Σπάτα

Εικόνα 1

Σπάτα

Αφού εξήγησα σε άλλη ανάλυσή μου την  προέλευση του ονόματος Λιόσα,ας δούμε τώ- ρα και τι σημαίνει το όνομα Σπάτα.Υπήρξε ό- νομα ηγετικών μορφών της Αρβανιτιάς και μέσω αυτών κατέληξε και ως τοπωνύμιο (Σπάτα,Σπατατζίκι).Για την ακρίβεια το Σπά- τα είναι προσδιορισμός,χαρακτηρισμός,όχι βα- πτιστικό ή επώνυμο.

Σπάτα στα αρβανίτικα είναι το τσεκούρι,το μέσο κοπής,θα μπορούσε να το αποδώσει κανείς και ως σπαθί,σπάθα (βλ. Εικόνα 2).Χαρακτηριζόμενος κάποιος ηγέτης,αρχηγός,γενάρχης φάρας ως Σπά- τας,του αποδιδόταν γενναιότητα,πολεμικότητα,πρωτοπόρα μαχητικότητα,ότι ήταν κοφτερός οξύς και αδυσώπητος σαν λεπίδα και τρομερός σαν βίαιο χτύπημα τσεκουριού.

Παραφθορές της  λέξης Σπάτα (=τσεκούρι) έχουν παραμείνει ως σήμερα στα αρβανίτικα οι λέξεις: ζαπάτα (=τσεκούρι),που συναντάται και ως επίθετο αρβανιτών,καθώς και η λέξη σοπάκι που α- ποτελεί μεταφορική απόδοση του ξυλοδαρμού.Όπως,δηλαδή,επιπίπτει το τσεκούρι,έτσι θα χτυπη- θείς\δαρείς και συ,θα υποστείς βίαιες κρούσεις,χαράξεις και επιπτώσεις.

Εικόνα 2

Ας σταθούμε στην ετυμολογία της λέξης Σπάτα.

Το ρήμα σπάω/σπώ (Εικόνα 1) εμπερικλείει τις έννοιες θραύω,κομματιάζω,σπαράσσω,αποχωρίζω βιαίως,διασπώ, κόβω,επιμερίζω,αλλά και άλλες ευρύτερες (προξενώ σπα- σμό,μυζώ,οικειοποιούμαι επώνυμο κ.ά.).Έτσι λοιπόν το αρ- βανίτικο σπάτα δεν είναι τίποτα άλλο παρά γλωσσολογικό προϊόν του ρήματος σπάω,με όλες τις μεταφορικές κοινωνι- κές παραμέτρους που σταδιακά  εξέλαβε.Υπήρχε μάλιστα στα αρχαία Ελληνικά (Βοιωτικά) η λέξη το σπάτος που δή- λωνε το δέρμα που είχε αποκολληθεί από ζώο,με γδάρσι- μο.Ακριβώς,επειδή είχε σχιστεί,αποκοπεί (σπώ) από το ζώο,ο- νομαζόταν σπάτος.Εδώ,δεν έχουμε μέσο (όπως το αρβανί- τικο σπάτα),αλλά αποτέλεσμα.Το επίθετο σπάτειος,α,ον σή- μαινε δερμάτινος,η,ο (από σπάτο).Σπατίζω σήμαινε βυζαί- νω,απ΄ τη νοηματική διαστολή του σπώ.Ομόρριζα επίσης και τα σπατάλη,σπάταλος.Σπάταλος είναι εκείνος που κατα- σπαράσσει,απομυζά,ξεσχίζει ζωή και περιουσία.

Σ΄ αυτήν την ομάδα ανήκει/εντάσσεται και το αρβανίτικο σπάτα,ένα όργανο τομής και διαχωρι- σμού,το τσεκούρι.Κι απ΄ αυτό προέκυψε το ανδρικό προσωνύμιο Σπάτας: ο τσεκουράτος,ο βίαιος,ο μαχητής,ο ηγέτης.

Στο τελευταίο μέρος αυτής της σειράς θα ασχοληθώ με το όνομα Μπούας,αποδεικνύοντας ότι κι αυτό είναι καθαρή ελληνική λέξη.

Τα αρβανίτικα είναι ελληνικά !

 Γιάννης Βασ. Πέππας,Φιλόλογος