Η μπέσα

Μπέσα=Πίστη,εμπιστοσύνη,λόγος τιμής

Μία έννοια που έχει σχεδόν ταυτιστεί με τους Αρβανίτες είναι η μπέσα,ο λόγος τιμής δηλαδή. Πράγματι,στους αρβανίτες,στον αξιακό και ηθικό κώδικά τους,δέσποζε η εντιμότητα και αυτό που λέμε «καθαρό κούτελο».

Η λέξη μπέσα παράγεται από το ρήμα πείθω (Μέλλοντας:πείσω,Αόριστος:έπεισα,Μετοχή Παρακειμένου:πεπεισμένος κ.λ.π.).

Ας δούμε εννοιολογικά την μπέσα:Υπάρχουν δύο μέρη,κατά κανόνα δύο άνθρωποι (μπορεί να ήτανε και δύο φαμίλιες,αλλά και δύο «παρατάξεις»),που προέβαιναν σε μια συμφωνία.Το ένα μέρος δεσμευόταν για κάτι και το άλλο μέρος αποδεχόταν την δέσμευσή του.Όλο αυτό το συμφωνητικό περιβαλλόταν από μία αχλή ιερότητας,ήταν σχεδόν καθαγιασμένο.Στην ουσία επρόκειτο για μια ιδιότυπη διαδικασία πειθούς.Ο ένας έπειθε τον άλλο.Ο δεύτερος πειθόταν από τον πρώτο.Και οι δύο συνεπλέκοντο σε μια αμφίδρομη,αμοιβαία σχέση εμπιστοσύνης.Δεν θα αναλύσουμε άλλο ιδεολογικά την μπέσα,γιατί εδώ μας ενδιαφέρει μόνο η ετυμολογία της.

Συναντάμε τη λέξη και στον Όμηρο (Οδ. υ 23): εν πείση εν υπακοή,καταπραΰνσει.Ο Hofmann ακόμα,μας δίνει ένα αξιοπαρατήρητο ομόρριζο του πείθω,από τα αρχ. εκκλ. σλαβ.: beda,που σημαίνει ανάγκη.Απορώ δε,πώς,με τόση ευκολία,χαρίζουν κάποιοι την λέξη αυτή σε άλλη γλώσσα,εκτός της ελληνικής.Είναι τόσο φανερό,όπως και να το προσεγγίσει κανείς,ότι έχουμε ένα παράγωγο του πείθω.Πόσο αλήθεια απέχει -σημασιολογικά και γραμματικά- ο έμπιστος (έ-μπισ-τος) από την μπέσα (μπέσ-α); Η μπέσα ακριβώς εκφράζει συνθήκη εντός ορίων/δεσμεύσεων αμοιβαίας πίστης (εντός πίστης - εν πίστη - έμπιστα).

Βέβαια,πρέπει να πούμε ότι ο λόγος τιμής,το φιλότιμο,δεν είναι μονάχα ίδιον των αρβανιτών.Εδώ,έχουμε άλλη μία περίπτωση υπερεκτίμησης των αρβανιτών που δεν είναι και τόσο άδολη,ειδικά όταν προέρχεται από φιλοσκιπετάρικους κύκλους. Έντιμοι άνθρωποι υπάρχουν παντού,όπως και άτιμοι.Δεν μονοπωλούμε εμείς οι αρβανίτες το αψεγάδιαστο και την απόλυτη άμωμη ηθική.Αυτά είναι εκ του πονηρού... Εξάλλου,αρβανίτες ήταν και ο Πήλιος Γούσης,ο Δημήτρης Νενέκος,ο Φαν Νόλι και κάτι φυντάνια που εμφανίστηκαν τα τελευταία 30 χρόνια,ως και σήμερα, και δεν είχαν\έχουν ούτε ελληνική λεβεντιά,ούτε αρβανίτικη μπέσα,ούτε αντρίκια υπόσταση.

Φωτογραφία: στρατιώτες μας στο Σαραντάπορο,1940.Εκεί,η μπέσα αποτελούσε παράγοντα επιβίωσης.

Το θέμα το έχω αναρτήσει ως ταινία στο youtube.Για να την δείτε,πατήστε εδώ

Γιάννης Βασ. Πέππας,Φιλόλογος