιώξεων,ανησυχητικά αυξανόμενο στις μέρες μας.Μέσα από τον τρόπο παρουσίασης ευρημάτων και συμπερασμάτων (και κυρίως την χάλκευσή τους) επι-χειρείται αλλοίωση των δεδομένων του χθες,ώστε να προ-κύψει μία διαρκής παραπλανητική βιβλιογραφική βάση και ταυτόχρονα/παράλληλα να εξυπηρετηθούν ανόσια γεω-στρατηγικά συμφέροντα.Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγ-μα στρέβλωσης και ψεύδους αποτελεί η θεωρία του Ινδο-ευρωπαϊσμού.Μία αστήρικτη επίπλαστη κατασκευή του γερ-μανικού ολοκληρωτισμού.Μάλιστα,ο αρχικός προσδιορι-σμός ήταν ινδογερμανική θεωρία,αλλά γρήγορα οι κατα-σκευαστές της,αισθανόμενοι το αυταπόδειχτο της απάτης, την μετονόμασαν σε ινδοευρωπαϊκή.Ένα άλλο παράδειγμα τζούφιας επιστημοσύνης αποτελεί ο οριενταλισμός και στις μέρες μας η θεωρία για την μαύρη Αθηνά και το τέ-λος της ιστορίας.Ο παν-γερμανισμός χτύπησε και στα χρόνια του μεσοπολέμου.Τότε,μία έκφανση της νοσηρής αυτο-υπερεκτίμησης αυτού του λαού υ-πήρξε η πλανεμένη εκδοχή δήθεν καθόδου Κελτών προς τον Μεσογειακό νότο.Ο σκοπός προφανής: η διεκδίκηση της εθνοφυλετικής ταυτότητας των Ελλήνων (κάτι που έχει επιχειρηθεί,επίσης,από πολλούς και διάφορους).Δυστυχώς,αυτή η ανοητολογία ανακυκλώνεται και από ελληνόφωνους συγγραφίσκους (μερικοί κορδώνονται ως πατριώτες) που σαν καλά παιδάκια λένε νεράκι το μάθημα στην τυπική δασκάλα... Ομοίως,και ο εσχάτως ενδυναμωμένος πολιτικός χώρος,με ιδεολογικές αναφορές στην μεσο-πολεμική Γερμανία,αναπαράγει αυτές τις εικασίες αναιρώντας έτσι τον εθνικό (εθνικιστικό) αυτοπροσ-διορισμό του.

Παλαιολιθικές ανασκαφές στον ευρύτερο χώρο της Βόρειας Ηπείρου έχουν γίνει έως τώρα από πολλές αποστολές.Η ανατολική ακτή της Αδριατικής αποτελεί ζώνη υψηλού ενδιαφέροντος για ευρωπαϊκές ιδεολογίες και στρατηγικές καθ΄ όσον από παλιά αποτελούσε πύλη ελέγχου μιας ιδιαίτερα ζωτικής επι-κράτειας.Παρουσιάζω εδώ μία πρόσφατη έκθεση παλαιολιθικών ανασκαφών στον Βορειοηπειρωτικό χώρο από μία γερμανική και μία αλβανική σχολή.Η Αλβανία είναι μία χώρα που χειρίζεται την παρα-επιστήμη για την δημιουργία ευνοϊκών προς αυτήν δεδομένων ώστε να παρουσιάσει αυτοχθονία των Αλβανών στην περιοχή τους.Οι Σκιπετάροι/Αλβανοί,ως γνωστόν,είναι Δάκες από τα Καρπάθια,αλλά προσπαθούν με διάφορες καπηλεύσεις και γελοιότητες να εμφανιστούν ως εντόπιοι στο σημερινό υ-βριδικό κρατίδιό τους.

Εδώ λοιπόν,στην παρουσιαζόμενη αρχαιολογική έκθεση,συνυπάρχουν δύο πρωταθλήτριες αντιλήψεις της παραποίησης: η γερμανική και η αλβανική.Όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης,τα πορίσματα είναι μειωμένου ενδιαφέροντος,κάτι που καταλήγει ως συζητήσιμο...

Η έκθεση (δείτε την εδώ) προέρχεται  από την εφαρμογή της google Academia.Η μετάφρασή της (το τέλος αποδόθηκε περιληπτικά,λόγω επαναλήψεων) ανήκει στην καλή μου φίλη,συνάδελφο φιλόλογο και επαγγελματία μεταφράστρια,κ. Κατερίνα Λαρεντζάκη.

Γιάννης Βασ. Πέππας

 Η Πρώιμη Προϊστορία της Αλβανίας: Πρώτα αποτελέσματα του «Γερμανο-Αλβανικού Παλαιολιθικού» (German-Albanian Programme/GAP)

Richter, Ilir GJIPAL I, Thomas C. HAUCK, Rudenc RUKA, Oliver VOGELS and Elvana METALLA

Η παλαιολιθική έρευνα στην Αλβανία βρίσκεται ακόμα σε βρεφικό στάδιο. Τα παλαιολιθικά ευρήματα έχουν βρεθεί κυρίως τυχαία και σποραδικά, ενώ η ανάγκη για μια πιο συστηματική μελέτη μας έχει πρόσφατα οδηγήσει στην ίδρυση/δημιουργία ενός Αλβανο-Γερμανικού ερευνητικού σχεδίου (project). Οι πρώτες μας εκσκαφές που θα παρουσιαστούν εδώ διεξήχθησαν στην νότια περιοχή της Αλβανίας (Butrint), στην κεντρική Αλβανία (Vlora) και στη βόρεια Αλβανία (Mati). Έως τώρα, τα παλαιολιθικά ευρήματα που ήρθαν στο φως αντιπροσωπεύουν δύο χρονικές εποχές: Πρώτον, δίνονται αποδείξεις για την παρουσία πρώιμων παλαιολιθικών ανθρώπων μέσα από μία σειρά από radiocarbon ημερομηνίες στο κατώτερο μέρος της σπηλιάς Blazi  και από μία σκαμμένη λιθική συνάθροιση από την ανοικτή περιοχή του Shen Mitri κοντά στο Butrint. Δεύτερον, ορισμένες σπηλιές που επιθεωρήθηκαν έχουν επίσης, αποκαλύψει ίχνη κυνηγών-συλλεκτών που χρησιμοποιούσαν αυτά τα καταφύγια αμέσως μετά από το Last Glacial Maximum (LGM): η σπηλιά Blazi (Mati) και Kanali (Vlora), που χρονολογούνται γύρω στα 18.000 χρόνια π.Χ. ή λίγο πιο νωρίς. Οι νέες Αλβανικές πληροφορίες/δεδομένα συμπληρώνουν ένα κενό στο αρχαιολογικό αρχείο της Ανατολικής Αδριατικής. Συγκρίνοντας τους Epigravettian χώρους/περιοχές με παρόμοιες εμφανίσεις στην Νοτιο-Δυτική Ελλάδα και προσφέροντας πρόσφατες πληροφορίες για την εξέλιξη του όψιμου προϊστορικού τοπίου στην Αλβανία, καθίσταται δυνατόν να τοποθετήσουμε τις αρχαιολογικές πληροφορίες/δεδομένα στο κατάλληλο πολιτισμικό και οικολογικό/περιβαλλοντικό περιεχόμενό τους. 

Εισαγωγή

Το 2008, ένας από τους συγγραφείς (Ilir Gjipali) αποφάσισε να εντατικοποιήσει την παλαιολιθική έρευνα στην Αλβανία και, αρχικά, κανονίστηκε από τους κλασσικούς αρχαιολόγους Bashkim Lahi (Ινστιτούτο Αρχαιολογίας, Τίρανα) and Henner von Hesberg (Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο), το Πανεπιστήμιο της Κολονίας να αναγνωριστεί ως συνέταιρος σε ένα πιθανό ερευνητικό πρόγραμμα. Το 2009, Thorsten Uthmeier (τώρα στο Πανεπιστήμιο του Erlangen-Nόrnberg) και ένας από τους συγγραφείς (Jόrgen Richter) επισκέφτηκαν την Αλβανία για πρώτη φορά. Καθοδηγούμενοι από τον Ilir Gjipali και από τον Rudenc Ruka, η ομάδα επισκέφτηκε κάποιους προϊστορικούς χώρους, κυρίως στην περιοχή του Butrint.

Την ίδια στιγμή, κάποιες συναθροίσεις τεχνουργημάτων επιθεωρήθηκαν για πρώτη φορά. Αμέσως έγινε φανερό ότι κάποιες από τις συλλογές περιείχαν τεχνουργήματα της Πρώιμης, Μέσης και Μεσολιθικής Παλαιολιθικής εποχής. Συνεπώς, ξεκίνησε ένα συνεργατικό σχέδιο ανάμεσα στο Αλβανικό Ινστιτούτο Αρχαιολογίας και στο Πανεπιστήμιο της Κολονίας (υπό την αιγίδα του Συνεργατικού Ερευνητικού Κέντρου 806 «Ο δρόμος μας στην Ευρώπη» GRC806) εγκαινιάζοντας μία νέα φάση συστηματικής έρευνας στο Πλειστόκαινο (Pleistocene) της Αλβανίας.  Η έρευνα αυτή σχετίζεται στις μέρες μας με δύο κύρια θέματα:

1.     Τις πρώιμες ανθρώπινες μεταναστεύσεις στην Ευρώπη περίπου 40.000 χρόνια πριν κατά μήκους μιας μακράς τροχιάς στα Βαλκάνια

2.     Τις πληθυσμιακές δυναμικές κατά τη διάρκεια σημαντικών στιγμών στην ανθρώπινη ιστορία όπως το  Last Glacial Maximum (LGM), περίπου 20.000 χρόνια πριν.

Τα Βαλκάνια πιθανόν έχουν παίξει έναν γεωγραφικό ρόλο – κλειδί για τις Πλειστόκαινες (Pleistocene) ανθρώπινες μεταναστεύσεις μέσα και έξω από την Ευρώπη. Υποτιθέμενα ίχνη των Ανατομικά Μοντέρνων Ανθρώπων (Anatomically Modern Humans – AMH), τα οποία συσχετίζονται με νεώτερες χρονικά μεταναστεύσεις από την Νοτιοδυτική Ασία στην Ευρώπη έχουν βρεθεί  να χρονολογούνται μεταξύ 45.000 και 40.000 χρόνων πίσω και να συνδέονται με την πολιτισμική μονάδα «Uluzzian». Η τελευταία έχει έως τώρα βρεθεί σε μία ελληνική και τρεις ιταλικές σπηλιές (1^η υποσημείωση, αντιστοιχεί στην πηγή Palma di Cesnola 1989, σελ. 77 κ.ο.κ.). Με την προϋπόθεση ότι αυτός ο πολιτισμός αντιπροσωπεύει προσαρμοστικές στρατηγικές που χρησιμοποιούνταν από τους πρώιμους μοντέρνους πληθυσμούς (early modern humans) που αποίκησαν τον Αδριατικό κροσσό, είναι πιθανόν ότι αντίστοιχες αποδείξεις μπορούν να βρεθούν επίσης, στην Αλβανία. Οι εξερευνήσεις μας στην Αλβανία οδήγησαν στην ανακάλυψη των Aurignacian περιοχών, σε διαφορετικά τοπογραφικά σημεία όπως σπηλιές στην ορεινή περιοχή στα βόρεια τμήματα και επίσης, ανοικτούς αρχαιολογικούς χώρους (open-air sites) στις παράκτιες περιοχές.

Αρκετά παλαιολιθικά ευρήματα στην Αλβανία μαρτυρούν την ύπαρξη πληθυσμών από κυνηγούς –συλλέκτες που επέμεναν να κατοικούν την ανατολική Αδριατική παρά τους αρκετούς κλιματικούς περιορισμούς. Αυτή η επιμονή των ανθρώπινων πληθυσμών μπορεί να ερμηνευτεί από τις σχετικά ευνοϊκές περιβαλλοντικές συνθήκες μεταξύ του 25 -18 π.Χ. Οι παλαιο-περιβαλλοντικές πληροφορίες που έχουν συλλεχθεί από τις ανασκαφές του έργου GRC 806 στις λίμνες φρέσκου νερού της Οχρίδας (?) (Ohrid) και Πρέσπας (Prespa) δείχνουν ότι η Αλβανία ανήκε στην περιοχή του καταφύγιου της Αδριατικής που χρησίμευσε με αυτό τον σκοπό για συγκεκριμένες φυτικές κοινότητες (καλλιεργητές) εκείνης της εποχής (2^η υποσημείωση, σελ. 77). Αυτά τα λιμναία αρχεία μας δίνουν αναλυτικές πληροφορίες για την εξέλιξη του τοπίου πίσω έως και το 90 π.Χ.

Βασισμένοι σε αυτές τις αποδείξεις της διακοπτόμενης ανθρώπινης παρουσίας στον Αδριατικό κροσσό κατά το LGM (Last Glacial Maximum : The Last Glacial Maximum (LGM) was the last period in the Earth's climate history during the last glacial period when ice sheets were at their greatest extension> πρόκειται για την τελευταία περίοδο της κλιματικής ιστορίας της Γης κατά την οποία «σεντόνια» πάγου βρίσκονταν στην μεγαλύτερή τους εξάπλωση (πηγή: wikepedia), μπορεί να διεξαχθεί το συμπέρασμα ότι οι περιοχές ακόμα πιο βόρεια επανακατοικήθηκαν από πληθυσμούς μετά την έξαρση της εποχής των παγετώνων (glacial peak).

Οι πρόσφατες ανακαλύψεις που έγιναν από την κοινή Αλβανο-Γερμανική έρευνα ήδη έχουν καλύψει κάποια κενά όπως θα δείξουμε παρακάτω με σκοπό να βελτιώσουν τη σχετική γνώση για τον παλαιολιθικό άνθρωπο στην Αλβανία και να συμπεριλάβουν στα αρχαιολογικά αρχεία πρόσφατα αποκτηθείσες πληροφορίες για την εξέλιξη του τοπίου και τις δημογραφικές αλλαγές.

Ερευνητική Ιστορία

Το ερευνητικό αυτό σχέδιο (project) μεταξύ Αλβανίας και Γερμανίας μπορεί να ειδωθεί ως μία συνέχεια προηγούμενων αρχαιολογικών εργασιών στην Παλαιολιθική εποχή σε διαφορετικές περιοχές της Αλβανίας. Παρόλα αυτά, οι περισσότερες από αυτές τις πρώιμες διερευνήσεις ήταν σποραδικές στη φύση τους και οι αποδείξεις που παρείχαν ήταν συχνά λιγότερο από σαφείς (ξεκάθαρες).

Πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Στο πρώτο μισό του 20^ου αιώνα, η αρχαιολογική έρευνα στο πεδίο της νεώτερης προϊστορίας συνδέεται με δυο αρχαιολόγους: Luigi Cardini and Bolko von Richthofen.  Ο Cardini (1940) αναγνώρισε ανοικτά αρχαιολογικά σημεία και έκανε κάποιες δοκιμαστικές ανασκαφές σε έναν αριθμό σπηλαίων στην νοτιοδυτική Αλβανία. Ανάμεσα σε άλλα πράγματα, Ο Cardini ανακάλυψε το επιφανειακό τμήμα του Xarra (Μέση, Ανώτερη παλαιολιθική εποχή) και ισχυρίστηκε την ύπαρξη παλαιολιθικών αποθέσεων στο σπήλαιο Shen Marina στο νοτιότερο τμήμα της Αλβανίας (4^η υποσημείωση, σελ. 77). Ο Von Richthofen (1939) αναφέρει έναν παλαιολιθικό χώρο που υποτίθεται ότι ανήκει στην Ανώτερη Παλαιολιθική εποχή (Upper Palaeolithic age) στους πρόποδες του όρους Daiti κοντά στα Τίρανα.

Κομμουνιστική περίοδος

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 η σχετική έρευνα συνεχίστηκε όπως και στην δεκαετία του ’80 με επαναπροσδιορισμό της τοποθεσίας του Xarra και μία δημοσίευση από νέο-ευρισκόμενα ευρήματα της επιφάνειας (5^η υποσημείωση, σελ. 77). Στα βόρεια της Αλβανίας, προ-νεολιθικά στρώματα αναφέρθηκαν για το σπήλαιο Blazi (6^η υποσημείωση). Σε ένα άλλο σπηλαιολογικό τόπο, το σπήλαιο Gajtan, οι ανασκαφές οδήγησαν στην ανακάλυψη υποτιθέμενου υλικού της νεότερης παλαιολιθικής περιόδου (7^η υποσημείωση). Στην ίδια περιοχή, βρέθηκαν παλαιολιθικά τεχνουργήματα στα συμπλέγματα ανοικτού χώρου των Bleran και Baran.

Μετά-κομμουνιστική περίοδος

Μετά τον κομμουνισμό, η παλαιολιθική έρευνα ήταν κυρίως στραμμένη στο νότιο τμήμα της Αλβανίας όπου σημειώθηκε ανακάλυψη μεγάλου αριθμού ανοικτών αρχαιολογικών χώρων στην περιοχή Mallakastra (8^η υποσημείωση). Οι ανασκαφές στο σπήλαιο Konispol έδωσαν αποδείξεις για την παρουσία κυνηγών –συλλεκτών της Μεσολιθικής εποχής (9^η υποσημείωση). Εκτός από αυτές τις συστηματικές μελέτες, η ποσότητα των λίθινων τεχνουργημάτων εκείνης της περιόδου που συγκεντρώθηκε από διαφορετικά μέρη της Αλβανίας αυξήθηκε σημαντικά (10^η υποσημείωση). Υπό αυτό το πρίσμα μπορεί να αναφερθούν επιφανειακές συλλογές από το λόφο του Xarra (11^η υποσημείωση). Μολονότι κάποιες από τις προαναφερόμενες συλλογές είναι μεγάλες, το επιστημονικό δυναμικό τους είναι εξασθενημένο από το γεγονός ότι περισσότερο περιέχουν μεικτά ευρήματα από διαφορετικές χρονικές περιόδους και υπολείπονται οποιουδήποτε στρωματογραφικού περιεχομένου/ανάλυσης (12^η υποσημείωση).

Η πρόσφατη αρχαιολογική έρευνα στο πλαίσιο του Αλβανο-Γερμανικού σχεδίου εστιάζει σε τρεις περιοχές-κλειδιά: την λιμνοθάλασσα του Butrint στα νότια, τον μεγάλο όρμο του Vlora στην νοτιοδυτική ακτή και την καρστική περιοχή του Mati στα βόρεια (φωτογραφία 1). Οι έρευνες και οι δοκιμαστικές εκσκαφές σε όλες τις τρεις περιοχές οδήγησαν στην ανακάλυψη του παλαιολιθικού υλικού μέσης και ανώτερης εποχής (Middle /Upper Palaeolithic material) και έδειξαν ξεκάθαρα ότι η Αλβανία διατηρεί ένα τεράστιο δυναμικό για την παλαιολιθική έρευνα καθώς υπήρξε ένα συνεχές σταυροδρόμι για τους ανθρώπινους πληθυσμούς της Πλειστόκαινης περιόδου (Pleistocene).

Η περιοχή του Butrint region: εκσκαφές στην ανοιχτή περιοχή του Shen Mitri

Το τμήμα αυτό ανακαλύφθηκε το 2001 κατά τη διάρκεια ερευνών στην περιοχή του Butrint (13^η υποσημείωση). Πυκνά λιθικά σκορπίσματα εμφανίστηκαν στην επιφάνεια, ανάμεσα σε αυτά μικροί πυρήνες τύπου Aurignacian. Άνοιξαν τρία παράλληλα χαρακώματα στο μεσαίο τμήμα του λόφου Shen Mitri προκειμένου να ελέγξουν παλαιολιθικά στρώματα σε στρωματογραφικό περιβάλλον (φωτο 2/Fig.2).

Πρώτα αποτελέσματα: παράθυρο στην απώτερη παλαιολιθική κουλτούρα και στο περιβάλλον της Αλβανίας

Οι αρχαιολογικές αποδείξεις που παρουσιάστηκαν στο άρθρο αυτό δείχνουν ότι η περιοχή της Αλβανίας παρέχει ένα σημαντικό κομμάτι στο παζλ των ανθρώπινων μεταναστεύσεων της Πλειστόκαινης εποχής και στην δυναμική των πληθυσμών. Παρότι χρειάζεται περαιτέρω επιβεβαίωση, μοιάζει ότι ο homo sapiens έφτασε στην Αλβανία σχετικά νωρίς: τα ευρήματα από το Blazi Cave αποδίδονται χρονολογικά στο 45 – 30 π.Χ. Επίσης, έχουν βρεθεί ευρήματα στο Shen Mitri που από άποψη τεχνο-τυπολογικής δομής μπορούν να συγκριθούν με εκείνα που βρέθηκαν στο επίπεδο IV στην σπηλιά της Κλεισούρας , στην Ελλάδα (βιβλιογραφική αναφορά στους Koumouzelis et al., 2001), αφού και εκείνα χρονολογούνται γύρω στο 35-37, οπότε υποθέτουμε ότι και το Shen Mitri είναι περίπου της ίδιας ηλικιακής περιόδου. Στη συνέχεια, οι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι πρέπει λογικά να υπήρξαν στενές πολιτισμικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές της Αδριατικής θάλασσας. Αυτό, ισχυρίζονται εξηγεί και την ομοιότητα ανάμεσα σε αλβανικά αρχεία και άλλα μνημεία της ίδιας εποχής (epigravettian sites) της βόρειας Ελλάδας αλλά και της Ιταλίας. Την εποχή εκείνη θα πρέπει η βορειοδυτική Ελλάδα και ο αλβανικός νότος να υπήρξαν τμήματα ενός συστήματος κινητικότητας των πληθυσμών που αναπτύχθηκε μέσα από τη συγκέντρωση κυνηγών-τροφοσυλλεκτών. Επανέρχονται πάλι στις κλιματολογικές συνθήκες, οι οποίες υπήρξαν κατάλληλες για κάτι τέτοιο. Αναφέρονται περίπου σε 20.000 χρόνια πριν όταν η Μεσόγειος θάλασσα σημείωσε μία σημαντική πτώση της στάθμης των νερών της, περίπου 120 μέτρα. Συνεπώς, προσδιορίζουν ότι η κεντρική και βόρεια πλευρά της Αλβανίας τοποθετούνταν περίπου 50 χλμ πιο έξω από τη σημερινή αλβανική ακτογραμμή (Σχ. 1).  Νερό που είχε λιώσει από τις Δειναρικές Άλπεις και τα βουνά της Πίνδου και είχε στεγνώσει στη συνέχεια δημιούργησε κάποια χαμηλά πεδινά που παρουσίασαν ένα καλοποτισμένο περιβάλλον στέπας. Ενώ σε αντίθεση τα βουνά ήταν σταθερά καλυμμένα από ξύλο. Στη συνέχεια αναφέρονται σε αρχαιολογικές και ζωολογικές έρευνες που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη αυτών των κλιματολογικών συνθηκών και εδαφών που επέτρεψαν να υπάρχει και ένα εύρος από είδη θηλαστικών στο μεγάλο Αδριατικό τόξο (αναφορά στο Miracle, 2007). Προτείνουν, βέβαια, οι έρευνες να συνεχιστούν όσον αφορά στην ανατολική Αδριατική ώστε να αυξηθεί και ο αριθμός ανάλογων με τα δικά τους αρχαιολογικών χώρων και ευρημάτων.

Δείτε - Διαβάστε ακόμα:

ΗΠΕΙΡΟΣ,η γη των Χαόνων (προγόνων των Αρβανιτών)

Η Αντιγόνεια της Χαονίας,στην Ήπειρο
Αρχαιότητες και ευρήματα της Β. Ηπειρώτικης Γης
Αρχαίο Όρραον Ηπείρου