Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας (26 Φεβρουαρί- ου 1906 - 3 Σεπτεμβρίου 1994) ήταν σημαντικός Έλληνας ζωγράφος,γλύπτης,χαράκτης,εικονο- γράφος,συγγραφέας και ακαδημαϊκός.Διετέλε- σε καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτε- χνείο και ιδρυτικό μέλος του ελληνικού τμήμα- τος της "AICA" (Association Internationale des Critiques d’Art,Διεθνής Ένωση Κριτικών Τέ- χνης).

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας γεννήθηκε στην Αθήνα στις 26 Φεβρουαρίου 1906.Πατέ- ρας του ήταν ο καταγόμενος από τα Ψαρά α- ξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος.Μητέρα του η Ελένη Γκίκα,της γνωστής οικογένειας Γκίκα,η οποία είχε εγκατασταθεί στην Ύδρα.Ο μικρός Νίκος βρισκόταν κάθε καλοκαίρι στο νησί και αυτή η διαμονή του επηρέασε την καλλιτεχνική του δημιουργία.Οι γονείς του,με την παραίνεση του σχολείου του,στο οποίο είχε απαλλαγεί από το μάθημα της ιχνογραφίας λόγω εξαίρετων επιδόσεων,αντιλαμβανόμενοι το ταλέντο του νεαρού τον έστειλαν να μαθητεύσει αρχικά κοντά στον Βασίλη Μαγιάση (1917) και,το 1921,στον Κωνσταντίνο Παρθένη.

Το 1922 ολοκληρώνει τις εγκύκλιες σπουδές του στο Λεόντιο Λύκειο και αρχικά εγγράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθη- νών.Το 1923 εγκαταλείπει τη Σχολή και την Α- θήνα,μετοικώντας για σπουδές στο Παρίσι,ό- που εγγράφεται στη Σορβόννη,παρακολουθώ- ντας μαθήματα γαλλικής και ελληνικής φιλο- λογίας και αισθητικής.Το 1923 συμμετέχει σε ο- μαδική έκθεση στη γκαλερί Salon des Indepen- dants.Τον επόμενο χρόνο εγγράφεται στην Aca- demie Ranson,όπου παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής,με καθηγητή τον Ροζέ Μπισιέρ (Roger Bissiere) και χαρακτικής με καθηγητή το Δημήτρη Γαλάνη,συμμετέχοντας παράλληλα σε αρκετές ομαδικές εκθέσεις.Η πρώτη ατομική του έκθεση οργανώνεται το 1927 στην Galerie Percier στο Πα- ρίσι.Το 1928 εκθέτει για πρώτη φορά στην Αθήνα,από κοινού με τον γλύπτη Μιχάλη Τόμπρο στη γκαλερί "Στρατηγοπούλου".Την ίδια χρονιά καλείται να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία,την οποία ολοκληρώνει το 1929.Όταν απολύεται,νυμφεύεται την ποιήτρια Αντιγόνη Κοτζιά και αναχω- ρούν μαζί για το Παρίσι.

Το 1930 συμμετέχει στην έκθεση που οργανώνεται στο Salon des Surindépendants στο Παρίσι και στην έκθεση της ομάδας "Τέχνη 1930" στο Ζάππειο Μέγαρο της Αθήνας.Στις εκθέσεις αυτές συμμε- τέχει και το 1931.Το 1932 δημοσιεύει στο περιοδικό "Πολιτεία" άρθρο σχετικό με τα ιταλικά σχέδια του Μουσείου του Λούβρου.Συμμετέχει εκ νέου στην έκθεση του Salon des Surindépendants.

Το 1933 διοργανώνει στην Αθήνα το 4ο Διεθνές Αρχιτεκτονικό Συμπόσιο,στο οποίο συμμετέ- χουν μεγάλα ονόματα του χώρου,όπως οι Λε Κορμπυζιέ,Φερνάν Λεζέ,Κριστιάν Ζερβός κ. ά., ενώ συμμετέχει με γραπτά του,σχετικά με την αισθητική,στο περιοδικό "Σήμερα",το οποίο εκ- δίδουν οι Μιχάλης Τόμπρος και Κώστας Ου- ράνης.Το 1934 εκθέτει στην Gallerie des Cahiers d' Art του Παρισιού πίνακες και γλυπτά του,ε- νώ συμμετέχει σε διεθνείς εκθέσεις τόσο στο Παρίσι,όσο και στη Βενετία.Το 1935 εκθέτει 61 πίνακές του στη Λέσχη των Καλλιτεχνών,μαζί με έργα του Τόμπρου και του Μιχαήλ Γουναρό- πουλου.Εκδίδεται από τον Ανατόλ Γιακοβσκί (Anatole Jakovski) λεύκωμα με έργα χαρακτικής 23 κο- ρυφαίων καλλιτεχνών,όπως οι Πάμπλο Πικάσσο,Τζιόρτζιο ντε Κίρικο,Αλμπέρτο Τζιακομέττι,Βασίλι Καντίνσκι κ. ά. στο οποίο περιλαμβάνει έργα του.

Την ίδια χρονιά ξεκινά νέα δραστηριότητα: Μαζί με τους Δημήτρη Πικιώνη,Σωκράτη Καραντινό και Τ. Κ. Παπατσώνη,με τους οποίους συνδέεται φιλικά,εκδίδει το περιοδικό "Το 3ο Μάτι".Ο Γκίκας την επόμενη τριετία ζει και εργάζεται στην Ελλάδα,μεταξύ Αθήνας και Ύδρας.Σχεδιάζει τα κοστούμια θεατρικών παραστάσεων,όπως του έργου "Όπως Αγαπάτε" του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (Θέατρο "Κοτο- πούλη") και του έργου "Η Ζήλια του Μπαρμπουγιέ" του Μολιέρου ("Νέα Δραματική Σχολή" Σ. Κα- ραντινού,1938).Άρθρα του σχετικά με την τέχνη και τη ζωγραφική εμφανίζονται σε ελληνικά περι- οδικά (Τέχνη και Νέον Κράτος).Το 1938 συμμετέχει στην Πανελλήνια Έκθεση Χαρακτικής στο Ζάπ- πειο μέγαρο και το 1939 συμμετέχει σε έκθεση ζωγραφικής στον ίδιο χώρο με δύο έργα του,ένα από τα οποία είναι ο πολύ γνωστός πίνακάς του Το μεγάλο τοπίο της Ύδρας.Ο Λώρενς Ντάρελ και ο Γιώργος Κατσίμπαλης τον φέρνουν σε επαφή με τον Χένρι Μίλερ.Οι δύο άνδρες συνδέονται με στενή φιλία,ο Γκίκας φιλοξενεί τον Μίλερ στο σπίτι του στην Ύδρα και κάνουν μαζί εκδρομές στους Δελφούς και την Ελευσίνα.Για τη σχέση αυτή θα εκδώσει,το 1991,το βιβλίο "Ν. Χ. Γκίκας–Χένρυ Μίλλερ.Χρονικό φιλίας".

Το 1940 με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου επιστρα- τεύεται και υπηρετεί στο Μηχανικό.Με τη λήξη του πολέμου η Αρχιτεκτονική σχολή του ΕΜΠ προκηρύσσει θέση καθηγη- τή.Ο Γκίκας θέτει υποψηφιότητα και το 1941 εκλέγεται καθη- γητής της Σχολής.Στη θέση αυτή παραμένει μέχρι το 1958.

Κατά τις δεκαετίες του 1950,του 1960, του 1970 και του 1980 πραγματοποιεί πολυάριθμες εκθέσεις στο Λονδίνο,το Παρίσι, το Βελιγράδι,τη Στοκχόλμη,την Οττάβα,το Σινσινάτι,τη Νέα Υόρκη,την Ουάσιγκτον,το Βερολίνο,τις Βρυξέλλες,το Σαιντ Ε- τιέν και,φυσικά,την Αθήνα.Εικονογραφεί βιβλία και σχεδιάζει κοστούμια για πολλές παραστάσεις.Το 1970 η Ακαδημία Αθη- νών του απονέμει το "Αριστείο Καλών Τεχνών" και το 1972 τον εκλέγει τακτικό της μέλος στην έδρα των Εικαστικών Τεχνών. Το 1979 παρουσιάζεται στην British Academy of Film and TV In- ternational TV Festival ταινία του Βασίλη Μάρου,με θέμα τη ζωή του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα.Στην Αθήνα κυκλοφο- ρούν τα βιβλία του Ελληνικοί Προβληματισμοί (1982),Ανίχνευ- ση της Ελληνικότητας (1984) και Γέννηση της Νέας Τέχνης (1987).Το 1982 εκλέγεται επίτιμος διδά- κτωρ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,το 1987 επίτιμο μέλος της βρετανικής "Royal Academy of Arts" και το 1991 επίτιμος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθη- νών.Συνεχίζει να εκθέτει τόσο στην Αθήνα όσο και στην Άνδρο,αλλά και στο εξωτερικό.Τελευταία έκθεσή του το 1994 (μικρογλυπτική και κόσμημα).

Απεβίωσε στην Αθήνα,στην οικία του της οδού Κριεζώτου,στις 3 Σεπτεμβρίου 1994.

Έργο

Εκτός από τη ζωγραφική,όπου είχε μεγάλη και πολύ σημαντική παραγωγή,ο Γκίκας ασχολήθηκε με τη γλυπτική,τη χαρακτική,τη σκηνογραφία και την εικονογράφηση βιβλίων,αλλά και την κριτική τέχνης.Συνέγραψε βιβλία,άρθρα και μελέτες για την Αρχιτεκτονική και την Αισθητική,καθώς και δοκίμια για την ελληνική τέχνη.Η Ύδρα των παιδικών του χρόνων έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δια- μόρφωση της αισθητικής του,καθώς του επέτρεψε να συνδυάσει στοιχεία γεωμετρικού κυβισμού, αρχιτεκτονικής και φωτός.Ο ίδιος είχε δηλώσει ότι επηρεάστηκε βαθύτατα από το έργο του Ματίς, αλλά σημαντική ήταν,επίσης,η επίδραση των Μπρακ και Πικάσσο.

Ο Οδυσσέας Ελύτης αφιέρωσε εκτενές άρθρο στον καλλιτέχνη: «Η σύγχρονη ελληνική τέχνη και ο ζωγράφος Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας»,Αγγλοελληνική Επιθεώρηση,τεύχος 11,τομ. 2ος,Αθή- να,1947.Η παρουσία του Γκίκα ως κριτικού τέχνης είναι ένα κοινό σημείο με τον Ελύτη,αφού δημοσί- ευσε αρκετά κείμενα για Έλληνες ποιητές,για εικαστικούς καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες,Έλληνες και ξένους.

Έργα του καλλιτέχνη βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα,στη Δυτική Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες,αλλά και σε πολλά μουσεία του εξωτερικού (Musée d’art moderne Παρίσι,Tate Gal- lery Λονδίνο,Metropolitan Museum of Art Νέα Υόρκη).Το 1986 ο Γκίκας επιλέγει 46 έργα του και τα δω- ρίζει στην Εθνική Πινακοθήκη.Πράττει το ίδιο το 1991,δωρίζοντας ολόκληρη την προσωπική του συλ- λογή,μαζί με το σπίτι της οδού Κριεζώτου,στο Μουσείο Μπενάκη.Η οικία του μετατράπηκε σε Μου- σείο πριν το θάνατό του,διασκευασμένη από τον ίδιο και με τα δωμάτια να παραμένουν όπως ή- ταν,όταν τα χρησιμοποιούσε.

Σήμερα αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες καλλιτέχνες της εποχής του.

Ζωγραφικούς πίνακες του δημιουργού θα βρείτε εδώ

Διαβάστε: Συνέντευξη του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα στο γάλλο φωτογράφο Jean-François Bonhomme & αλληλογραφία του με τον Δημ. Πικιώνη