Τίτος Π. Γιοχάλας, ΑΝΔΡΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΑ

Ένα βιβλίο για την αρβανιτόφωνη κοινωνία της Άνδρου

«Θα σου πω όσα έχουν αλλάξει στον τόπο μας.Πρώτα για τα πουλιά. Εξαφανίστηκαν και δεν περνούν πια εδώ και χρόνια οι αετοί.Οι νέοι δεν τους έχουν δει πώς ήταν.Εγώ σκότωσα έναν αετό εδώ και τρία χρόνια και μετά άκουσα στην τηλεόραση ότι ήταν δώδεκα.Πέρασαν,λέει,από την Ελλάδα και μετά χάθηκαν δύο.Τους είχα σκοτώσει εγώ.Πήγα στο βράχο.Ήρθαν και έπεσαν στο βράχο.Πήγα από κάτω και έβαλα φωνή.Δεν φεύγανε.Ήταν κουρασμένοι.Φυσούσε ένας νοτιάς και είχαμε πάει προς τον παπά,απ' αυτό το μέρος όχι από εκεί που φύλαγες καρτέρι εσύ εκείνα τα χρόνια για πέρδικες.Και είπα "έχουν φύγει" και μόλις πλησίασα εκεί,«ουουου» έκαναν,και εγώ δεν το περίμενα."Ντανγκ" στον έναν,πήγε πέρα προς τον Γκίκα και έπεσε...».
Ο μονόλογος είναι η συγκλονιστική εξομολόγηση του 70χρονου Ανδριώτη χωρικού αρβανίτικης καταγωγής,Μιχάλη Ίσαρη.Ο άνθρωπος μιλάει χωρίς ασφαλώς να έχει συναίσθηση των λογοτεχνικών αρετών της αφήγησής του.Συναίσθηση της λαογραφικής,ιστορικής και γενικώς πολιτιστικής αξίας τέτοιων μαρτυριών είχε όμως ο Τίτος Π. Γιοχάλας που,άλλωσιε,έχει καταθέσει σειρά ανάλογων βιβλίων,όπως,π..χ.,«Το Ελληνικό-Αλβανικό Λεξικό του Μάρκου Μπότσαρη»,«Στοιχεία ελληνο-αλβανικής Γραμματικής και ελληνο-αλβανικοί διάλογοι»,«Ελληνικά επώνυμα,ονόματα και τοπωνύ- μια των αλβανικών κοινοτήτων της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας»,«Στη γη του Πύρρου,Διαχρονικός Ελληνισμός στην Αλβανία» (γι' αυτό πήρε και βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών) κ.ά.
Το βιβλίο του με τίτλο «Άνδρος/Αρβανίτες και Αρβανίτικα» (εκδόσεις «Πατάκη») περιλαμβάνει δεκάδες τέτοιες αφηγήσεις που όλες μαζί «χτίζουν» την εικόνα της μικρής αρβανιτόφωνης κοινωνίας της Άνδρου.Και βεβαίως δεν περιλαμβάνει μόνον αφηγήσεις των ηθών και των εθίμων των Αρβανιτών.
Ξεκινά με το κεφάλαιο «ιστορικά»,που διατρέχει την εγκατάσταση Αρβανιτών στην Άνδρο (πριν από το 1510),τη δημιουργία της κοινότητάς τους και φτάνει μέχρι τη σύνταξή τους εναντίον των Τούρκων στον αγώνα του '21.Ακολουθούν στοιχεία εθνογραφικά και λαογραφικά:τα κύρια επαγγέλματά τους,η αρχιτεκτονική τους,η ενδυμασία τους.
Το δεύτερο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στα «Γλωσσικά» και παραθέτει τα ονόματα των αρβανιτόφωνων χωριών και οικισμών του νησιού,τα τοπωνύμια,τα ονοματεπώνυμα καθώς και τα ελληνικά,ιταλικά και τουρκικά γλωσσικά δάνεια που εντοπίζονται στα Αρβανίτικα της Άνδρου.Ο συγγραφέας στο 4ο κεφάλαιο φροντίζει βεβαίως να παραθέσει και πλήρες γλωσσάρι των αρβανίτικων του νησιού.
Το τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει τραγούδια,αλλά και αφηγήσεις Αρβανιτοφώνων για την καθημερινή τους ζωή,για το χτίσιμο του σπιτιού,την αρτοποιία,τα φυσικά προϊόντα,τη σχέση τους με τη φύση,τις δεισιδαιμονίες,τη λαϊκή ιατρική κ.ά.
Στις τελευταίες σελίδες συναντά κανείς χάρτες,εικόνες καθώς και φωτογραφίες.
Στο σύνολό του το βιβλίο είναι μία πλήρης καταγραφή μιας γλώσσας που αν σήμερα πεθαίνει,κάποτε μιλήθηκε από το ένα τρίτο του πληθυσμού της Άνδρου,αλλά κι η αποτύπωση (λαογραφική,εθνογραφική,κοινωνιολογική) ενός ολόκληρου πολιτισμού που συσσωματώθηκε στην ελληνική, βαλκανική και μεσογειακή πραγματικότητα.
Για τη συγκέντρωση όλου του υλικού χρειάστηκαν 8 χρόνια κοπιώδους έρευνας και άλλα 20 προεργασίας για τον Τίτο Γιοχάλα,ο οποίος είχε αρωγούς τον ερευνητή Δημήτριο Πολέμη και τον αρβανίτικης καταγωγής Γιάννη Ρέρρα.Οι δυο τους,αλλά και πολλοί άλλοι Ανδριώτες «βοήθησαν»,γράφει ο συγγραφέας,«την προσπάθειά μου ώστε να εξιστορήσω και να αποτυπώσω τη βασανιστική ζωή μιας κοινωνίας χωρικών,που αγωνίστηκαν απελπιστικά σκληρά για να επιβιώσουν,να "γίνουν άνθρωποι",χάνοντας όμως έτσι και τη "φυσιογνωμία" τους...».

Από διαδικτυακή θέση παρουσίαση του βιβλίου με τις γνωστές εθνομηδενιστικές ανοησίες: 

Η περιοχή της Βορειοδυτικής Άνδρου ήταν γνωστή από τον προηγούμενο αιώνα ως «Αρβανιτιά».Η κοινωνία εκεί ήταν κλειστή και ο κόσμος της σχεδόν άγνωστος ως σήμερα,αφού τα αρβανιτόφωνα χωριά σταδιακά μετεξελίχθηκαν κοινωνικά και ενσωματώθηκαν στην κοινωνία του νησιού.Ωστό- σο η περίπτωση των Αρβανιτών στην Άνδρο φωτίζει τον διαπολιτιστικό πίνακα της βαλκανικής πραγματικότητας και φέρνει στην επιφάνεια ποικίλα φαινόμενα που σχετίζονται με την ελληνική γλώσσα και πολλά άλλα στοιχεία λαογραφικά,εθνογραφικά,ιστορικά και γενικά πολιτισμικά.

Ο συγγραφέας,διευθυντής Ερευνών στην Ακαδημία Αθηνών και γνωστός για τις εργασίες του στην ελληνική γλώσσα,είχε εντοπίσει το ενδιαφέρον του διαλεκτολογικού υλικού της Άνδρου ήδη από την πρώτη του ερευνητική αποστολή στο νησί το 1972.Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια και να γί- νουν αλλεπάλληλα ταξίδια για να αποκρυπτογραφηθεί η φυσιογνωμία της μικρής αρβανιτόφωνης κοινωνίας.Τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών και το υλικό που συγκέντρωσε ο συγγραφέας πα- ρουσιάζονται αναλυτικά,αφού προηγείται ένα πολύ ενδιαφέρον πρώτο κεφάλαιο για την ιστορία της εγκατάστασης Αρβανιτών στην Άνδρο.

Αρβανίτες της Άνδρου

Φαίνεται λοιπόν ότι οι Αρβανίτες κατέβηκαν στην Άνδρο τον 15ο αιώνα,αφού «ο Marino Sa- nudo αναφέρει ότι στις 24 Σεπτεμβρίου του 15- 10 Τούρκοι επιτέθηκαν στο χωριό Αμόλοχος (Molaca) των Αλβανών της Άνδρου»,ενώ Αρ- βανίτες της Άνδρου ανακαλύφθηκαν «να έ- χουν εγκαταλείψει το νησί και να υπογρά- φουν το 1521 στη Σικελία διομολογήσεις με τον βαρόνο Αλφόνσο Peralta».

(Γιουσουφακισμός που σπάει κόκκαλα.Αλβα- νοί,τον 16ο αι. [1510 σημαίνει 16ος αι.] νοούνται οι ελθόντες εξ Ηπείρου [Αλβάνου] κι όχι έθνος Αλβανών που θα προκύψει,όπως προέκυψε,  4 0 0 χρόνια μετά...)

Το πού οφειλόταν όλη αυτή η κινητικότητα στη βαλκανική χερσόνησο εξηγεί ο συγγραφέας ξεκι- νώντας από την περίοδο της τέταρτης σταυροφορίας (1203-1204) και τα επακόλουθά της.Επιδρομές των πειρατών,επιθέσεις των Τούρκων,βαρύτατοι φόροι υποτελείας συνθέτουν το σκηνικό μιας σκλη- ρής ζωής της απομονωμένης κοινωνίας για αιώνες.

Οπότε φθάνει το πλήρωμα του χρόνου,ξεσπάει η Ελληνική Επανάσταση του '21 και βρίσκουμε να έ-χει συντελεστεί «η βαθμιαία αλλά αναπόφευκτη και μοιραία μετάλλαξη των Αλβανών σε Αρβανί- τες και συνεπώς σε Έλληνες που θα ξεσηκωθούν και θα συστρατευθούν σ' έναν αγώνα που τον θε- ώρησαν ως αγώνα ζωής ή θανάτου του γένους».

(Εδώ,ο αντιεπιστημονική φαντασιοπληξία εκτοξεύεται! Μεταλλάχτηκαν οι Αλβανοί σε Έλληνες. Τι να πεις πια; Πώς έγινε αυτό; Έκαναν πειράματα στην σπείρα του DNA εξωγήινοι απ΄ τον Κρόνο και τους χρησιμοποίησαν ως πειραματόζωα; Ή μήπως κατέβηκε το Άγιο Πνεύμα; Πώς και γιατί μεταλλάχτηκαν; Δεν υπάρχει καμία συναίσθηση γελοιότητας; Πώς πετιέται,έτσι αβασάνιστα,στα σκουπίδια Εθνολογία,Ανθρωπολογία,Ιστορία και Κοινωνιολογία; Κι αφού (με το μαγικό ραβδί της Magic de spell ή με σαμανικό ζωμό Γαλατών Δρυίδων) αποφάσισαν όλοι μαζί,ταυτοχρόνως να με- ταβάλουν την εθνική συνείδησή τους,γιατί  δεν μεταλλάχθηκαν σε Τούρκους,να ΄ναι ελεύθεροι κι α- φέντες; Γιατί επέλεξαν να μεταλλαγούν σε ραγιάδες (Έλληνες),υποτελείς σε φόρους,έρμαιοι στον γενιτσαρισμό,τιποτένιοι σκλάβοι; Εκτός από μοριακοί χαμαιλέοντες ήσαν και μαζοχιστές...;

Καμμία μετάλλαξη δεν συνέβη.Ας σταματήσουν οι αερολόγες φαιδρότητες.Οι Αρβανίτες ήταν πά- ντα και μόνο Έλληνες.Οι όροι Αρβανίτες,Αλβανίτες,Αλβανοί αφορούν τους Έλληνες Ηπειρώτες.Ό- ταν ήρθαν απ΄ την Δακία των Καρπαθίων οι άξεστοι Σκιπτάρ στην περιοχή της Ηπείρου/Αλβάνου, από κάποιο χρονικό σημείο έλαβαν κι αυτοί τον ίδιο τοπωνυμικό προσδιορισμό.Βέβαια,στην πορεία,ε- πειδή επρόκειτο για δύο διαφορετικούς κι αλλόθρησκους λαούς,επήλθε και ο ονοματικός διαχωρι- σμός: οι Έλληνες Αρβανίτες,οι Σκιπτάρ Τουρκαλβανοί.)

Έχοντας γνωρίσει την κοινωνία,την ενδυμασία και κόμμωση των κατοίκων,την κοινωνική ζωή,τα κτίσματα περνούμε πια στη γλωσσική διερεύνηση των ονομάτων των αρβανιτόφωνων χωριών και στο κυρίως μέρος της μελέτης,που ολοκληρώνεται με αρβανίτικα κείμενα και τραγούδια της Άνδρου και με αρβανίτικο γλωσσάριο της Άνδρου.Στο επίμετρο παρουσιάζεται η τύχη των Αρβανιτών του νησιού οι οποίοι κατέληξαν σε χωριό της Δυτικής Σικελίας,όπου ονομάστηκαν «Ελληνοαλβανοί από την Πελοπόννησο και την Άνδρο»,ενώ το βιβλίο κλείνει με ένα φωτογραφικό λεύκωμα της Αρβανι- τιάς,όπου απεικονίζονται στοιχεία από τον λαϊκό βίο και πολιτισμό της Άνδρου.Η περίπτωση των Αρβανιτών της Άνδρου μπορεί να είναι σταγόνα στον ωκεανό της βαλκανικής χερσονήσου,όμως α- ποδεικνύεται πολυπρισματική.

Καταληκτική Σημείωση-Σχόλιο Γιάννη Βασ. Πέππα: Σέβομαι απολύτως την έρευνα και το όλο έργο του συγγραφέα.Πράγματι,εκτιμητέα έρευνα.Διαφωνώ απόλυτα όμως,με την εμμονή του να θεωρεί [κι αυτός] τους Έλληνες αρβανίτες ως εξελληνισθέντες αλλογενείς.Εκτός από ιδεοληψία,έχουμε και άγνοια Ιστορίας: δεν γνωρίζει ο Τ. Γ. ότι οι όροι Άρβανον,Άλβανος,Αλβανία,Αλβανός είναι Ελληνι- κοί; Οι άλλοι είναι σκιπτάρ απ΄ την Δακία.

Κάποτε,ας μας εξηγήσουν: πώς και γιατί μεταλλάσσεται ένας λαός; Έτσι,"στην πλάκα"; Και μόλις "άλλαξε" πώς και γιατί ξεκίνησε απελευθερωτικό αγώνα; Εκτός αυτών,δεν γνωρίζουν ότι η Ελλη- νική Ήπειρος,ως και το ύστερο Βυζάντιο,επάλλετο άνω του Γενούσου;